POWIAT ZNANY I NIEZNANY|| Pławty Wielkie słynęły z hodowli koni

Pławy Wielkie to wieś leżąca około 6 km od Kisielic, przy skrzyżowaniu dróg Limża – Klimy oraz Łęgowo – Trumiejki. Najstarsza forma nazwy wsi miała postać Plateles i Plautis, w dokumencie z 1293 roku miejscowość ta występuje pod nazwą Gut Plauth, dobra ziemskie Pławty.

Po raz kolejny nazwa wymieniona jest w dokumencie z roku 1294, przy okazji opisu drogi łączącej tereny Gorynia z Biskupiczkami, wiodącej przez Limżę i Pławty do Dzierzgonia. Następny dokument, pochodzący z roku 1331, zawarty w Preussischen Urkundenbuch - Księga Pruskich Dokumentów, wymienia imiona sołtysa Guntera i proboszcza Martina z Pławt jako świadków w toczącym się sporze z Kisielicami. Istniejący już wtedy w Pławtach kościół, zbudowany był w starym zakonnym stylu na kamiennych fundamentach.

O pierwszych właścicielach Pławt nie ma w zachowanych dokumentach żadnych informacji. Wiadomo tylko, że dobra te przez długi czas były określane mianem ziem opustoszałych. Jednak przyczyny spustoszenia Pławt nie zostały odnotowane. Można jedynie przypuszczać, że wieś razem z kościołem została zniszczona podczas wojny głodowej w roku 1414 i potem jako pustki włączona do domeny lennej Wielkiego Mistrza.

Pierwszym znanym z imienia właścicielem Pławt był Jakub von Auerswald, który w roku 1541 otrzymał od księcia Albrechta opustoszałe dobra ziemskie Pławty. Ród Auerswaldów pochodził z Saksonii. Posiadali oni niedaleko Chemnitz swój rodowy zamek rycerski. Z saksońskiej linii Auerswaldów już wcześniej dwóch rycerzy było braćmi Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Jeden z nich, Jakub, w roku 1520 został panem lennym sąsiednich dóbr Tramney (Tromnau) – Trumiejki. Dobra Trumiejki, po jego śmierci, przeszły w ręce Jakuba von Auerswalda, posiadacza dóbr Pławty i ten właśnie dziedziczny pan Pławt dał początek bogatej linii von Auerswaldów, do których należały dobra ziemskie Trumiejki, Ulnowo, Trupel i później Pławty.

W roku 1597 Hans von Auerswald w parku na gruzach starego kościoła zbudował kościółek ewangelicki, obecnie zaliczany do zabytków III kategorii. Dobra Pławty znajdowały się w posiadaniu rodziny Auerswaldów do roku 1746. Na mocy dekretu Króla Prus, Pławty zostały odebrane Adolfowi von Auerswald i stały się na powrót domeną władcy Prus. Powodem odebrania Auerswaldom dóbr mogła być przeprowadzona przez Adolfa von Auerswald przedwczesna próba polepszenia losu zamieszkującej jego dobra ludności chłopskiej, polegająca na ograniczeniu pańszczyzny i wprowadzeniu oczynszowania, co mogło nie spodobać się nie tylko znanemu ze swojej apodyktyczności władcy Prus, ale także innym rodom arystokratycznym, w tym Polentzom z sąsiednich Kisielic, którzy od lat toczyli z Auerswaldami spory. Kroniki mówią, że opłacani przez Polentzów knechtowie najechali zbrojnie dobra Auerswaldów.

Kolejnym posiadaczem dóbr Pławty Wielkie, obejmujących wraz z lasami około 1.600 ha i podzielonych na majątki: Pławty Duże, Pławty Małe, Stary Młyn, Galinowo, Pachołki i Nowiny, został w roku 1746 ród Finckensteinów.
Po stuletniej przynależności do Finckensteinów, w roku 1853 Pławty kupił od grafa Rodrygo zu Dohna-Finckensteina, Eugen von Puttkamer, nadprezydent Poznania, potomek starego XIII-wiecznego rodu rycerskiego pochodzącego z Pomorza Zachodniego. Ród ten posiadał też włości na Śląsku i w Luksemburgu, zaś hrabiowska linia Puttkamerów mieszkała od połowy XVIII wieku do I wojny światowej na Litwie i posiadała duże majątki ziemskie w okolicach Wilna.

W roku 1879, Bernhard von Puttkamer powiększył swoje dobra ziemskie, dokupując wieś Galiny, leżącą wtedy w powiecie kwidzyńskim. Rezydujący w Pławtach Puttkamerowie mieszkali w niewielkim pałacyku, stojącym na wzgórzu niedaleko kościoła, pałacyk posiadał piękną, wychodzącą na park werandę.
Do czasu reformy Steina w 1821 roku, Pławty zamieszkiwane były przez około 60 chłopskich rodzin, żyjących w 38 chłopskich chatach. Wieś przeżywała swoje dobre lata po zbudowaniu w latach 1897-1899, przebiegającej przez Pławty linii kolejowej Kisielice-Prabuty. Uroczyste otwarcie dworca kolejowego w Pławtach Wielkich miało miejsce 1 października 1899 r. Po uruchomieniu kolei z Pławt, można było tą drogą wysyłać na rynki Kisielic i Prabut oraz innych miast, zbieraną na tutejszych dobrych ziemiach pszenicę i buraki cukrowe, produkcję uzyskiwaną z hodowli owiec, trzody chlewnej i bydła, oraz wyroby założonej przez Puttkamerów cegielni i mleczarni.

Właściciele Pławt przywiązywali dużą wagę do upraw leśnych, ich lasy, dobrze pielęgnowane, miały duże obszary wartościowego starodrzewu i były zamieszkiwane przez liczną zwierzynę.

Była też w Pławtach licząca ponad 120 sztuk hodowla koni, w tym liczne stado koni sportowych czystej krwi angielskiej. Najsłynniejszym miłośnikiem koni i najlepszym z jeźdźców był ostatni przedwojenny właściciel Pławt, major Adolf von Puttkamer, który założył powiatowe stowarzyszenie jeździeckie.

Zasłynął on również z zamiłowania do myślistwa, znajomości zwierząt i lasu, wprowadził w swoich dobrach zwyczaj dokarmiania zimą zwierząt leśnych.

W latach 1871/72 zbudowana została w Pławtach szkoła. Był to budynek jednopiętrowy z jedną izbą lekcyjną i mieszkaniem dla nauczyciela. Pierwszym nauczycielem był Schnurkowski. Mógł on korzystać z należącego do szkoły ogrodu, miał też działkę uprawną.

W latach 1908-1925 małżeństwo Lux prowadziło w Pławtach sklepik z artykułami kolonialnymi, miejscowa ludność mogła w tym sklepiku kupować piwo butelkowe. Wśród mieszkańców wsi było dość dużo rodzin o nazwiskach dość jednoznacznie wskazujących ich polskie korzenie, np. Grabowski, Liszewski, Schittowski, Nastrowitcz, Kutschinski, Waschlewski, Schmitzki, Simanowski. Jednak w 1920 roku, podczas plebiscytu wszyscy dorośli mieszkańcy wsi, w liczbie 285 osób, głosowali na listę niemiecką.

Drogi w Pławtach Wielkich
Fot. Paweł Maruszak

PRZECZYTAJ TAKŻE
POWIAT ZNANY i NIEZNANY|| Limża – wieś Hindenburgów, powstała prawdopodobnie pod koniec XIII wieku [foto]

POWIAT ZNANY I NIEZNANY|| Trupel – wioska ocalona