Życie 100-letniego Mikołaja Hermana to gotowy scenariusz na film!

W lutym podporucznik Mikołaj Herman uczestniczył w spotkaniu noworocznym, które odbyło się w Starostwie Powiatowym w Iławie. Ubrany w mundur, udekorowany medalami za zasług, nieco posągowy, przyjął wówczas wiele życzeń, kwiatów i gratulacji. Życzono mu zdrowia i radości z każdego dnia. I na tym etapie pewnie kontakt by się zakończył, gdyby nie pomysł żeby poznać pana Mikołaja nieco bliżej. Objawił się jakby od nowa, jako sympatyczna, otwarta osoba z dużym poczuciem humoru i wrażliwością. Wspomnienia wojenne okazały się na tyle silne, że nie mógł powstrzymać łez. Imponuje sprawnością fizyczną, komunikatywnością i serdecznością. Zawiłości życiorysu pana Mikołaja spowodowały, że dziś z zaskoczeniem reagujemy na pewne fakty. Za walkę z Niemcami w Armii Czerwonej, odznaczony został bowiem przez Józefa Stalina. Po latach otrzymał listy gratulacyjne za zasługi wojenne od prezydenta Rosji Władimira Putina i prezydenta Białorusi, Aleksandra Łukaszenki. W 2017 roku odznaczony Krzyżem Czynu Frontowego 1 i 2 Armii Wojska Polskiego 1943-1945.
Jest zatem o czym opowiadać…

Jedyny syn Mikołaj
Urodził się 10 lutego 1919 roku w małej wsi Rostoka koło Przemyśla, w biednej rodzinie rolniczej. Był jedynym synem rodziców Jana i Katarzyny, miał trzy siostry – Pelagię, Stanisławę i Annę. Dwoje innego rodzeństwa niestety zmarło. Dziś z całego rodzeństwa żyje jedynie nasz bohater. Pan Mikołaj nosi niemieckie nazwisko Herman, ale jest Polakiem z krwi i kości. Z wyboru natomiast jest grekokatolikiem.

We wsi, w której przyszedł na świat istniała piękna, stara, drewniana cerkiew, do której chadzał jako mały chłopiec. Ojciec Mikołaja, Jan był rolnikiem. Posiadał 8 morgów ziemi, trzy krowy, świnie, owce i jednego konia. Rodzina żyła sobie spokojnie i szczęśliwie z uprawy ziemi. Mikołaj już jako małych chłopiec ciężko pracował, razem z całą swoją rodziną, angażował się we wszystkie prace przydomowe. W czasie wolnym, jak to dziecko, uwielbiał bawić się z psem i biegać po okolicy. Najwspanialszą zabawką, o której często wspomina do dziś, był drewniany rowerek. Życie dzieci w latach 20-tych wyglądało zupełnie inaczej niż dziś. Być może nie jest to powszechna wiedza, ale w tamtych latach wszyscy we wsi chodzili boso. Buty noszono tylko w niedzielę, kiedy ludzie szli do kościoła. W jednym z filmów dokumentalnych wspomniała o tym aktorka Danuta Szaflarska, która mówiła, że boso chodziło się w zasadzie do października.

Polacy, Ukraińcy i Żydzi - razem
Osadę, w której mieszkał mały Mikołaj, zamieszkiwali Polacy, Ukraińcy i Żydzi, do tych ostatnich należały dwie karczmy we wsi. W czasie żniw ludzie przychodzili na pole Jana Hermana – ojca Mikołaja, żeby napełniać gliniane dzbanki wodą z podziemnego strumienia. Do młócenia zboża używano wówczas cepów – była to ciężka i czasochłonna praca, która dziś trudno sobie nawet wyobrazić. W tygodniu wszyscy jedli ziemniaki, chleb, potrawy z mąki – pierogi i kiszoną kapustę. Mięsiwo jadło się w niedziele i w święta.

Jak wszystkie dzieci, Mikołaj chodził do szkoły podstawowej. Często był zwalniany z lekcji przez nauczyciela w zamian za kury, które donosiła jego mama. Praca na roli i pomoc ojcu była najważniejsza, decydowała bowiem o przeżyciu całej rodziny. Wiele dzieci w tamtych czasach pracowało u bogatszych gospodarzy lub zbierało owoce leśne, aby zarobić dla siebie dodatkowe pieniądze.
- Czasami chodziliśmy z koszykami kilkanaście kilometrów na targ, żeby coś sprzedać – wspomina pan Mikołaj. – A kiedy byłem trochę starszy woziłem drewno z lasu.
Słodkie dzieciństwo miało się niestety wkrótce skończyć.

Armia Czerwona
upomniała się o Mikołaja
Po wybuchu wojny z Niemcami w 1939 roku na teren Polski wschodniej wkroczyła Armia Czerwona, zaczęły się czystki i represje. Wiele osób zostało wówczas wywiezionych na Syberię. Represje dotyczyły wszystkich, w takim samym stopniu Polaków i Ukraińców. Wystarczyło, że ktoś miał ziemi trochę więcej niż inni lub służył w wojsku. W rodzinnej wsi Mikołaja po wkroczeniu Rosjan było w miarę spokojnie, ludzie tam byli zbyt biedni i prości, jednak wiele osób przeczuwało, że coś złego wisi w powietrzu. Na początku 1941 roku do domu Hermanów przyszedł sołtys, w ręku trzymał tzw. powiastkę, czyli zawiadomienie. Stało się… Młody, bo 22-letni Mikołaj Herman, otrzymał wezwanie do Armii Czerwonej. Nie miał wyboru, odmowa kończyła się zawsze rozstrzelaniem. Pożegnał się z rodziną i ruszył w nieznane. Razem z innymi chłopcami ze wsi został wywieziony do Charkowa na Ukrainie, gdzie odbył podstawowe szkolenie wojskowe. Jak wspomina, ogolono mu głowę, dano karabin i mundur z czerwoną gwiazdą. Miał teraz walczyć pod szyldem Stalina i Związku Radzieckiego. I tak się stało…

Chaos na froncie
po akcji Barbarossa
Sytuacja międzynarodowa była dynamiczna. Trzymilionowa armia niemiecka przeprowadziła w 1941 roku operację Barbarossa – napadała na Związek Radziecki. Zaczęła się wówczas prawdziwa gehenna. Niemcy uderzyli jednocześnie od morza, po góry. W tym samym czasie w Rosji przebywało ponad dwa miliony przestraszonych czerwonoarmistów, a wśród nich Mikołaj Herman. W tych okolicznościach bardzo szybko na froncie wschodnim powstał chaos. Kompania Mikołaja wraz z innymi oddziałami została skierowana w rejon rzeki Dniepr na Ukrainie a nasz bohater przeszedł prawdziwy chrzest bojowy. Po raz pierwszy zobaczył na własne oczy, czym jest wojna. W wyniku działań wojennych linia frontu zaczęła się przemieszczać w rejon Charkowa, skąd było już niedaleko do Kurska, gdzie za jakiś czas miała się odbyć największa bitwa pancerna II wojny światowej. Dwóch żołnierzy z kompanii Mikołaja zdezerterowało. Szybko ich złapano i zorganizowano pokazowy sąd polowy.
Kiedy dziś opowiada o tym zdarzeniu pan Mikołaj, nie potrafi pohamować łez…
- Pamiętam, że zaprowadzili nas na ogłoszenie wyroku – wspomina pan Mikołaj. - Moi dwaj koledzy zostali skazani na śmierć. Wyrok wykonano…

W czasie kolejnych bitew, kiedy Mikołaj obsługiwał RKM (ręczny karabin maszynowy), niedaleko jego stanowiska spadła bomba. Dwa odłamki trafiły go w nogę. Zabrano go z linii frontu do szpitala wojskowego w Kursku. Rana okazała się dotkliwa.

Sytuacja na froncie w tym czasie była fatalna. Brakowało żołnierzy, broni i amunicji. Stalin szybko zarządził zmiany. Armia radziecka zaczęła się przegrupowywać, formowano nowe oddziały na Syberii i rozpoczęto budowę nowych fabryk zbrojeniowych. Mikołaj Herman transportem wojskowym został wysłany do Nowosybirska. Pracował tam między innymi jako szewc. Poznał tam pierwsza miłość swojego życia, Donię. W międzyczasie, w 1941 roku, na terenie Rosji sformułowano polskie siły zbrojne tzw. Armię Andersa, podlegającą pod polski rząd emigracyjny w Londynie. W maju 1943 roku zaczęto formować Pierwszą Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki Ludowego Wojska Polskiego. Dowództwo nad nią objął pułkownik Zygmunt Berling. Premier i wódz naczelny polskich sił zbrojnych na zachodzie, generał Władysław Sikorski nazwał wojska Berlinga, Polska Dywizją Komunistyczną o charakterze dywersyjnym, będącą na usługach Stalina.

Rok 1943. Powołanie
do polskiej armii
W 1943 roku Mikołaj Herman dostał powołanie do polskiej armii. Pojechał transportem wojskowym z Nowosybirska. Został przydzielony do artylerii. Przeszedł krótkie szkolenie, po którym został kanonierem. Obsługiwał działa kalibru 76 mm. Dodatkowo otrzymał funkcję zwiadowcy a później telefonisty. Był wówczas ceniony za odwagę i szybkość działania. Wraz z armią walczył w Białorusi a później na terenie Polski, wyzwalając kolejne miasta. Po ostatecznym zdobyciu Warszawy wziął udział w walkach o Wał Pomorski (były to jedne z najcięższych bitew, w jakiej żołnierze uczestniczyli – ofiary były ogromne, podobnie jak stawka) w I Armii Wojska Polskiego, w ramach operacji pomorskiej, stanowiącej część operacji wiślańsko-odrzańskiej pierwszego frontu białoruskiego. Bój toczył się o nowe granice Polski, o ostateczne zwycięstwo. Ciężka bitwa o Wał Pomorski trwała od 5 do 20 lutego 1944 roku. Później, w marcu rozpoczęły się walki o Kołobrzeg, a po nich zaślubiny z morzem. Kołobrzeg został zdobyty. Po przegrupowaniu polska armia przekroczyła Odrę i kroczyła w kierunku Berlina. Był to rok 1945.

Wyszedł w radzieckim
mundurze a wrócił w polskim
Po zakończeniu działań wojennych Mikołaj trafił do Kraśnika Lubelskiego a później do cywila. Gdy wrócił do domu, do wsi Rostoka było wiele radości i łez.
Jak dziś mówi:

Dumnie spacerował po wsi, spotykał sąsiadów i niektórych kolegów. Jednak nie wszyscy wrócili z frontu. Spokój nie trwał długo, w okolicy szalały bandy UPA (Ukraińska Powstańcza Armia). Jednej nocy przyszli do domu Hermana, było ich dwóch. Zażądali bielizny i odeszli. Wszyscy jednak bardzo się bali, bo dobrze wiedzieli, że na tym się nie skończy. Okolice Przemyśla to było miejsce szczególnej aktywności Banderowców. I faktycznie, kilka dni później, ta sama dwójka uzbrojonych bandytów wpadła do domu. Jeden grożąc nabitą bronią, zażądał żeby Mikołaj wyszedł z nim na plac. Użył sformułowania, że przeczyści sobie lufę. Oznaczało to egzekucję. Drugi z bandytów stanął na czatach przed domem. Zaczęła się ostra wymiana zdań. Gdy bandyta ruszył z wycelowanym karabinem na Mikołaja, ten rzucił się na łóżko. W tym samy czasie podbiegły siostry i rodzice, krzycząc przeraźliwie, złapały za lufę karabinu – padła seria, kule trafiły w sufit. Na skutek strzałów i krzyków w całej wsi zaczęły ujadać psy. Bandyci uciekli!

Mikołaj zrozumiał wtedy, że komuś bardzo przeszkadza jego polski mundur i że jeśli dłużej pozostanie w domu, skończy się to jego śmiercią lub śmiercią jego najbliższych. Musiał podjąć męską decyzję i zrobił to. Spakował się i wyjechał do Przemyśla.
- Po latach spotkałem tego bandytę na stacji PKP w Olsztynie – wspomina dziś pan Mikołaj. Dobrze pamiętam jego twarz…

Wywózka do Prus
W Przemyślu Mikołaj wynajął mieszkanie i zaczął pracę jako szewc. Jednego dnia założył mundur i pobiegł do fotografa. Dzisiaj, po latach, to zdjęcie to jedyny świadek tamtych czasów. Życie w Przemyślu przebiegało normalnie. Mikołaj poznał dziewczynę – odwiedzał ją w domu na wzgórzu. Niedaleko mieszkała natomiast inna dziewczyna, Stefania. I to właśnie w niej zakochał się Mikołaj i z nią wziął ślub. Byli małżeństwem 61 lat, do 2007 roku, kiedy niestety Stefania umarła. Jeździli do rodziców na wieś, słyszeli od nich opowieści o akcjach KBW (Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego) i UPA (Ukraińska Powstańcza Armia). Było coraz gorzej.

W 1947 roku, w ramach akcji Wisła, cała Rostoka została wywieziona do Prus. Po ludziach pozostały puste domy i zagrody. Nie miało znaczenia kto jest Polakiem a kto Ukraińcem, po prostu chodziło o masową deportację. Rodzice i teściowie Mikołaja trafili do wsi Pieszkowo pod Lidzbarkiem Warmińskim. Mikołaj ze Stefanią wyjechali z Przemyśla dopiero w 1949 roku i dołączyli do rodziców w Pieszkowie. Jako były wojskowy zgłosił się Mikołaj w Lidzbarku do Rady Narodowej, gdzie na podstawie dokumentów otrzymał akt własności na dom, działkę rzemieślniczą, około 2 hektarów w Nowej Wsi Wielkiej. Dom, który otrzymał był w okropnym stanie, miał powybijane szyby, obok był częściowo spalony niewielki kurnik, a dalej bunkier niemiecki w bardzo dobrym stanie. Na polach znajdowały się kilometry drutu kolczastego i zapory przeciwczołgowe. Tak wyglądały Prusy po 1945 roku.

Talenty Mikołaja
pozwoliły im przetrwać
Przed Mikołajem była kolejna próba i egzamin z życia. Co zrobić, aby przetrwać z żoną Stefanią i godnie żyć? Inni gospodarze we wsi posiadali wspaniałe duże budynki, ogromne stodoły i obory – wszyscy otrzymywali pomoc z UNRRY (Organizacja międzynarodowa utworzona w 1943 roku w Waszyngtonie, w celu udzielenia pomocy obszarom wyzwolonym w Europie i Azji po zakończeniu II wojny światowej). Mikołaj szybko podjął pracę jako zdun, szewc i murarz. Każdego dnia walczył o przetrwanie. W Radzie Narodowej załatwił pozwolenie na rozebranie zniszczonego pałacu w sąsiedniej wsi, stamtąd pozyskał dobrą, pruską cegłę i ogromne drewniane konstrukcje dachowe. Rozpoczął się remont kurnika a potem budowa ogromnej stodoły połączonej z oborą.

Zwierząt hodowlanych przybywało, bo oboje bardzo ciężko na to pracowali. Z czasem zaczęli używać maszyny – młóckarnię, sieczkarnię, kopaczkę, kosiarkę itd. Niektórzy sąsiedzi zaczęli się do Hermanów odnosić z większym szacunkiem, inni natomiast patrzyli z zazdrością. Zasada była wówczas taka, że każdy rolnik musiał umieć wszystko, od robót murarskich, stolarskich, ślusarskich, kowalskich, po wszelkie inne. Mikołaj posiadał szczęśliwie wiele talentów.

„Obywatel pojedzie z nami”
Pewnego razu na podwórko przyszedł postawny mężczyzna. Zakomunikował Mikołajowi: „Obywatel pojedzie z nami”. Razem poszli do samochodu, który stał na początku wsi. Dopiero w Górowie Iławeckim Mikołaj zrozumiał, że trafił do UB (Urzędu Bezpieczeństwa). Tam zaczęło się przesłuchanie – pytano dosłownie o wszystko. Poproszono go o dodatkowe dokumenty. Gdy je dostali, wyciągnęli jeden z nich. Było to podziękowanie od towarzysza Stalina dla polskich żołnierzy… Wielkie było ich zdziwienie. Na ironie, ten dokument uratował Mikołaja i jego rodzinę. Skutek był taki, że UB wypuściło go do domu, z tym że musiał wracać pieszo, 12 kilometrów i to nocą.

Iława 1981 rok
Na gospodarce Stefania i Mikołaj osiągnęli wszystko, co można było osiągnąć. W latach 70-tych i 80-tych było to wzorowe gospodarstwo rolne. Po śmierci rodziców Mikołaja i Stefanii, oboje postanowili przenieść się do Iławy. Był rok 1981. Wprowadzono właśnie stan wojenny. Wielki samochód ciężarowy wjechał na osiedle Podleśne w Iławie. Na pace poza dobytkiem siedział pies o imieniu Mucha. Trochę wystraszony, bo była to najdłuższa podróż samochodem w jego życiu. Mucha miał trzy łapy, była to pamiątka po zderzeniu z pojazdem wojskowym. I tak zaczęło się życie w mieście. Nie oznaczało to jednak, że Mikołaj wraz z żona Stefanią, osiedli na laurach.

Tęsknota do ziemi i przyzwyczajenie obcowania z przyrodą spowodowały, że postanowili zająć się dwoma działkami, jedna pod lasem – typowy ogród działkowy a droga w Dziarnach (spadek). Sadzili warzywa, hodowali drób, byli bardzo aktywni. Nie doczekali się wprawdzie dzieci a tym samym wnucząt, ale cieszyli się z kontaktu z krewnymi i ich pociechami. Stefania Herman, małżonka Mikołaja, była aktywistką, udzielała się społecznie, szczególnie jako parafianka kościoła greckokatolickiego w Iławie. Pan Mikołaj przez ostatnie lata nie opuszczał spotkań kombatanckich. Jest także, na ile to dziś możliwe, aktywnym parafianinem Parafii Grekokatolickim p.w. Jana Apostoła w Iławie. Z okazji 100 urodzin proboszcz tej parafii, ks. Protojerej Jarosław Gościński odprawił mszę świętą w intencji Mikołaja Hermana. Odbyła się ona 10 lutego 2019 roku i była bardzo uroczysta i radosna. Mikołaj Herman otrzymał dyplom uznania z rąk proboszcza, który pragnął w ten sposób podziękować Mikołajowi Hermanowi za jego zaangażowanie w sprawy parafii, za wieloletnią aktywność, jako parafianina – uważa go za budowniczego iławskiej parafii.

- Budowniczym naszej parafii jest na kilka sposobów – uczestniczy we mszach świętych, w miarę możliwości – mówi ks. Proboszcz Jarosław Gościński. – Jest także budowniczym duchowym, angażującym się w życie parafii oraz budowniczym w dosłownym tego słowa znaczeniu – uczestniczył bowiem w budowie naszej świątyni. Msza była hołdem oddanym panu Mikołajowi. Miała ona charakter niemal osobisty. A uświetnił ją Dziecięcy Chór „Suziriaczko” z Olsztyna.

Jak dziś żyje Mikołaj Herman?
Uśmiechnięty i energiczny człowiek z pana Mikołaja, szczerze zainteresowany rozmową, aktywny i zakłopotany czasem, kiedy nie może sobie czegoś przypomnieć. Z dumą pokazuje mundur z medalami i fotografie, ukryte gdzieś głęboko w szafce. Wszystko to robi samodzielnie. Ślady talentów są obecne w jego domu - kapcie, które uszył i oficerki własnej produkcji. Pan Mikołaj nie odmawia sobie niczego – dobrego jedzenia, lampki koniaku, kawy, czasem papierosa, mięsiwa, a na śniadanie nie może obyć się bez twarożku ze szczypiorkiem. Poza schorzeniami typowymi dla wieku, nic mu w zasadzie nie dolega, nawet grypa trzyma się z daleka. Dużo śpi. Poza tym świętem jest dla niego uczestnictwo we mszy. Od 2007 roku, kiedy odeszła ukochana żona Stefania, mieszka samotnie na pierwszym piętrze bloku na osiedlu Podleśnym w Iławie. Kilka razy w tygodniu odwiedza go rodzina, i jest bardzo pomocna.