Warto zobaczyć w poniedziałek: cmentarz z tarasami

— Ich niechęć do cmentarza niemieckiego nie wynika z nienawiści, chęci odwetu za doznane kiedyś krzywdy, czy braku szacunku dla poległych ofiar wojen. Przyczyną takiej postawy jest strach przed ewentualną chęcią powrotu do Paprotek Niemców – byłych mieszkańców, którzy wyemigrowali lub zostali wysiedleni z tych ziem po II wojnie światowej. Obecni mieszkańcy wsi boją się, że cmentarz niemiecki będzie pretekstem do powrotu Niemców do Paprotek i historycznym dowodem ich bytności na tych ziemiach — to konkluzja tekstu jaki napisał warszawski gimnazjalista na konkurs ogłoszony przez Ośrodek Karta: "Niemiecki cmentarz wojenny w Paprotkach - czy historia może dzielić?"

Tekst powstał w 2004 roku. I to jeszcze wtedy, jego zdaniem mieszkańcy podgiżckich Paprotek bali się, że Niemcy wrócą i zabiorą to, co kiedyś było ich.

Paprotki leżą 15 kilometrów na południe od Giżycka. Prowadzą stamtąd dwie drogi. Ja polecam tą przez Wilkasy i Kanał Kula. To najkrótszy kanał na mazurskich jeziorach. Łączy jeziora Jagodne i Boczne. Często nazywa się go "Mazurskim Równikiem", bo właśnie tam przebiega umowny dział wód między dorzeczami Wisły i Pregoły. Stąd żeglarska tradycja "równikowego" chrztu nowicjuszy którzy płyną kanałem po raz pierwszy.

We wsi I w jej okolicy) zachowało się 5 cmentarzy. Dwa cywilne i 3 wojskowe. Najładniejszy z nich leży ze 2 kilometry za wsią przy szutrowej drodze z Paprotek do Marcinowej Woli (znajduje się tam maszt radiowo-telewizyjny o wysokości 327 metrów i dwa cmentarze wojenne). Na cmentarzu w Paprotkach (dokładniej to Kolonia Paprotki) spoczywa 24 żołnierzy niemieckich i 183 rosyjskich. Cmentarz powstał na wzgórzu stanowiącym wcześniej punkt obrony niemieckiej.

Uformowano na nim tarasy, na których pochowano żołnierzy niemieckich, a niżej żołnierzy rosyjskich. Moim zdaniem to najładniejszy cmentarz pierwszowojenny.

Ale czy najwyższy? Nie mierzyłem, ale wydaje mi się, że najwyżej położony ze znanych mi cmentarzy pierwszowojennych znajduje się w Tulusach koło Ełku. Szkoda tylko, że całe wzgórze, zwane Górą Strażników, jest porośnięte drzewami.

Stąd ze szczytu nie ma tak pięknego widoku jak z cmentarza w Paprotkach. Na cmentarzu pochowano 79 niemieckich i 278 rosyjskich żołnierzy, którzy polegli w czasie walk o o Ełk w lutym 1915 roku. Z kolei największy to cmentarz w Orłowie koło Nidzicy. Spoczywa na nim 326 żołnierzy armii niemieckiej i 1101 armii rosyjskiej. Wszyscy zginęli 23 sierpnia 1914 roku w czasie bitwy toczonej w okolicach Frąknowa, Łyny i właśnie Orłowa (niem. Orlau).

Ale tylko koło Paprotek ( bliżej Marcinowej Woli) mamy największe chyba w Polsce zgromadzenie żurawi. A to za sprawą Nietlickiego Bagna, którego część stanowi Rezerwat Nietlickie Bagno. Występuje tu wiele rzadkich gatunków zwierząt, takich jak ropucha szara i rzekotka drzewna czy przeplatka torfowa i czerwończyk nieparek.

Jest tutaj także największa w Polsce ostoja żurawi. Jesienią, przed odlotem, zbiera ich się tam ponad 10 tysięcy.

Dzisiaj większość cmentarzy wojennych z okresu pierwszej wojny światowej jest w dobrym stanie. Chroni je zresztą międzynarodowa konwencja, a państwo przeznacza pieniądze na ich porządkowanie. Gorzej jest z cmentarzami ewangelickimi. Wiele z nich znika właśnie pochłaniana przez przyrodę:

Ci, którzy upomnieli się o swoje,
Wyjechali lub odeszli
Albo zrównali się z prochem
Na ginących cmentarzach

Erwin Kruk (1941-2017), Nieobecność, 2015 rok:

Igor Hrywna