Zobacz podziemia czerwonego kościoła

Kościół parafialny na Starym Mieście to zdaniem wielu najważniejszy zabytek Iławy, choćby z uwagi na wiek, funkcję którą pełnił i pełni oraz rozmiary. Jego historia jest tak długa, jak długa jest historia miasta założonego na południowym krańcu jeziora Jeziorak.

Z czerwonym kościołem związanych jest wiele niesamowitych historii oraz legend, jak choćby ta mówiąca o podziemnym tunelu łączącym kościół z zamkiem w Szymbarku (gdyby istniał rzeczywiście i był poprowadzony w linii prostej, pod Jeziorakiem, to miałby ponad 7 kilometrów długości).

Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego jest kolejnym zabytkiem Iławy, który prezentujemy na naszym portalu. Wcześniej przedstawiliśmy układ urbanistyczny miasta oraz jego mury obronne. Teraz pora na najważniejszy punkt z listy. Cykl będzie oczywiście kontynuowany, opis i zdjęcia wszystkich zabytków Iławy objętych prawną ochroną konserwatora i wpisanych do rejestru (a jest ich łącznie 28) publikowaliśmy także w Gazecie Iławskiej.

Poniżej opis kościoła pochodzący z dokumentu "Aktualizacja raportu: Gminna ewidencja zabytków Gminy Miejskiej Iława" stworzonego w 2013 roku. Natomiast historie związane z tym zabytkiem, jego legendy i niesamowite opowieści przybliża nam Dariusz Paczkowski, przewodnik terenowy, który wraz z Michałem Młotkiem organizuje historyczne wycieczki po Iławie.

Przy okazji publikujemy zdjęcia kościoła, jego podziemi oraz plebani (jest na liście 28 zabytków Iławy). Co do podziemi i ośmiu trumien, które tam się znajdują — to jest temat na zupełnie oddzielny artykuł.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO
Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego zbudowany został w latach 1317-1325 w stylu gotyckim. Renesansowa wieża kościoła została dobudowana w 1550 roku, a w 1624 roku dobudowano kruchtę. Kościół był kilkukrotnie przebudowywany. Potocznie nazywany jest przez mieszkańców Iławy „czerwonym”.

Z początkiem założenia miasta wiąże się historia budowy kościoła, który powstał na miejscu drewnianej kaplicy pod wezwaniem św. Mikołaja, patrona rybaków i marynarzy. Został pobudowany w najwyższym punkcie wzgórza, na którym usytuowane jest Stare Miasto Iławy i pełnił funkcje kościoła zakonnego (Ordenskirche). Datę budowy kościoła (1317-1325) potwierdza XIX-wieczna pieczęć iławskiej parafii z wizerunkiem kościoła i napisem w otoku „Die Kirche im Dt. Eylau 1318”. Kościół wzniesiony został na linii wschód – zachód na cokole z głazów granitowych. Od południa ściana kościoła łączy się z południowo-wschodnim narożnikiem murów obronnych miasta. Ten fragment zabytkowego muru zachował się do chwili obecnej. Kościół zbudowano w formie jednonawowej budowli na planie prostokąta z prezbiterium o wymiarach 8 x 11,7 m i nawą główną o wymiarach 14,8 x 20,2 m. Przy prezbiterium postawiono wysoką na 27 m wieżę. W północnej części znajduje się dziedziniec, na którym od początku mieścił się cmentarz.

Początkowo na cmentarzu wokół kościoła grzebano zmarłych, ale w XVIII wieku wyznaczono oddzielny cmentarz. Wzmianka o pierwszym remoncie kościoła oraz o tym, iż kościół posiadał cztery dzwony znajdujące się na renesansowej wieży, pochodzi z XVI wieku. W latach 1642-1643 rozpoczęto remont dachu, murów przyległych do kościoła i zabudowań kościelnych. Remont dachu niestety nie został ukończony i w 1673 roku w czasie deszczu uszkodzone zostały organy. Pomimo trudności finansowych miasta, dziury zostały załatane, a pod koniec XVII wieku odremontowano organy. W 1733 roku cztery dzwony ze względu na zły stan zostały zdjęte i przekazane jako surowiec na potrzeby przemysłu wojennego. W ich miejsce odlano nowe dzwony. W 1740 roku parafianie ufundowali nowy rokokowy ołtarz, a rok później pomalowane zostało wnętrze kościoła. W 1751 roku wyremontowana została zakrystia. Niestety w 1753 roku podczas burzy w kościół uderzył piorun. W płomieniach stanął dach świątyni. Ogień strawił dach, a podczas gaszenia pożaru zalane zostały organy. Wkrótce zostały one wyremontowane oraz dokonano niezbędnych remontów ołtarza i pomalowano kościół.

W latach 50-tych XX wieku parafia p.w. Przemienienia Pańskiego przekazana została Ojcom Oblatom Misjonarzom Maryi Niepokalanej, którzy nieustannie prowadzą prace konserwatorskie. Szczególne nasilenie prac możliwe jest dzięki wsparciu Polskiej Prowincji Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Zarządu Miasta Iława i licznych dobrodziejów. W ramach tych działań prowadzona jest regotyzacja świątyni. Pracami konserwatorskimi od 1978 roku kierował prof. dr inż. arch. Aleksander Piwek z Gdańska. W ramach prac odsłonięto ślady przebudowy kościoła, usunięto empory drewniane i dwa skrzydła balkonowe, przebudowano chór, odsłonięto zatynkowane ściany zewnętrzne i portale wejściowe, odsłonięto, uzupełniono i zrekonstruowano wiele polichromii. W roku 1990 rozpoczęto budowę dwóch ołtarzy bocznych, które do dnia dzisiejszego są sukcesywnie uzupełniane. W 1999 roku dokonano koronacji Figury Matki Bożej 23 Fatimskiej i wkomponowano ją w ołtarz główny, wykorzystując obraz, który był w nim do tej pory do zasłaniania figury. W roku 2001 rozpoczęto kompleksowy remont dachu kościoła (razem z wymianą dachówki na nową), rozłożony na dwie części: dach i prezbiterium oraz nawa główna.

PLEBANIA
W roku 1900 zbudowany ponad wiek wcześniej dom parafialny już całkiem nie nadawał się do użytku. W jego miejsce w latach 1902/03 za kwotę 30000 marek zbudowano neogotycką istniejącą do dzisiaj plebanię.

źródła: "Aktualizacja raportu: Gminna ewidencja zabytków Gminy Miejskiej Iława", "Dzieje kościoła gotyckiego w Iławie".

HISTORIE, LEGENDY, TAJEMNICE...
Opowiada Dariusz Paczkowski, iławski przewodnik terenowy

Dariusz Paczkowski

ZAKOCHANY BURMISTRZ
Ciekawa jest bez wątpienia historia związana ze śmiercią i pochówkiem jednego z włodarzy naszego miasta, chodzi mianowicie o burmistrza w latach 1723-1751 Jakoba Mucka. Otóż ten niemłody już burmistrz w roku 1745 owdowiał. Swoją ukochaną żonę Zuzannę pochował w podziemiach iławskiego kościoła (w tamtych czasach istniał tylko jeden kościół, gotycki zwany przez współczesnych potocznie ,,czerwonym"). Po sześciu latach, gdy burmistrz czuł, że i jego wkrótce Pan powoła do siebie poprosił o sprowadzenie go do podziemi, chciał pożegnać się z ukochaną Zuzanną.Gdy odsunięto wieko trumny leżały w niej doskonale zachowane szczątki jego żony. Większość zwłok które spoczywają w podziemiach iławskiego kościoła jest dobrze zachowana, prawdopodobnie dzięki temu że panują tam doskonałe warunki sprzyjające samo balsamowaniu. Sędziwy burmistrz prawdopodobnie podjął wówczas decyzję by po jego śmierci pochować go u boku ukochanej. Płytę nagrobną Zuzanny i Jakoba Mucków możemy podziwiać do dziś przy wejściu bocznym kościoła p.w Przemienia Pańskiego.

Burmistrz Iławy podjął decyzję, by po jego śmierci pochować go u boku ukochanej

ZAMEK KRZYŻACKI W IŁAWIE???
Bez wątpienia budowla taka w naszym mieście istniała. O jej usytuowanie historycy toczą spór jednak najbardziej prawdopodobnym miejscem, gdzie dwór i to niewielki stanął był plac między wieżą kościelną a dzisiejszym ratuszem, najpewniej bliżej wieży. Istnieje pogląd, że przylegał od północy do wieży kościelnej, być może wieża kościoła była tu wspólnym elementem obronnym. Nie zachowały się żadne przekazy na temat wyglądu siedziby zakonnej, niemniej, jeszcze długo po zniszczeniu (pożar?) i rozbiórce domu zakonnego, nazywano to miejsce placem zamkowym.

DĄB POKOJU
W pobliżu kościoła rośnie sobie dąb. Dąb szypułkowy — olbrzymie drzewo mające w obwodzie pierśnicowym 468 cm /obwód drzewa mierzony na wysokości 130 cm od gruntu/ posadzony został....no właśnie kiedy? Wysokie na ponad 25 m drzewo mające tak ogromny obwód jest....młode — jak na swoje gabaryty. Dąb ten został posadzony w roku 1871, ma więc dopiero 143 lata i w sile wieku-jak na dąb. Posadzony został w tym miejscu w atmosferze małego skandalu. Władze niemieckie miasta po zwycięskiej wojnie z lat 1870-1871 z Francją postanowiły uczcić sukces armii pruskiej i proklamowanie Cesarstwa Niemieckiego sadząc dąb na działce kościelnej. Pastor Leopold Grall, sędziwy proboszcz parafii ewangelickiej ostro się temu pomysłowi sprzeciwił uważając, że czci się się wydarzenie świeckie na ziemi kościelnej. Protesty na nic się zdały. Jak możemy stwierdzić dąb ma się dobrze. Przeżył obie wojny, upadek Cesarstwa Niemieckiego, upadek III Rzeszy i systemu komunistycznego w Polsce. Stoi sobie i rośnie i niech tak zostanie.

zico
m.partyga@gazetaolsztynska.pl

Więcej tekstów o historii i zabytkach Iławy i okolic: kliknij tutaj