Żydzi w przedwojennym Lidzbarku Warmińskim.

27 stycznia to Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. W pierszej kolejności myślimy o dużych ośrodkach miejskich i gettach na terenie okupowanej Polski (Łódź, Białystok, Warszawa i inne)
W większości ofiarami padali Żydzi lub Polacy żydowskiego pochodzenia bo tu było różnie w zależności od regionu inaczej się społeczności asymilowały.

A jak było na Warmii w naszej Małej Ojczyźnie?
Wiele zakrętów historii i wielu władców a wśród tego wszystkiego na styku wschodu i zachodu pojawili się Żydzi już w XIII wieku. Traktowani byli jako dość specyficzna i jednorodna grupa pozostająca jednak poza prawem reszty mieszkańców.

Pierwsze regulacje prawne to rok 1808 i 1812 podczas burzliwej epoki napoleońskiej. Dekrety Króla Pruskiego Wilhelma III zezwalają za osiedlanie i możliwość wykonywania rzemiosła.
Wcześniej natomiast pojawiają się wzmianki o kilku rodzinach żydowskich będących pod opieką Biskupa Warmińskiego.

Pojawiają się pierwsze wzmianki o liczebności populacji w Lidzbarku Warmińskim z 1728 roku. W 1812 roku jest to 21 osób a w 1825 już 87 więc musiały być to osoby napływowe. Stan ten utrzymywał się do roku 1871 i 164 osób a więc 2 % mieszkańców.
Kolejne lata to spadek tej liczby do 10 osób w 1939 roku i ostatnich wzmiankach w spisie mieszkańców.

Wraz z rozwojem społeczności początkowo wynajmowano pomieszczenia na cele religijne. Następnie wybudowano synagogę na ul. Kajki. Diaspora posiadała również własny cmentarz, który znajdował się w lasku na wschodnim krańcu miasta. Zmarli z gminy chowani byli przez członków żydowskiego bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza.

Istniały dwa cmentarze dla wyznawców judaizmu. Stary powstał na ulicy Leśnej (XVIII/XIX) drugi nowy w okolicach ulicy Grunwaldzkiej.

W 1938 roku podczas Nocy Kryształowej bojówki NSDAP splądrowały budynek synagogi w pożarze zginęło żydowskie małżeństwo. Do aktów wandalizmu doszło również w sklepach prowadzonych przez Żydów

Trochę wcześniej pomalowane zostały nagrobki na cmentarzu. W jednej z gazet ustalona została nagroda za wykrycie sprawców.

Po wojnie nie odnotowano już pobytu mieszkańców pochodzenia żydowskiego w spisach mieszkańców.

Ten krótki wpis dedykuje wszystkim których tragedia związana jest z ich religią a byli związani z Heilsbergiem/Lidzbarkiem Warmińskim. Społeczność której nie ma i co najgorsze nie pojawia się pamięci współczesnych mieszkańców naszego miasta.

Ofiary Zagłady związane z Lidzbarkiem Warmińskim:
Johanna (Hanna) Anker, z domu Lesser, mieszkanka Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1883 r. w Pasłęku)
Leo Behrendt (ur. w 1894 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Martha Behrendt, z domu Schneider (ur. w 1885 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Abraham Blum, mieszkaniec Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1899 r. w Cytowianach)
Arthur Blumenthal (ur. w 1887 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Selmar Bütow (ur. w 1884 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Aron Cohn (ur. w 1890 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Bertha (Berta) Cohn, z domu Blumenthal, mieszkanka Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1884 r. w Szamocinie)
Hannelore Cohn (ur. w 1922 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Heinz Cohn (ur. w 1888 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Johanna Cohn, z domu Laserstein (Anker?) (ur. w 1865 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Recha Cohn, z domu Cronheim, mieszkanka Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1886 r. w Sadtke)
Wilhelm (Willy) Cohn (ur. w 1865 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Ella Engel, z domu Jacoby (ur. w 1875 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Hedwig Glade (ur. w 1862 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Erna Goldschmidt, z domu Rosemann (ur. w 1897 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Leo Hirsch (ur. w 1895 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Walter Hirschberg (ur. w 1889 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Rosa Holzner, z domu Maretzki (ur. w 1882 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Käthe (Käte) Jacobi, z domu Jacoby (ur. w 1874 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Alfred Jacobsohn (ur. w 1887 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Siegfried Jacobsohn (ur. w 1886 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Georg Jacoby (ur. w Lidzbarku Warmińskim)
dr Heinrich Jacoby (ur. w 1870 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Raphael Jacoby (ur. w 1884 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Walter Jacoby (ur. w 1884 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Rosette Laumann, z domu Seelig (ur. w 1880 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Gertrud Löwenstein, z domu Brenner (ur. w 1884 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Sophie (Zerenze) Marcuse, z domu Hirschfeld (ur. w 1867 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Alfred Moses (ur. w 1920 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Grete Moses, z domu Seelig (ur. w 1883 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Gertrud Oestreich, z domu Jacoby (ur. w Lidzbarku Warmińskim)
Friederike Paechter, z domu Meyer (ur. w 1860 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Anna Pottlitzer (Poltlitzer), z domu Rosenthal (ur. w 1884 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Julie Purwin, z domu Jacoby (ur. w 1861 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Rahel Rautenberg (ur. w 1895 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Rosa Rawitscher (ur. w 1873 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Betty (Betti) Rosemann (ur. w 1868 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Franziska (Franciska) Rosemann, z domu Rosemann (ur. w 1867 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Ellen Rosenberger, mieszkanka Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1934 r. w Bartoszycach)
Else (Elsa) Rosenberger, z domu Voss, mieszkanka Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1905 r. w Korschenbroich, Nadrenia)
Otto Rosenberger, mieszkaniec Lidzbarka Warmińskiego (ur. ok. 1900 r. w Czechosłowacji)
Ludwyka Scharetzki, z domu Saaß (Saass) (ur. w 1870 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Lucie Schidkowski, z domu Hirschberg (ur. w 1881 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Benno (Bruno) Seelig, mieszkaniec Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1896 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Herta Seelig (Selig), z domu Jordan, mieszkanka Lidzbarka Warmińskiego (ur. w 1908 r.)
Julius Seelig, mieszkaniec Lidzbarka Warmińskiego (ur. w Niemczech)
Toni Seelig, z domu Rosemann (ur. w 1899 r. w Lidzbarku Warmińskim)
Hildegard Stenger, z domu Rosemann (ur. w 1903 r. w Lidzbarku Warmińskim)

Krótkie informacje uzupełniające:

Żydowscy mieszkańcy Lidzbarka Warmińskiego w 1785 roku

rzeźnik Arent Hirsch z żoną Gaide,
służący Moses Hirschel,
parobek Jacob Zender.

Mieszkańcy polegli podczas I wojny światowej

Georg Abrahamsohn, ur. 19.02.1889 r. w Lidzbarku Warmińskim, mieszkaniec Wrocławia, poległ 03.10.1915 roku[1.1].
Georg Jacobsohn, ur. 18.11.1884 r. w Lidzbarku Warmińskim, mieszkaniec Kwidzyna, poległ 15.02.1915 roku[1.2]
Arnold Rosenberg, ur. 15.12.1894 r. w Lidzbarku Warmińskim, mieszkaniec Pisza, poległ 30.5.1918 roku[1.3].
Alfred Seelig, ur. 30.10.1878 r. w Lidzbarku Warmińskim, poległ 09.06.1917 roku[1.4].
Max Seelig, ur. 21.05.1889 r. w Lidzbarku Warmińskim, mieszkaniec Rybna, poległ 17.11.1914 roku[1.5].

Spisy nazwisk z portalu www.szetl.org.pl
http://www.xn--jdische-gemeinden-22b.de/index.php/gemeinden/h-j/868-heilsberg-ermland-ostpreussen
dodatkowo profil fb Narodowości Pruskie

Czytaj e-wydanie ">kliknij.