POWIAT ZNANY I NIEZNANY || Gmina Susz: Babięty Wielkie i Bałoszyce

Poniżej, pod artykułem o tych dwóch miejscowościach, znajdują się linki do poprzednich odcinków "Powiatu znanego i nieznanego"

Po zajęciu Pomezanii przez Krzyżaków, Resia znalazła się pod bezpośrednią władzą kapituły biskupa Pomezanii. Po likwidacji, w 1525 roku, państwa Zakonnego i utworzeniu księstwa Prus, większość terytorium dzisiejszej gminy suskiej była własnością rezydującego w Szymbarku biskupa Gregora von Polentza.

W okresie księstwa, a potem królestwa Prus, miasto Susz, razem z obecną gminą wiejską, należało do okręgu administracyjnego Oberland (Pogórze), następnie Kwidzyn. W roku 1818, w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej przez ministra von Steina, utworzony został powiat Susz, wchodzący w skład rejencji kwidzyńskiej.

Wschodnią i zachodnią część gminy Susz zajmują wielkie kompleksy leśne, największy z nich ciągnie się od Dzierzgonia Starego do wybrzeży Jezioraka. Takie bogactwo walorów krajobrazowych i przyrodniczych tego regionu o ciekawej historii, pełnej interesujących zdarzeń, stwarza wyborne warunki do organizowania kwalifikowanej turystyki i wypoczynku. Nic więc dziwnego, że przez tereny gminy suskiej, przebiegają cieszące się uznaniem oznakowane szlaki i trasy wędrowne piesze, rowerowe i inne. Najbardziej atrakcyjny jest pieszy szlak zielony tzw. Napoleoński, wyznaczony śladami przemarszu wojsk francuskich i miejscami pobytu na tych terenach cesarza Napoleona, wiodący od Iławy przez Kamionkę nad jeziorem Silm, Szymbark nad jeziorem Szymbarskim, Piotrkowo nad jeziorem Czerwica, aż do Kamieńca nad jeziorem Gaudy, gdzie w 1907 r. przez trzy miesiące w pałacu Finck von Finckensteinów, kwaterował cesarz Napoleon.

Babięty Wielkie

Wieś Babięty Wielkie (Gross Babenz), w imieniu Kapituły Pomezańskiej założył w 1313 roku zasadźca Cundrat (Konrad?), który jako sołtys, otrzymał w dziedziczne posiadanie miejscową karczmę, wolną od czynszu i innych powinności. Mieszkańcy wsi otrzymali 40 włók gruntów, zwolnionych na okres 1 roku od płacenia czynszu. We wsi znajdował się młyn wodny, który w 1372 roku kapituła sprzedała za 60 grzywien młynarzowi. Na młynarzu ciążył obowiązek płacenia kapitule rocznego czynszu w wysokości 5 łasztów pruskich żyta, 4 grzywien srebra oraz 5 świń. Wieś należała do parafii Falknowo Wielkie (Gross Falkenau), gdzie znajdował się najbliższy kościół.

W czasie wojny trzynastoletniej, Babięty Wielkie zostały doszczętnie zniszczone i po Pokoju Toruńskim w 1466 roku grunty wsi weszły w skład dóbr szymbarskich biskupa Teofila von Polenz.
Po likwidacji państwa Zakonnego, nadal bardzo wyludnione Babięty Wielkie przechodziły z rąk do rąk. Najpierw, przez długi czas, należały do książąt z domu Holstien-Gottorf, a po reformie administracyjnej Prus z roku 1808, zostały podzielone na wieś chłopską oraz majątek. Właścicielami gospodarstw chłopskich w Babiętach byli między innymi: Otto Nickiel, Paul Rogalski, Fritz Guth i Hermann Wilschewski. Do Wilschewskiego należała gospoda i nieistniejący już holenderski wiatrak.

W roku 1870 Babięty Wielkie należały do ostródzkiego kupca Samuelsona, który wybudował we wsi neobarokowy pałac. Na przełomie wieku XIX i XX majątek Babięty Wielkie, za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Wiejskiego (Bauernbank), kupił niejaki Moderow. Na obszarze 200 ha, wzdłuż drogi do Babięt Małych i Ząbrowa, wydzielił on osiem nowych gospodarstw wiejskich. Pozostałe grunty, w ilości 400 ha, kupił Baron von Rosenberg, który w latach 1901-1902, wybudował sobie w Babiętach własny dwór.

W latach 1913-1918 właścicielem Babięt Wielkich był radca rządowy von Bulow, od niego wieś w 1921 roku kupił niejaki Wittig. W roku 1927 majątek ziemski w Babiętach nabyło Wschodniopruskie Towarzystwo Ziemskie (Ostpreusische Landgesselchaft) i całkowicie zasiedliło je nowymi osadnikami z Poznania i powiatów zachodniopruskich. Towarzystwo wydzieliło dla osadników 2 gospodarstwa o pow. ponad 20 ha, 15 gospodarstw o powierzchni do 20 ha oraz 6 gospodarstw do 10 ha.
Wydzielono też 8 gospodarstw o pow. 5 ha dla rzemieślników, w tym dla kowala, stelmacha, ogrodnika i młynarza, a także 6 o powierzchni 2 ha dla robotników rolnych.

Bałoszyce

Początki wsi nie są znane, po raz pierwszy nazwa Bałoszyce pojawia się w dokumencie z 1316 roku i tam występuje w prusko-słowiańskiej formie Balicic. Znalezione tu podczas badań archeologicznych, prowadzonych w I połowie XX wieku, zabytki archeologiczne i numizmatyczne wskazują, że tereny te w czasach najdawniejszych mogła zamieszkiwać ludność spokrewniona z Gotami lub utrzymująca z tym ludem rozwinięte kontakty handlowe.

Śladami pobytu tego ludu są dwa wzgórza, położone w głębi lasu, pośród bagien olchowych, ok. 500 m od drogi z Bałoszyc do Czernihowa. Na jednym z wzgórz, porośniętym laskiem sosnowym, nazywanym przed laty Klein Schlossberg (Mała Góra Zamkowa), istniała niegdyś warowna osada lub gród. Wskazuje na to pas ziemi, długi na ok. 60 kroków i szeroki na 10 kroków.
W jego trzech rogach znaleźć można stosy drobnych kamieni polnych, wymieszanych z tłuczoną cegłą. U stóp wzgórza rosną dwa prastare dęby – jeden o obwodzie pnia 4 metry, drugi zaś 5 metrów. Pnie dębów są wydrążone w środku.

Prawdopodobnie były one konstrukcją nośną mostu prowadzącego ponad bagnem z małego grodziska, na leżące w pobliżu dużo większe grodzisko, nazywane Dużą Górą Zamkową, wyższą o około 15 metrów, porośniętą dębiną i otoczoną trzęsawiskiem, będącym zapewne pozostałością leśnego jeziora, które otaczało wysepkę i wzniesiony w niej gród.

Z biegiem lat jezioro, na skutek działań pogody i klimatu, wyschło i zamieniło się w bagno. Na grodzisku dużym jeszcze dziś można znaleźć pokruszone resztki walających się murów, które według starej miejscowej legendy, są pozostałością po istniejącej tu niegdyś kuźni.

Ponieważ to dokument z 1316 roku wzmiankuje o proboszczu parafii bałoszyckiej, trzeba przyjąć, że już wtedy istniał we wsi kościół. Został on zniszczony w XV wieku, podczas wojny głodowej z roku 1414 lub podczas wojny trzynastoletniej, bowiem jak wynika z dokumentów, w wieku XVI Bałoszyce już należały do parafii Jawty Wielkie.

Kolejny kościół, pochodzący z XVII wieku, zbudowany został na starych XIV-wiecznych fundamentach. Nawa kościoła została zbudowana z muru pruskiego, a obecny swój kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej w wieku XIX. Po spustoszeniu, jakie w Bałoszycach poczyniła wojna trzynastoletnia, porzuconych zostało 15 włók, z których utworzony został folwark Bałoszyce Małe. W 1532 roku Bałoszyce zostały własnością Georga von Polentza, biskupa Pomezanii, który w I połowie XVII wieku zbudował tu barokowy pałac.
W roku 1683 całość dóbr bałoszyckich wraz z pałacem, kupił od rodziny Polentzów graf von Brunneck.

W roku 1786, feldmarszałek zbudował w Bałoszycach dwuklasową szkołę, rozbudował kościół i ufundował dzwonnicę, w której zawisł dzwon z wyrytą sentencją pochodzącą z jego wiersza. Kościół zbudowany na starych XIV- wiecznych fundamentach ma nawę zbudowaną z muru pruskiego, a obecny swój kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej w wieku XIX.

Potomek feldmarszałka, Karl Otti Magnus von Brunneck, nadburgrabia Królestwa Prus i marszałek landtagu pruskiego, po roku 1850 przebudował XVII – wieczny pałac barokowy w modnym wówczas stylu neogotyckim. Pałac, przebudowany według projektu architekta Luisa Runge, na wzór pałacu Bebelsberg koło Berlina, otrzymał kształt regularnej bryły z krzyżowymi blankami i wieżyczkami narożnymi, został otoczony rozległym parkiem.

Po przebudowie pałacu jego wnętrza wyposażono w stare stylowe meble i ozdobiono zbiorem starych obrazów, które gromadził Theodor von Schon, pradziadek grafa Sigfrieda von Brunecke. Pałac został zniszczony po 1945 roku, odbudowany w latach 1973 – 1979, obecnie pełni funkcję reprezentacyjnego hotelu.

W Pałacu znajdują się reprezentacyjne sale konferencyjne: Sala Kominkowa, Lustrzana, Żółta i Winiarnia, w nich od 2003 roku, Międzynarodowa Akademia Muzyczna organizuje konkursy, koncerty i spotkania młodych muzyków, którzy pod okiem wybitnych artystów i pedagogów doskonalą swoje umiejętności i kształcą wrażliwość muzyczną.

Pałac otoczony jest 13-hektarowym parkiem, w tym 4 ha starodrzewem – 150 letnim, w parku godną uwagi osobliwością jest znajdujący się w odległości 50 metrów od pałacu czakram bieli, skryty pomiędzy pięcioma wiekowymi drzewami. Czakram, posiadający dobroczynne moce, które biorą się z skupionej pod nim energii matki Ziemi, wpływa korzystnie na zdrowie i samopoczucie ludzi znajdujących się w zasięgu jego oddziaływania. To zapewne właśnie jemu i jego tajemnej mocy von Brunneckowie, właściciele Bałoszyc i budowniczowie pałacu, zawdzięczali swoją długowieczność.

Fot. Paweł Maruszak

PRZECZYTAJ TAKŻE
POWIAT ZNANY i NIEZNANY|| Limża – wieś Hindenburgów, powstała prawdopodobnie pod koniec XIII wieku [foto]

POWIAT ZNANY I NIEZNANY || Wolne Miasto Kisielice [zdjęcia]

fot. Paweł Maruszak