POWIAT ZNANY I NIEZNANY|| Trupel – wioska ocalona

Trupel
Wieś założona na miejscu starej osady Prusów, pierwotnie nosiła nazwę Trupli, leży w odległości 7 km od Kisielic, nad pięknym, otoczonym lasami jeziorem Trupel, o powierzchni około 278 hektarów.

Jezioro Trupel, nazywane też jeziorem Szwarcenowskim, jest jeziorem przepływowym, jego dopływem jest rzeka rzeka Osa, odpływem rzeka Młynówka, maksymalna głębokość jeziora sięga 7,8 metra. Dno jeziora jest z reguły piaszczyste, brzegi łagodnie schodzące do wody, sprzyjały utworzeniu się kilku plaż, wokół brzegów rośnie szeroki pas roślinności szuwarowej, wśród której dominuje oczeret, jeżogłówka i trzcina. W południowej części jeziora znajdują się trzy niewielkie wysepki, z których jedna jest zalesiona i zamieszkana przez kormorany.

Początki wsi poświadcza dokument z roku 1326 stwierdzający, że wieś Trupel założona przez sołtysa Nikolausa, była zamieszkiwana przez 41 pruskich osadników. Posiadali oni grunty o powierzchni 41 włók. Sołtys wsi posiadał prawo prowadzenia karczmy, prawo połowu na swoje potrzeby ryb w jeziorze o nazwie Trupel. Sołtysowi przysługiwało także prawo nakładania na mieszkańców wsi kar określonych przez przywilej lokacyjny i z tego tytułu miał prawo otrzymywać 1/3 ogólnej kwoty nałożonych i zebranych kar. W czasach Zakonu wieś i dobra Trupel należały do biskupa Pomezanii, po roku 1525 Książe Prus przekazał wioskę biskupowi Erhardowi von Queis, posiadaczowi Szymbarka i olbrzymich włości ziemskich. Po śmierci von Queisa właścicielem Trupla został biskup Georg von Polenz.

Od roku 1800, kolejnym właścicielem Trupla był pan Limży i Ogrodzeińca, Otto Fridrich von Beneckendorff und Hindenburg. W roku 1837 od wnuczki Hindenburgów Liny von Polentz, za zgodą króla Prus, Trupel kupili przybysze z Anglii, bracia Henryk i Krzysztof Albersowie. Nowi nabywcy całość dóbr podzielili na trzy folwarki: Trupel, Trupel Dolny i Trupel Górny, po czym przystąpili do wzorowanej na nowoczesnej gospodarce angielskiej modernizacji swych dóbr.

W latach 1857-1874 bracia zbudowali we wszystkich trzech folwarkach nowe stajnie, dwa spichrze zbożowe, stodoły, kuźnie wiejskie, dom zarządcy, mleczarnię (przerobiona później na suszarnię) oraz dwie owczarnie.
W owczarniach Krzysztof Albers założył nowoczesne owcze stado rozpłodowe, wyhodowane z potomstwa sprowadzonych z Maklemburgii 100 sztuk owiec rasy Merynos. Chcąc przystosować swoje dobra do wysokowydajnej gospodarki rolnej, Albersowie dokonali zakupu nowoczesnych maszyn i urządzeń, rozbudowali sieć miejscowych dróg, przeprowadzili drenaż i melioracje pól.

Nadkłady na intensyfikację produkcji rolnej szybko przynosiły spodziewane efekty, co pozwoliło Albersom na budowę w Truplu dość okazałego nowego dworu, przez miejscowych nazywanego pałacem.

Później jednak duże koszty modernizacji trzech folwarków oraz intensyfikacja produkcji rolnej w połączeniu z kryzysem, jaki wystąpił w latach trzydziestych XX wieku sprawiły, że kolejny właściciel Trupla, Georg Albers, został zmuszony do sprzedaży swoich ziemskich posiadłości, pozostawiając sobie jedynie dwór otoczony parkiem i ogrodem. Przedtem jednak Georg Albers, który słynął ze swej gospodarności oraz dobrej współpracy z ludnością wiejską, obdzielił swych pracowników małymi kawałkami gruntów. W domu zarządcy dóbr Domberta urządził zajazd gościnny, sklep z artykułami kolonialnymi oraz małą placówkę pocztową, a jezioro i otaczający je lasek wydzierżawił rybakowi Kanowskiemu z Jędrychowa.

W 1812 roku, gdy przez wieś przechodziły tabory armii Napoleona, na rogu drogi z Trupla do Ogrodzieńca, powstał cmentarz nazywany żydowskim, pochowano na nim niezdolnych na skutek choroby do dalszej marszruty kupców oraz handlarzy żydowskich, ludzie ci pozostawieni bez należytej opieki lekarskiej w naprędce urządzonym lazarecie, po wymarszu taborów poumierali jeden po drugim.

Obecnie po dawnym majątku Albersów pozostał park krajobrazowy nad jeziorem Trupel oraz stary cmentarz rodowy właścicieli majątku, założony na planie liścia lipy, z alejami obsadzonymi starodrzewem. Na cmentarzu, w jego południowej części znajduje się zabytkowa kaplica ufundowana przez Albersów, zbudowana w 1850 roku w modnym wówczas neogotyku angielskim. Kaplica wzniesiona z cegły na planie kwadratu, posiada wcięte schodkowo naroża z przyporami, co upodabnia ją do greckiego krzyża. W kaplicy Georg Albers, spadkobierca Krzysztofa i Henryka, pochował obydwu braci.

Do 1939 roku, w nadgranicznym Truplu funkcjonował posterunek celny. W tych czasach mieszkańcy wsi korzystali z plaży urządzonej nad jeziorem. W 1928 roku, we wsi zostało zbudowane boisko szkolne, urządzone na starym cmentarzu żydowskim, który znajdował się na zakręcie drogi z Trupla do Ogrodzieńca. Ciekawym zabytkiem świadczącym o dawnej zamożności wsi, jest też stojąca przy biegnącej przez wieś drodze z Ogrodzieńca do Gulbia, bogato ornamentowana XIX-wieczna kuźnia.

Źródło: Życie Powiatu Iławskiego / Wiesław Niesiobędzki, „Powiat Iławski. Dzieje Miast i Wsi Pojezierza Iławskiego”
Fot. Paweł Maruszak

PRZECZYTAJ TAKŻE
POWIAT ZNANY i NIEZNANY|| Limża – wieś Hindenburgów, powstała prawdopodobnie pod koniec XIII wieku [foto]

Śp. Paweł Maruszak z aparatem fotograficznym. Takim Go zapamiętamy. Fot. Archiwum prywatne

Fot. Paweł Maruszak



Trupel do wybuchu II wojny światowej zamieszkiwany był głównie przez ludność pochodzenia niemieckiego, o czym zdaje się świadczyć zamieszczona Tabela. Spis mieszkańców Trupla według stanu z 1941 r. Źródło: „Heimat Kurier”