POWIAT ZNANY I NIEZNANY || Wolne Miasto Kisielice [zdjęcia]

Poniżej znajdują się linki do poprzednich odcinków "Powiatu znanego i nieznanego"

Miasto zbudowano w latach 1315-1320, na niewielkim wzniesieniu, położonym między jeziorem Rakowym (niem. Rackerse), a rzeczką Gardeją (niem. Gardenga). Rzeczka, łącząc jezioro z niewielkim strumieniem, stanowiła naturalną osłonę miasta od południowego wschodu. Przywilej nadający Kisielicom prawa miejskie wydany został przez braci Johanna i Ludwiga von Stange, już po zbudowaniu miasta w dniu 1 stycznia 1331 roku.

Pierwotnie nazwa miasta brzmiała Vrienstadt i dopiero później uległa przekształceniu na Freistandt, czyli Wolne Miasto. Wolne, gdyż w przeciwieństwie do innych miast na terytorium państwa zakonnego zostało założone nie przez Zakon czy biskupa Pomezanii, lecz z wolnej woli osób prywatnych.

Dokument lokacyjny Kisielic spisano na ozdobnym pergaminie w języku łacińskim, zaczynał się on od słów: Żeby na wszystkie czasy wydarzenie nie uciekło z pamięci i zapomniane nie zostało, daje się w piśmie pokazany i utrwalony na wieczność zapis. Tak, więc Johann i Ludwig Stangowie chcemy podać do wiadomości na wszystkie czasy obecne i przyszłe przez świadectwo tego dokumentu, że po dokładnym rozważeniu, przy akceptacji naszych małżonek, a także naszych kochanych synów naszym mieszkańcom Vrienstadt dajemy i przeznaczamy sześć włók położonych na pustkowiu w granicach przez nas pokazanych. Także dwa jarmarki rocznie i pięć kramów, które żywność sprzedawać będą, przeznaczamy wymienionym mieszkańcom naszym na nieprzerwane trwanie, za co te kramy każdego roku na święty Marcin podatek nam płacić mają. Poza tym gospody zakładać zezwalamy…

Bracia Stangowie prowadzili w swych dobrach intensywną działalność osadniczą — w roku 1299 założyli wieś Kamionkę, zaś w 1303 roku Brokowo. Jednak ich spadkobiercy nie potrafili utrzymać tak wielkich dóbr w całości i najpierw w roku 1392 sprzedali biskupowi Janowi Mönch miasto Kisielice, a potem doprowadzili do rozproszenia reszty posiadłości założycieli rodu.

Punktem centralnym Kisielic był trójkątny rynek o wymiarach 94x28x10 metrów. Na rynku postawiono ratusz, który został rozebrany w połowie XIX wieku. Miasto otoczone było murami, prowadziły doń trzy bramy: Wodna, Biskupska i Prabucka. Mury istniały aż do rozbiórki w 1692 roku.

W 1331 roku, wikary Nicolaus zbudował kościół, obok kościoła biegła otaczająca południową część miasta Hauptstrasse (ulica Główna). Kościół, zbudowany na szczycie wzgórza na fundamentach z kamienia polnego i przy użyciu czerwonej cegły, wkomponowano w południową część murów.
Obok kościoła dobudowano wysoką drewnianą dzwonnicę, pełniącą również funkcję wieży obserwacyjnej oraz strażnicy. W dzwonnicę tę, w roku 1653, uderzył piorun i aż do fundamentów strawił ją pożar. Nową wieżę kościelną zbudowano dopiero w roku 1857.

Miasto założone przez ród Stangów, miało od samego początku pełnić jedynie rolę gospodarczego centrum włości, należących do właścicieli miasta i jako takie, nie miało żadnych funkcji związanych z obronnością czy gospodarką Zakonu. Najbardziej dokuczliwy był brak odpowiednich połączeń drogowych z pobliskimi Prabutami, Suszem i Iławą i ta właśnie sytuacja przez bardzo długi czas hamowała rozwój gospodarczy Kisielic. Dodatkową trudnością w rozwoju miasta były trawiące drewnianą zabudowę Kisielic wielkie pożary z lat 1414, 1455 i 1653.

W roku 1576 w Kisielicach żyło około 525 mieszkańców, w 1773 miasto zamieszkiwały już 823 osoby, w tym 120 wojskowych, liczbę 2.000 mieszkańców Kisielice przekroczyły dopiero po roku 1800. Jednak już w roku 1816, w wyniku wojen napoleońskich, liczba mieszkańców spadła do 1.047 osób, by dopiero w roku 1855 osiągnąć 2.032. W latach 1397-1525 miasto należało do biskupa Pomezanii, w latach 1455-1466, czyli do II Pokoju Toruńskiego, Kisielice należały do króla Polski, potem znów do Zakonu, a po likwidacji Zakonu miasto weszło w skład państwa pruskiego.

W okresie od XVI do XVIII wieku Kisielice podlegały urzędowi ziemskiemu w Prabutach i leżały na terenie powiatu kwidzyńskiego, zaś od 1818 roku weszły w skład powiatu suskiego. Od 1402 roku miastem zarządzał burmistrz i jego zastępca, od roku 1809 miasto, oprócz burmistrza i zastępcy, miało 12. rajców. Herb miasta przedstawiał srebrnego orła z rozpostartymi skrzydłami na błękitnym tle, stojącego na srebrnej ramce z napisem „St. JOHANNES”.

W 1692 roku założone zostało tu bractwo strzeleckie, a w 1743 roku, gdy król Prus osadził w miasteczku nad Gardeją I Regiment Kirasjerów, Kisielice stały się miastem garnizonowym. W latach 1743-1777 w mieście stacjonował IX Regiment Dragonów.

Rzeczywisty rozwój Kisielic zaczął się jednak dopiero po roku 1692, gdy miasto otrzymało połączenia drogowe z Kwidzynem, Suszem, Biskupcem i Iławą. Do 1852 roku w Kisielicach osiedlali się rzemieślnicy, których do Kisielic sprowadzała nadzieja budowy drogi z Grudziądza do Elbląga, biegnącej przez Kisielice. Gdy ich nadzieje się nie spełniły, część z nich osiedliła się na podmiejskich wioskach, inni wyjechali do Ameryki i miasteczko przeżywało zastój gospodarczy.

Dopiero, gdy w 1899 roku uruchomione zostały połączenia kolejowe z Kwidzynem i Prabutami, nastąpiło przyśpieszenie kisielickiej gospodarki. Wtedy w Kisielicach powstała fabryczka mydła i browar, zbudowano też siedem wiatraków obsługujących dobrze rozwijające się rolnictwo w okolicznych wsiach. Z rzemiosł najbardziej rozwinięte było w Kisielicach tkactwo i garbarstwo, w 1860 roku mieszkało tutaj 27 sukienników, 12 kuśnierzy i garbarzy, 17 stolarzy i kołodziejów, 15 krawców, 8 zdunów, 2 powroźników, 3 kowali, 4 ślusarzy, zegarmistrz, po pięciu piekarzy i rzeźników, 3 mularzy, balwierz, malarz i cieśla.

Na początku XX wieku w mieście były dwie szkoły podstawowe i szkoła gospodarstwa wiejskiego, zaś od 1925 roku działała szkoła średnia. Do wybuchu II wojny światowej w Kisielicach istniały dwa kościoły: XIV- wieczny stary kościół katolicki, położony za rzeką Gardeją przy ówczesnej Lessenerstrasse (ul. Łasińska) i kościół ewangelicki, gdzie do 1912 roku odprawiane były polskie nabożeństwa.

Dość duża gmina żydowska, licząca w 1871 roku 276 osób, miała niedaleko rynku przy Marktstrasse swoją synagogę. W budynku przy Hindenburgstrasse, biegnącej od torów kolejowych przez całe miasto w kierunku Iławy, znajdował się Raiffeisenn Bank, a przy Marktstrasse, obok synagogi – Powiatowa Kasa Oszczędności, działały dwa młyny - Schefflera i Adam oraz wiatrak Stojki, fabryka maszyn rolniczych Sommnitza, cegielnia Utescha, tartak Sternberga przy ul. Biskupskiej (Bischofswerderstrasse) oraz mleczarnia Towarzystwa Mleczarskiego.

Od roku 1902 w Kisielicach wydawana była „Gazeta Kisielicka”, drukowana w miejscowej drukarni Bartelsa. Redakcja gazety i drukarnia mieściły się u zbiegu ówczesnych ulic - biegnącej od dworca Neuer Weg (Nowej Drogi) i otaczającej miasta od północy Hindenburgstrasse. W okresie międzywojennym Kisielice ponownie pogrążyły się w stagnacji wywołanej zmianą granicy między Polską a Niemcami, która odcięła miasto od Jabłonowa. Od 1925 roku w Kisielicach istniała 2-letnia średnia szkoła rolnicza, jej tradycje przejęło uruchomione tutaj po 1945 roku Technikum Rolnicze, współcześnie przekształcone w Zespół Szkół Rolniczych.

Tuż przed II wojną światową, w 1937 roku miasteczko zamieszkiwały 3092 osoby, w dwóch szkołach podstawowych uczyło się 470 dzieci.

Dzisiejsze Kisielice, które w 1986 roku odzyskały utracone wskutek zniszczeń powojennych swoje prastare prawa miejskie, są bardzo uroczym miasteczkiem, leżącym przy drodze krajowej Nr 16, łączącej Grudziądz z Olsztynem. Miejscowość licząca 2100 mieszkańców jest otoczona przez bardzo gospodarne tereny rolnicze, liczącej siedem tysięcy mieszkańców gminy wiejskiej, posiadającej nie tylko czyste, nieskażone środowisko naturalne, ale też doskonałe warunki do rozwoju przetwórstwa spożywczego.

PRZECZYTAJ TAKŻE
POWIAT ZNANY i NIEZNANY|| Limża – wieś Hindenburgów, powstała prawdopodobnie pod koniec XIII wieku [foto]