POWIAT ZNANY I NIEZNANY || Gmina Susz: Babięty Wielkie i Bałoszyce

2021-09-18 12:00:00(ost. akt: 2021-09-18 12:24:44)
Neogotycki Pałac w Bałoszycach jest dziś hotelem z urokliwym parkiem i magicznym miejscem zwanym czakram bieli

Neogotycki Pałac w Bałoszycach jest dziś hotelem z urokliwym parkiem i magicznym miejscem zwanym czakram bieli

Autor zdjęcia: Paweł Maruszak

Obszar gminy i miasta Susz, położonej na terenie powiatu iławskiego zamieszkuje 7651 osób, gmina podzielona jest na 29 sołectw. Do XIII wieku tereny te były częścią staropruskiej krainy Resia, wchodzącej w skład terytorium zamieszkałego od VI wieku n.e. przez pruskie plemię Pomezanów.

Na łamach miesięcznika "Życie Powiatu Iławskiego" przybliżamy historię kolejnych miejscowości powiatu iławskiego. Po gminie Kisielice teraz już czas na gminę Susz, na początek przybliżamy dzieje wsi Babięty Wielkie i Bałoszyce.


Poniżej, pod artykułem o tych dwóch miejscowościach, znajdują się linki do poprzednich odcinków "Powiatu znanego i nieznanego"

POWIAT ZNANY I NIEZNANY cz. 10
|| Gmina Susz: Babięty Wielkie i Bałoszyce

Po zajęciu Pomezanii przez Krzyżaków, Resia znalazła się pod bezpośrednią władzą kapituły biskupa Pomezanii. Po likwidacji, w 1525 roku, państwa Zakonnego i utworzeniu księstwa Prus, większość terytorium dzisiejszej gminy suskiej była własnością rezydującego w Szymbarku biskupa Gregora von Polentza.

W okresie księstwa, a potem królestwa Prus, miasto Susz, razem z obecną gminą wiejską, należało do okręgu administracyjnego Oberland (Pogórze), następnie Kwidzyn. W roku 1818, w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej przez ministra von Steina, utworzony został powiat Susz, wchodzący w skład rejencji kwidzyńskiej.

W Suszu i najbliższej okolicy istnieją dogodne warunki do uprawiania turystyki, wart uwagi jest szlak kajakowy rzeką Liwa, z Kamieńca przez Bronowo do Prabut i stamtąd do Jeziora Dzierzgoń.


Wschodnią i zachodnią część gminy Susz zajmują wielkie kompleksy leśne, największy z nich ciągnie się od Dzierzgonia Starego do wybrzeży Jezioraka. Takie bogactwo walorów krajobrazowych i przyrodniczych tego regionu o ciekawej historii, pełnej interesujących zdarzeń, stwarza wyborne warunki do organizowania kwalifikowanej turystyki i wypoczynku. Nic więc dziwnego, że przez tereny gminy suskiej, przebiegają cieszące się uznaniem oznakowane szlaki i trasy wędrowne piesze, rowerowe i inne. Najbardziej atrakcyjny jest pieszy szlak zielony tzw. Napoleoński, wyznaczony śladami przemarszu wojsk francuskich i miejscami pobytu na tych terenach cesarza Napoleona, wiodący od Iławy przez Kamionkę nad jeziorem Silm, Szymbark nad jeziorem Szymbarskim, Piotrkowo nad jeziorem Czerwica, aż do Kamieńca nad jeziorem Gaudy, gdzie w 1907 r. przez trzy miesiące w pałacu Finck von Finckensteinów, kwaterował cesarz Napoleon.

Babięty Wielkie


Wieś Babięty Wielkie (Gross Babenz), w imieniu Kapituły Pomezańskiej założył w 1313 roku zasadźca Cundrat (Konrad?), który jako sołtys, otrzymał w dziedziczne posiadanie miejscową karczmę, wolną od czynszu i innych powinności. Mieszkańcy wsi otrzymali 40 włók gruntów, zwolnionych na okres 1 roku od płacenia czynszu. We wsi znajdował się młyn wodny, który w 1372 roku kapituła sprzedała za 60 grzywien młynarzowi. Na młynarzu ciążył obowiązek płacenia kapitule rocznego czynszu w wysokości 5 łasztów pruskich żyta, 4 grzywien srebra oraz 5 świń. Wieś należała do parafii Falknowo Wielkie (Gross Falkenau), gdzie znajdował się najbliższy kościół.

W czasie wojny trzynastoletniej, Babięty Wielkie zostały doszczętnie zniszczone i po Pokoju Toruńskim w 1466 roku grunty wsi weszły w skład dóbr szymbarskich biskupa Teofila von Polenz.
Po likwidacji państwa Zakonnego, nadal bardzo wyludnione Babięty Wielkie przechodziły z rąk do rąk. Najpierw, przez długi czas, należały do książąt z domu Holstien-Gottorf, a po reformie administracyjnej Prus z roku 1808, zostały podzielone na wieś chłopską oraz majątek. Właścicielami gospodarstw chłopskich w Babiętach byli między innymi: Otto Nickiel, Paul Rogalski, Fritz Guth i Hermann Wilschewski. Do Wilschewskiego należała gospoda i nieistniejący już holenderski wiatrak.

W roku 1870 Babięty Wielkie należały do ostródzkiego kupca Samuelsona, który wybudował we wsi neobarokowy pałac. Na przełomie wieku XIX i XX majątek Babięty Wielkie, za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Wiejskiego (Bauernbank), kupił niejaki Moderow. Na obszarze 200 ha, wzdłuż drogi do Babięt Małych i Ząbrowa, wydzielił on osiem nowych gospodarstw wiejskich. Pozostałe grunty, w ilości 400 ha, kupił Baron von Rosenberg, który w latach 1901-1902, wybudował sobie w Babiętach własny dwór.

W latach 1913-1918 właścicielem Babięt Wielkich był radca rządowy von Bulow, od niego wieś w 1921 roku kupił niejaki Wittig. W roku 1927 majątek ziemski w Babiętach nabyło Wschodniopruskie Towarzystwo Ziemskie (Ostpreusische Landgesselchaft) i całkowicie zasiedliło je nowymi osadnikami z Poznania i powiatów zachodniopruskich. Towarzystwo wydzieliło dla osadników 2 gospodarstwa o pow. ponad 20 ha, 15 gospodarstw o powierzchni do 20 ha oraz 6 gospodarstw do 10 ha.
Wydzielono też 8 gospodarstw o pow. 5 ha dla rzemieślników, w tym dla kowala, stelmacha, ogrodnika i młynarza, a także 6 o powierzchni 2 ha dla robotników rolnych.

Bałoszyce


Początki wsi nie są znane, po raz pierwszy nazwa Bałoszyce pojawia się w dokumencie z 1316 roku i tam występuje w prusko-słowiańskiej formie Balicic. Znalezione tu podczas badań archeologicznych, prowadzonych w I połowie XX wieku, zabytki archeologiczne i numizmatyczne wskazują, że tereny te w czasach najdawniejszych mogła zamieszkiwać ludność spokrewniona z Gotami lub utrzymująca z tym ludem rozwinięte kontakty handlowe.

Śladami pobytu tego ludu są dwa wzgórza, położone w głębi lasu, pośród bagien olchowych, ok. 500 m od drogi z Bałoszyc do Czernihowa. Na jednym z wzgórz, porośniętym laskiem sosnowym, nazywanym przed laty Klein Schlossberg (Mała Góra Zamkowa), istniała niegdyś warowna osada lub gród. Wskazuje na to pas ziemi, długi na ok. 60 kroków i szeroki na 10 kroków.
W jego trzech rogach znaleźć można stosy drobnych kamieni polnych, wymieszanych z tłuczoną cegłą. U stóp wzgórza rosną dwa prastare dęby – jeden o obwodzie pnia 4 metry, drugi zaś 5 metrów. Pnie dębów są wydrążone w środku.

Prawdopodobnie były one konstrukcją nośną mostu prowadzącego ponad bagnem z małego grodziska, na leżące w pobliżu dużo większe grodzisko, nazywane Dużą Górą Zamkową, wyższą o około 15 metrów, porośniętą dębiną i otoczoną trzęsawiskiem, będącym zapewne pozostałością leśnego jeziora, które otaczało wysepkę i wzniesiony w niej gród.

Z biegiem lat jezioro, na skutek działań pogody i klimatu, wyschło i zamieniło się w bagno. Na grodzisku dużym jeszcze dziś można znaleźć pokruszone resztki walających się murów, które według starej miejscowej legendy, są pozostałością po istniejącej tu niegdyś kuźni.

Ponieważ to dokument z 1316 roku wzmiankuje o proboszczu parafii bałoszyckiej, trzeba przyjąć, że już wtedy istniał we wsi kościół. Został on zniszczony w XV wieku, podczas wojny głodowej z roku 1414 lub podczas wojny trzynastoletniej, bowiem jak wynika z dokumentów, w wieku XVI Bałoszyce już należały do parafii Jawty Wielkie.

Kolejny kościół, pochodzący z XVII wieku, zbudowany został na starych XIV-wiecznych fundamentach. Nawa kościoła została zbudowana z muru pruskiego, a obecny swój kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej w wieku XIX. Po spustoszeniu, jakie w Bałoszycach poczyniła wojna trzynastoletnia, porzuconych zostało 15 włók, z których utworzony został folwark Bałoszyce Małe. W 1532 roku Bałoszyce zostały własnością Georga von Polentza, biskupa Pomezanii, który w I połowie XVII wieku zbudował tu barokowy pałac.
W roku 1683 całość dóbr bałoszyckich wraz z pałacem, kupił od rodziny Polentzów graf von Brunneck.

Najznakomitszym przedstawicielem tego rodu, był żyjący w latach 1786 – 1866, feldmarszałek Prus – Manfred graf von Brunneck, dobroczyńca wsi i fundator wielu tutejszych zabytków.


W roku 1786, feldmarszałek zbudował w Bałoszycach dwuklasową szkołę, rozbudował kościół i ufundował dzwonnicę, w której zawisł dzwon z wyrytą sentencją pochodzącą z jego wiersza. Kościół zbudowany na starych XIV- wiecznych fundamentach ma nawę zbudowaną z muru pruskiego, a obecny swój kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej w wieku XIX.

Potomek feldmarszałka, Karl Otti Magnus von Brunneck, nadburgrabia Królestwa Prus i marszałek landtagu pruskiego, po roku 1850 przebudował XVII – wieczny pałac barokowy w modnym wówczas stylu neogotyckim. Pałac, przebudowany według projektu architekta Luisa Runge, na wzór pałacu Bebelsberg koło Berlina, otrzymał kształt regularnej bryły z krzyżowymi blankami i wieżyczkami narożnymi, został otoczony rozległym parkiem.

Po przebudowie pałacu jego wnętrza wyposażono w stare stylowe meble i ozdobiono zbiorem starych obrazów, które gromadził Theodor von Schon, pradziadek grafa Sigfrieda von Brunecke. Pałac został zniszczony po 1945 roku, odbudowany w latach 1973 – 1979, obecnie pełni funkcję reprezentacyjnego hotelu.

W Pałacu znajdują się reprezentacyjne sale konferencyjne: Sala Kominkowa, Lustrzana, Żółta i Winiarnia, w nich od 2003 roku, Międzynarodowa Akademia Muzyczna organizuje konkursy, koncerty i spotkania młodych muzyków, którzy pod okiem wybitnych artystów i pedagogów doskonalą swoje umiejętności i kształcą wrażliwość muzyczną.

Pałac otoczony jest 13-hektarowym parkiem, w tym 4 ha starodrzewem – 150 letnim, w parku godną uwagi osobliwością jest znajdujący się w odległości 50 metrów od pałacu czakram bieli, skryty pomiędzy pięcioma wiekowymi drzewami. Czakram, posiadający dobroczynne moce, które biorą się z skupionej pod nim energii matki Ziemi, wpływa korzystnie na zdrowie i samopoczucie ludzi znajdujących się w zasięgu jego oddziaływania. To zapewne właśnie jemu i jego tajemnej mocy von Brunneckowie, właściciele Bałoszyc i budowniczowie pałacu, zawdzięczali swoją długowieczność.

Źródło: „Powiat Iławski. Dzieje Miast i Wsi Pojezierza Iławskiego”; autor: Wiesław Niesiobędzki.

Fot. Paweł Maruszak




















2001-2024 © Gazeta Olsztyńska, Wszelkie prawa zastrzeżone, Galindia Sp. z o. o., 10-364 Olsztyn, ul. Tracka 5