Władysław II Jagiełło – pierwszy z Jagiellonów

Władysław II Jagiełło, założyciel dynastii Jagiellonów, który pokonując potężny zakon krzyżacki, nie tylko doprowadził do wzmocnienia więzi między Polską a Litwą, ale przede wszystkim zwiększył wpływ tego sojuszu na ówczesną politykę europejską. Jagiellonowie przez blisko 200 lat rządzili Polską, a okres ich panowania nazwany Złotym Wiekiem zapewnił rozwój kultury i nauki.

Chrystianizacja = postęp

Wedle Jana Długosza, niekwestionowanego człowieka orkiestry, historyka, kronikarza, duchownego, geografa, pierwszego heraldyka Polski i dyplomaty, Władysław II Jagiełło miał stronić od alkoholu, lubić długie kąpiele, skromny ubiór i przesiadywać tam, gdzie król chodzi piechotą.
Późniejszy król Polski urodził się między 1352 a 1363 rokiem na Litwie jako syn księcia Olgierda Giedyminowicza i twerskiej księżniczki Julianny. Powszechnie uważa się, iż życzeniem Olgierda było zapewnienie następstwa tronu Władysławowi Jagielle. Nie był to ani łatwy, ani oczywisty wybór, bo syn Giedymina był ojcem 23 dzieci. Olgierd dokonał żywota w 1377 roku, a Jagiełło błyskawicznie został wielkim księciem litewskim.

Z perspektywy Litwy ostatnie 25 lat XIV wieku stanowiło niezwykle gorący okres, w którym dławiona konfliktami wewnętrznymi Litwa (wojna domowa w latach 1381–1384) musiała mierzyć się z państwem krzyżackim, najazdem polsko-węgierskim pod przywództwem Ludwika Andegaweńskiego oraz uderzeniem wielkiego księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego. Swoją drogą Moskali na Litwę ściągnął przyrodni brat Jagiełły – Andrzej Garbaty, który swego czasu zbiegł do Moskwy. Jagiełło, jako skuteczny polityk, pomału unormował sytuację, ale będąc pragmatykiem, doskonale wiedział, że droga do postępu wiedzie poprzez chrystianizację kraju. Na rozległym na 500 tys. kilometrów kwadratowych obszarze, zacofanym pod względem administracyjnym, niezwykle istotną część stanowili prawosławni Rusini. Co gorsza, Litwini, mając ustawiczny kontakt z kulturą ruską, nadspodziewanie szybko przechodzili na prawosławie. Litwie zatem oprócz konfliktów zbrojnych groził potencjalny zanik własnej tożsamości.

Jagiełło nie miał wyboru, dlatego zdecydował się na ucieczkę do przodu i w 1386 roku w dzień świętego Walentego w katedrze krakowskiej przyjął chrzest z rąk arcybiskupa gnieźnieńskiego. Chwilę później jego żoną została królowa Polski Jadwiga Andegaweńska, córka Ludwika Węgierskiego, która stając na ślubnym kobiercu, miała 13 lat. Naturalnie było to małżeństwo z rozsądku, które regulowała Unia w Krewie z 14 sierpnia 1385 roku. Zawiązanie powyższego aktu pierwotnie nie wywołało entuzjazmu na Litwie, gdyż dość powszechnie uważano, że suwerenność została przez Jagiełłę sprzedana w zamian za koronę.
Sen z powiek Władysławowi II Jagielle zapewne spędzało też odzyskanie Rusi Czerwonej, którą Koronie zabrał nie kto inny, jak Ludwik Węgierski. Na tym polu król Polski był jednak zabójczo skuteczny, bo w latach 1387-1389 hołd królewskiej parze złożyli hospodarowie Mołdawii i Wołoszczyzny.

Zbliżenie Polski i Litwy nie wszystkim jednak przypadło do gustu. Krzyżacy, alians polsko-litewski postrzegali jako śmiertelne zagrożenie dla swoich interesów, stąd na każdym kroku dążyli do wbicia klina pomiędzy oba narody. Wojna z Zakonem Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie wisiała w powietrzu, a podstawowym pytaniem nie było to, czy wybuchnie, ale kiedy. Gdy w sierpniu 1409 roku nadeszło to, co nadejść musiało, obie strony były zwarte, silne i gotowe. Kulminacyjnym punktem starcia była naturalnie bitwa pod Grunwaldem, podczas której wojska sojusznicze dosłownie zmiażdżyły Krzyżaków.

Jedna z największych bitew średniowiecznej Europy w istocie była początkiem końca zakonu krzyżackiego, którego potęga załamała się na grunwaldzkich polach wraz ze śmiercią Urlicha von Jungingena i najważniejszych dostojników zakonu. Nic więc dziwnego, że rzeczone zwycięstwo historycy uważają za najważniejsze wydarzenie podczas panowania Władysława Jagiełły, który na starym kontynencie zyskał miano potężnego polityka i prawdziwego męża stanu.

Jeżeli chodzi o politykę wewnętrzną Władysława II Jagiełły, to nie sposób nie wspomnieć unii w Horodle z 1413 roku, na mocy której Polska i Litwa zobligowały się do prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej, bojarstwu (w okresie Wielkiego Księstwa Litewskiego niższa warstwa szlachty) nadano takie same prawa jak szlachcie polskiej, a administrację litewską postanowiono dostosować do polskich wzorców.

Z dzisiejszej perspektywy dość sensacyjne wydaje się być zwłaszcza życie prywatne Władysława Jagiełły, który cztery razy mówił swoim wybrankom sakramentalne: „Tak”. Wedle Jana Długosza Władysław Jagiełło był stosunkowo niewysokim mężczyzną. Głowę miał „małą, podłużną, prawie całkiem łysą […]. Oczy czarne i małe, głos gruby, mowę prędką, kibić kształtną, lecz szczupłą, szyję długą. Na trudy, zimna, upały, zawieje i kurzawy nad podziw był cierpliwy. W ubiorze i zewnętrznej postawie skromny. Sypiać i wczasować lubił aż do południa, dlatego mszy świętej rzadko o należnym czasie słuchał”.

Pierwszą żoną króla była wspomniana wcześniej Jadwiga Andegaweńska, która w 1399 roku urodziła mężowi córeczkę. Niestety młoda Jadwiga zmarła tuż po porodzie, a kilka dni później do matki dołączyło dziecko. W tym miejscu warto podkreślić, że Andegawenka w testamencie zapisała, by jej klejnoty przeznaczyć na reaktywację Akademii Krakowskiej.

Trzy lata później żoną Władysława Jagiełły została mająca rządzenie we krwi wnuczka Kazimierza Wielkiego – Anna Cylejska, która przeżywszy trzydzieści pięć lat, zmarła w 1416 roku. Z tegoż związku pochodzi Jadwiga Jagielonka, królewna polska i księżniczka litewska, która podobnie jak matka, zmarła nagle w wieku 23 lat.

O ile pierwsze dwa małżeństwa Jagiełły miały wymiar stricte polityczny, o tyle ślub z Elżbietą Granowską, do którego doszło w 1417 roku, zdawał się być podyktowany odruchem serca. Skandal był jednak niemały, bo Elżbieta, wprawdzie wpływowa i majętna, nie pochodziła z królewskiego rodu i mówiąc wprost, była poddaną swojego przyszłego męża. Poza tym wdowa po staroście generalnym Wincentym z Granowa, gdy oficjalnie związała się z Władysławem, miała 47 lat, toteż potencjalne potomstwo było praktycznie niemożliwe. Środowiskowe oburzenie decyzją króla była doprawdy niemałe. Dość powiedzieć, że podkanclerzy królewski w swoim paszkwilu Elżbietę określił „świnią, wyczerpaną wieloma połogami”. Władysław Jagiełło oczywiście postawił na swoim i poślubił ukochaną, ale ta zmarła trzy lata później w wyniku gruźlicy.

W 1422 roku król po raz ostatni zawarł związek małżeński z wywodząca się z litewskiego rodu Holszańskich, młodszą o pół wieku Zofią. Potrzebujący przedłużenia dynastii Władysław Jagiełło spełnił swój cel, bowiem Zofia urodziła mu trzech synów. Spokojny o następców tronu Władysław Jagiełło zmarł w nocy z 31 maja na 1 czerwca 1434 roku, wcześniej dzierżąc władzę przez 48 lat. Według legendy śmierć króla nastąpiła na skutek przeziębienia, którego miał nabawić się, słuchając wczesnym bądź późnym wieczorem śpiewu słowików.

Michał Mieszko Podolak