Nie każda butelka podlega zwrotowi

Po latach prac legislacyjnych od 1 października w Polsce obowiązuje system kaucyjny. Na czym on polega? W skrócie: przy zakupie napojów w plastikowych butelkach, metalowych puszkach i szklanych butelkach wielorazowego użytku (choć w tym ostatnim przypadku od 2026 roku) doliczana jest kaucja, którą można odzyskać po ich oddaniu.

Mimo iż system obowiązuje od środy, to jeszcze nie działa w pełni. O tym, czy dana butelka lub puszka jest objęta kaucją i czy otrzymamy za nią zwrot pieniędzy, informuje specjalny znak na etykiecie. To złożony z dwóch strzałek prostokąt z napisem „Kaucja” i jej kwotą.

Trzeba pamiętać o tym, że w październiku na sklepowych półkach dopiero zaczną pojawiać się napoje w opakowaniach objętych kaucją, co oznacza, że jeszcze przez pewien czas pozostaną na nich napoje w starych wersjach. Producenci napojów dostarczający do sklepów towar oraz same sklepy w ramach przejściowego okresu dostały czas na wyprzedanie zapasów do końca tego roku.

Proces zastępowania starych opakowań nowymi — na co zwracali uwagę przedstawiciele zarówno resortu klimatu, jak i branży — będzie się odbywać stopniowo. Co więcej, niezależnie od trzymiesięcznego okresu przejściowego producent napoju może też zdecydować o tym, że nie przystąpi do systemu kaucyjnego, godząc się na płacenie tzw. opłaty produktowej, czyli de facto kary. Właśnie ze względu na to, jak wskazywała podczas jednej z konferencji wiceminister klimatu Anita Sowińska, proces wycofywania starych opakowań może trwać dłużej.

System obejmuje trzy rodzaje opakowań: plastikowe butelki o pojemności do 3 litrów, metalowe puszki do 1 litra, a także — od 1 stycznia 2026 roku — szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra. Kaucja za butelki z tworzyw sztucznych i puszki wynosi 50 groszy, a za szklane butelki wielorazowe — 1 złoty. Pozostałe opakowania po napojach, w tym jednorazowe szklane butelki oraz wszystkie opakowania po mleku i produktach mlecznych, nie są objęte kaucją, dlatego nie zwraca się ich.

Kaucja jest doliczana jako osobna pozycja na paragonie, co oznacza, że ceny napojów w sklepach nie powinny wzrosnąć, przynajmniej o wysokość kaucji.

Do pobierania dodatkowej opłaty za np. butelki od kupujących zobowiązane są wszystkie punkty sprzedaży, które oferują napoje w opakowaniach objętych kaucją. Zgodnie z przepisami nie w każdym z tych punktów kaucję odzyskamy. Zbierają opakowania i zwracają kaucję wszystkie punkty sprzedające napoje w butelkach i puszkach, których powierzchnia handlowa (tj. bez np. zaplecza, magazynu i biura) przekracza 200 metrów kwadratowych. Obowiązek zbiórki i zwrotu kaucji dotyczy nie tylko klasycznych sklepów, ale też np. dużych drogerii, aptek czy sklepów sportowych, jeśli sprzedają napoje podlegające kaucji.

Do zbiórki butelek i puszek zobowiązane są też mniejsze sklepy (poniżej 200 metrów kwadratowych), jeśli sprzedają napoje w szklanych butelkach wielokrotnego użytku. Obecnie w takich butelkach sprzedawane jest głównie piwo.

Dobrowolnie zbiórkę mogą prowadzić pozostałe punkty handlowe.

Klient, chcąc odzyskać kaucję, musi oddać opakowanie do jednego z punktów zbiórki — manualnego lub automatycznego. Na terenie większych sklepów są to głównie automaty, w mniejszych odbywa się to ręcznie. Ważną informacją jest to, że każdy sklep zobowiązany do zbiórki musi mieć przynajmniej jeden taki punkt. Kilka sklepów może udostępnić wspólny punkt zbiórki, np. w galerii handlowej.

Aby otrzymać zwrot kaucji, opakowania muszą być puste i niezgniecione. Muszą mieć też czytelny kod kreskowy na etykiecie. Butelki powinny mieć też nakrętkę.

Kaucja klientom zwracana jest w formie gotówki albo specjalnego bonu, który można rozliczyć podczas zakupów w danym sklepie lub na życzenie klienta zamienić na gotówkę.

Jak poinformował resort klimatu, przedsiębiorcy, których obowiązuje system kaucyjny, są zobowiązani do umieszczenia w widocznym miejscu informacji o warunkach i trybie zwrotu pustych opakowań oraz o możliwości zwrotu pobranej kaucji. Operatorzy systemu przekazali, że część z nich przygotowało lub tworzy internetowe mapy z punktami, w którym można zostawić puste butelki lub puszki.

W przypadku restauracji, barów lub wielkopowierzchniowych sklepów posiadających strefę gastronomiczną pobieranie kaucji nie jest wymagane, jeśli opakowanie podlegające kaucji nie opuści lokalu. W innym przypadku taka kaucja zostanie naliczona.

Kaucję stracą konsumenci, którzy zabiorą puste opakowanie poza granice Polski.

Resort klimatu, pytany, czy sklep ma prawo odmówić przyjęcia opakowania w ramach systemu kaucyjnego, argumentując to np. brakiem miejsca, stwierdził, że zgodnie z przepisami taki argument nie zwalnia sklepu z obowiązku uczestnictwa w systemie kaucyjnym. Musi on zapewnić odpowiednie warunki techniczne i logistyczne. W razie awarii maszyny przyjmującej opakowania konsument ma z kolei prawo domagać się przyjęcia opakowań i zwrotu kaucji w kasie lub punkcie obsługi klienta.

Potencjalne nieprawidłowości w kontekście funkcjonowania systemu kaucyjnego należy zgłaszać do Inspekcji Handlowej, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) lub rzeczników konsumentów. Sklepy będą też kontrolowane przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska.

Jak wskazywali wielokrotnie przedstawiciele resortu klimatu i środowiska, system kaucyjny jest wprowadzany w Polsce głównie po to, aby osiągnąć unijne cele dotyczące zbiórki opakowań. Zgodnie z tymi regulacjami w latach 2025-2028 poziom selektywnej zbiórki odpadów ma sięgnąć 77 procent w przypadku butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (o pojemności do 3 litrów), metalowych puszek (o pojemności do 1 litra) oraz szklanych butelek wielokrotnego użytku (o pojemności do 1,5 litra). Od 2029 roku próg ten wzrośnie do 90 procent.

Bartłomiej P. Pawlak/ PAP