Inwestycje na obszarach Natura 2000

W szczególny sposób dotyczy tych krajów Unii Europejskiej, w których zachowały się tradycyjne systemy rolnictwa.

Programy rolnośrodowiskowe

Postępująca intensyfikacja rolnictwa prowadzi do skrajnego uproszczenia agroekosystemów. Dlatego cała Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej stopniowo ewoluuje w kierunku motywowania rolników do prowadzenia gospodarki rolnej w sposób korzystny dla środowiska i przyrody.

Przykładem takiego mechanizmu motywującego są programy rolnośrodowiskowe. Programy te mają przeważnie charakter dobrowolnych umów zawieranych z rolnikami zobowiązującymi się do realizacji określonych świadczeń. Są wzorem konstruktywnej współpracy użytkowników terenu i administracji ochrony przyrody. Płatności kalkulowane są dla każdego kraju członkowskiego Unii Europejskiej i dla każdego rodzaju działalności, w taki sposób, aby zrekompensować rolnikowi straty wynikłe z ekstensywnego użytkowania gruntu, zrównoważyć poniesione koszty oraz zachęcić do udziału w programach rolnośrodowiskowych.

W całej Unii Europejskiej podpisano dotychczas ponad 10 mln umów rolnośrodowiskowych obejmujących kilkanaście procent producentów rolnych. Programy te są w zasadzie niezależne od sieci Natura 2000, jednak są uważane za jeden z najważniejszych mechanizmów osiągania celów sieci na obszarach rolniczych.

We wszystkich krajach Unii zauważalna jest postępująca harmonizacja obszarów wdrażania programów rolnośrodowiskowych i obszarów Natura 2000. Przykładem jest m.in. automatyczne zwiększenie o 15 proc. płatności rolnośrodowiskowych na obszarach Natura 2000 w Polsce w programie rolnośrodowiskowym na lata 2007-2013.

Działalność gospodarcza i inwestycje

Wszystkie plany i inwestycje, które nie będą wywierały istotnie negatywnego wpływu na chronione gatunki i siedliska przyrodnicze, są dopuszczalne do realizacji na obszarach Natura 2000. Zarządzanie obszarami „siedliskowymi” i „ptasimi” przez jednostkę sprawującą nadzór nad obszarem Natura 2000 w Polsce odbywa się m.in. za pomocą takich narzędzi, jak plany zadań ochronnych i plany ochrony.

Plany zadań ochronnych są sporządzane i realizowane dla obszarów Natura 2000. Dokument powstaje w ciągu 6 lat od ustanowienia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub zatwierdzenia przez Komisję Europejską obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty. Plan zadań ochronnych można stworzyć także dla obszaru zaproponowanego Komisji Europejskiej, jako mający znaczenie dla Wspólnoty.

Planu nie sporządza się dla obszaru Natura 2000 lub jego części, dla którego ustanowiono plan ochrony, lub który pokrywa się z krajową formą ochrony przyrody. Nie dotyczy to także obszarów morskich Natura 2000 oraz terenu będącego w zarządzie nadleśnictwa, którego dokumenty planistyczne uwzględniają zakres planu zadań ochronnych. Planowanie ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części może być pogłębione przez sporządzenie bardziej szczegółowego planu ochrony.

Korzyści dla środowiska i dla mieszkańców

Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części, zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, ustanawia w drodze rozporządzenia, na okres 20 lat, Minister Środowiska.
Projekt takiego planu sporządza jednostka sprawująca nadzór nad obszarem. Mimo wielu potencjalnych ograniczeń inwestycyjnych czy rozwojowych, program Natura 2000, w przeciwieństwie do wielu istniejących od lat w polskim prawodawstwie form ochrony przyrody, może nieść ze sobą nie tylko korzyści stricte przyrodnicze.

Obszary Natura 2000 mogą stać się istotnym źródłem dochodu i obiektem rozwoju lokalnego. Dotyczy to głównie takich zagadnień, jak: rozwój turystyki. Obszary Natura 2000 to elementy europejskiej sieci ekologicznej z naukowo potwierdzonym dobrym zachowaniem środowiska naturalnego, a co za tym idzie miejsca znane w całej Europie, dobre do efektywnego biernego i czynnego wypoczynku, co może stanowić czynnik przyciągający turystów. Korzyści dla mieszkańców takich terenów to dopłaty dla prywatnych właścicieli gruntów zlokalizowanych w granicach obszarów Natura 2000 — przysługują im wyższe o około 20 proc. dopłaty w ramach programów rolno-środowiskowych (więcej na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi) oraz ekwiwalent pieniężny za utracone korzyści, jeśli działania ochronne w ramach obszaru Natura 2000 wymagają np. późniejszego niż zwykle koszenia łąk.

O innych korzyściach dla rolnictwa można przeczytać w podręczniku Natura 2000 — Korzyści dla Rolnictwa. To m.in. wynagrodzenie dla miejscowej ludności za wykonywanie działań ochronnych w obszarach Natura 2000, zwiększenie szans dla samorządów na zdobycie dofinansowania na realizację projektów i programów poprawiających stan infrastruktury jak: kanalizacja, drogi, ścieżki rowerowe, kotłownie na biomasę, programy edukacyjne i szkoleniowe, konkursy itp.

Na obszarach Natura 2000, przy realizacji sieci kanalizacyjnej na ternie aglomeracji z doprowadzeniem do oczyszczalni ścieków, obniżony jest wskaźnik długości sieci kanalizacyjnej do poziomu 90 mieszkańców na 1 km sieci, podczas gdy na terenach, na których nie występuje żadna inna forma ochrony przyrody wartość ta wynosi 120 mieszkańców na 1 km sieci.

Gospodarowanie na trwałych użytkach zielonych

Gospodarstwa rolne położone na obszarach Natura 2000 napotykają na szereg wymogów związanych z obowiązkiem realizacji zadań ochronnych przewidzianych dla danego obszaru. Plany ochrony obszarów Natura 2000 odnoszą się zwłaszcza do gospodarowania na trwałych użytkach zielonych. Stąd w zakres PROW 2014-2020 włączony zostaje instrument wsparcia inwestycji związanych z rolniczym wykorzystaniem łąk i pastwisk oraz produkcją zwierzęcą, prowadzonymi zgodnie z wymogami ochrony środowiska. Przewidziany termin naboru wniosków to trzeci kwartał 2017 roku.

Niezbędne decyzje środowiskowe

Wpływ inwestycji, przedsięwzięć i działań na obszarach Natura 2000 musi być rozważony w przypadku: inwestycji zakwalifikowanych do mogących znacząco oddziaływać na środowisko naturalne, głównie takich, w przypadku których realizacja wymaga wcześniejszego wydania decyzji środowiskowych o uwarunkowaniach poprzedzonych procedurą oceny oddziaływania na środowisko. W decyzji tej określa się warunki ochrony środowiska, w tym ochrony ostoi Natura 2000, które muszą być przestrzegane w czasie realizacji i eksploatacji inwestycji.

Realizacja mniejszych zamierzeń, które nie są zaliczone do mogących znacząco oddziaływać na środowisko naturalne, również musi być poprzedzona analizą ich możliwego wpływu na obszar Natura 2000, przeprowadzoną na etapie wydawania, np. pozwolenia na budowę. Jeżeli analizy przeprowadzone w toku procedur wykażą, że nie ma możliwości wystąpienia znaczących negatywnych oddziaływań na siedliska przyrodnicze i gatunki, dla których ochrony obszar Natura 2000 został wyznaczony, to przedsięwzięcie może zostać zrealizowane.

mgr inż. Barbara Skowronek, WMODR z siedzibą w Olsztynie
rolniczeabc@rolniczeabc.pl