Nie znać miejsca swojego zamieszkania to tak, jakby nie znać samego siebie. Muszaki funkcjonowały już w czasach rzymskich.

Muszaki- wieś sołecka, położona w województwie warmińsko- mazurskim, powiecie nidzickim, w gminie Janowo. Miejscowość leży przy drodze wojewódzkiej nr 604, w odległości około 11 km od Nidzicy. Jest to wieś wielodrożnica, w której zabudowania rozmieszczone są wzdłuż kilku dróg. Dominantą we wsi jest kościół parafialny. Powierzchnia sołectwa to 1 754 ha. Wieś otoczona jest naturalną przyrodą, niezmienioną przez człowieka, a w pobliżu jest Puszcza Napiwodzko- Ramudzka i rezerwat Małga. Pierwszą nazwą wsi były „Mosaki”, które po latach przekształcono w niemieckie Muschaken. Obecna nazwa funkcjonuje od 1945 roku. Pochodzi od nazwy osobowej Muszak, zapisanej w liczbie mnogiej.

Historia

Warunki naturalne sprawiły, że początek osadnictwa sięga epoki prehistorycznej. Przez tysiąc lat przebiegał tędy Szlak Bursztynowy. Źródła archeologiczne potwierdzają funkcjonowanie osady w czasach rzymskich. Są również ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego z okresu staropruskiego. W tym miejscu krzyżowały się losy ludzi różnych kultur i narodów.
Muszaki to jedna z najstarszych wsi w okolicy. Powstała 4.10. 1359 roku, kiedy to wielki mistrz Winruch von Kniprode nadał 20 łanów na prawie chełmińskim Wielisławowi i Jaśkowi. Z czasem do wsi zaczęli napływać nowi osadnicy i dokupywano coraz więcej ziem. Burzliwym okresem dla wsi był wiek XV. Podczas wielkiej bitwy polsko- krzyżackiej wieś znacznie się wyludniła, jednak po zawarciu pokoju na tereny wsi i okolicy napłynęli nowi osadnicy z Mazowsza, w tym również stanu szlacheckiego. W czasie powstania styczniowego w Muszakach działała trasa przemytu broni do Królestwa Polskiego.
10 marca 1885 roku wieś przeżyła tragiczne wydarzenie - spłonął kościół. W tym czasie wieś była duża i zasobna. Na przełomie XIX i XX w. we wsi pojawił się człowiek, który w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju miejscowości. Był to pastor Johannes Michael Ebel (jego grób znajduje się na tutejszym cmentarzu). Założył on kasę oszczędnościowo- pożyczkową. Gdy uruchomiono linię kolejową Szczytno – Nidzica zorganizował wspólnotę gospodarczą „Skup i Sprzedaż”. Wybudował również nowy kościół w stylu neogotyckim. Z jego inicjatywy powstał ośrodek wychowawczy dla chłopców Emmaus. Początkowo przebywało tu 20 chłopców. Następnie przekształcono go w sierociniec, w którym miejsce znalazło 61 dzieci. W okresie I wojny światowej w budynku utworzono lazaret, czyli szpital polowy. Po drugiej wojnie światowej ulokowano w nim siedzibę poligonu wojskowego, utworzonego na terenie kilku sąsiednich wsi. Podczas bitwy pod Tannenbergiem droga do Wielbarka była trasą przemarszu licznych oddziałów rosyjskich i niemieckich. 30.08. 1914 roku we wsi spotkali się niemieccy dowódcy. Po bitwie, utworzono tu punkt zbiorczy łupów wojennych, zebranych na Rosjanach. Dla poległych i zmarłych żołnierzy zorganizowano cmentarz, usytuowany po południowej stronie dawnego cmentarza ewangelickiego, w pobliżu nieistniejącej już kaplicy. Spoczywa tu 116 żołnierzy armii niemieckiej i 62 żołnierzy armii rosyjskiej. Wśród pochowanych żołnierzy armii rosyjskiej wymieniony jest generał Gregori Bernkoff z syberyjskiego pułku piechoty.

Miasto zaklęte w Złotej Gorze

W 1921 roku uwagę mieszkańców Muszak zwróciło szczególne zjawisko: „miasto zaklęte w Złotej Górze”. Rozpoczęły się pielgrzymki do Złotej Góry, a że pielgrzymi śpiewali pieśni religijne po polsku, zaniepokoiły się tym władze w Berlinie.
W latach międzywojennych we wsi funkcjonowały liczne urzędy, instytucje i organizacje. Były to m.in. budynek handlowy, karczma, wiatrak parowy i elektryczny, oraz dwa tartaki. Funkcjonowały również świetlica, ośrodek wychowawczy, oraz stacja kolejowa. Z tego czasu zachował się budynek poczty, który dziś jest budynkiem mieszkalnym. Mleczarnia w 1931 roku była okazałym budynkiem. Dziś w tym miejscu widoczne są jedynie ślady po fundamentach. Mleczarnia uzyskała inną lokalizację, a po zmianach w Polsce w latach 90- tych mleczarnię zamknięto i wystawiono na sprzedaż.
We wsi można znaleźć wiele śladów historii, np. dworzec kolejowy. Linia kolejowa powstała w 1900 roku i funkcjonowała przez 99 lat. W okresie II wojny światowej, oraz funkcjonowania jednostki wojskowej, stacja była ważnym punktem na trasie pociągów wojskowych. Infrastruktura stacyjna była rozbudowana. Widać wiele torów i bocznic kolejowych. Znajdują się na niej liczne rampy służące zapewne do załadunku i rozładunku sprzętu i żołnierzy. Wszystkie były oświetlone, teraz po lampach pozostały jednak tylko sterczące słupy. Na dwóch peronach pasażerskich stoją do dziś tablice z ich numerami i nazwą stacji. Sam budynek dworcowy na piętrze jest zamieszkały. Wisi na nim tablica Muszaki. Budynek prezentuje dosyć ciekawą architekturę. Widoczne jest miejsce, w którym przebywał niegdyś zawiadowca stacji. W pobliżu stoi piękna wieża ciśnień. Szkoda, że takie ciekawe obiekty niszczeją.

Cietrzewie na dawnym poligonie

Rok 1945 był tragiczny dla mieszkańców wsi, a kolejne lata przyniosły wiele zmian. W 1953 roku, poprzez wysiedlenie kilku wsi, utworzono poligon wojskowy o powierzchni ok. 12 tysięcy hektarów. Wojsko wykorzystywało go do 1993 roku, a obecnie budynki popadają w coraz większą ruinę. Po likwidacji poligonu tereny te stały się ulubionym miejscem grzybiarzy, nieświadomych niebezpieczeństwa. W latach 2012 – 2014 z terenu poligonu usuwane były niewypały powojenne. Znaleziono blisko 40 tys. pocisków artyleryjskich i granatów moździerzowych oraz bombę lotniczą, którą niezwłocznie zabezpieczyło wojsko. Nikomu, na szczęście, nie stała się krzywda.
W tym miejscu należy dodać, że życie powraca na tereny dawnego poligonu. Odrodziła się wieś Ulesie. Reaktywował ją ksiądz Edward Sobieraj, który postanowił stworzyć filię Ośrodka Charytatywno- Kulturalnego. Wieś powróciła na mapą Polski w 2006 roku. W tym samym roku w Ulesiu oddano Dom Seniora- Centrum Turystyki Rehabilitacyjnej i Kultury. Mieszkają tam emeryci z całej Polski. Ośrodek zapewnia im wygodne warunki życia, rehabilitacje, oraz cisze i spokój pośród lasów.
Na terenie byłego poligonu Muszaki Nadleśnictwo Jedwabno od kilku lat z sukcesami dba o wzmocnienie populacji cietrzewi poprzez wsiedlanie nowych, młodych osobników. Działania te, są prowadzone systematycznie, w ramach „Strategii ochrony cietrzewia w Nadleśnictwie Jedwabno”. Młode cietrzewie, które pochodzą z ośrodka hodowli, prowadzonego przez dr Andrzeja Krzywińskiego w Kadzidłowie przez pierwszych kilka tygodni przebywają w specjalistycznych wolierach adaptacyjnych, prowadzonych metoda „born to be free”, co oznacza – urodzić się by być wolnym. Ta nowatorska metoda opracowana przez dr A. Krzewińskiego polega na tym, ze w jednym wolierze, przebywają jednocześnie młode ptaki oraz ich matki, lecz nie mają one ze sobą bezpośredniego kontaktu – są oddzielone siatką. Po kilku tygodniach, część woliery, w której przebywają młode zostaje otwarta. Dzięki możliwości poruszania się młodych osobników poza wolierą, uczą się one zdobywania pożywienia w naturalnych warunkach, a co najważniejsze w przyszłości będą lepiej przystosowane do życia w naturze. Cietrzew (Tetrao tetrix) jest jednym z najcenniejszych, a jednocześnie najbardziej zagrożonych gatunków.

Szkolnictwo

Szkołę w Muszakach wymieniono już w lustracji kościelnej w 1579 roku. Mieściła się pierwotnie w budynku przykościelnym miejscowego pastora. Jej oddzielny budynek pobudowano jeszcze w pierwszej połowie XVIII w. Pierwsze szkoły istniały przy kościołach, a funkcję nauczycieli pełnili pastorzy. W okresie międzywojennym istniała szkoła, oraz przedszkole. Szkoła w obecnym budynku istnieje od 1965 roku. Budynek powstał jako Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego. Zbudowano ją ze składek społeczeństwa powiatu nidzickiego. Obecnie jest to Szkoła Podstawowa (z oddziałem przedszkolnym) im. Mikołaja Kopernika, która w tym roku obchodziła 50 – lecie.

Kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca

Zasadnicze zmiany w zakresie religii mieszkańców Muszak przyniósł rok 1525, gdy książę Albchert von Hohenzollern przekształcił państwo zakonne w księstwo świeckie. Oficjalną religią w Prusach stał się wtedy luteranizm- wkrótce w Muszakach założono parafię i zbudowano kościół. Od XVI wieki funkcjonowała tu parafia ewangelicka. Pierwszy kościół, zbudowany z drewna. Nowy budynek kościoła, z kamieni polnych i żółtego tynku, zbudowano w 1901 roku, spłonął w 1945 roku. Obecny kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca zbudowano z cegły i nie posiada wieży, jak dwa poprzednie.

Agroturystyka

Wieś ma bardzo dobre warunki do prowadzenia agroturystyki. Powstało boisko do gry w piłkę nożną oraz grzybek, który jest miejscem zabaw mieszkańców Muszak. Funkcjonuje również tartak, stajnia, a także dwa sklepy. Stajnia Muszaki cieszy się popularnością wśród dzieci, a także dorosłych. Powstała z myślą o pasjonatach jeździectwa konnego, niezależnie od poziomu zaawansowania. Nauka jazdy odbywa się pod okiem uprawnionego instruktora jazdy konnej.
Wieś jest zacisznym i spokojnym miejscem, które żyje własnym życiem, w zgodzie z naturą. I chociaż historia wydaje się być okrutna dla tych terenów, to jednak mieszkańcy, nie tylko ci rdzenni, ale również nowoprzybyli, piszą nowe karty historii, o których możliwe, że będzie się mówić w przyszłości. Z biegiem lat Muszaki zmieniają się, jednak trwają, ukryte wśród lasów i malowniczych pagórków Mazur.