Budowa — Szanuj Życie!

Jak wskazują dane Głównego Urzędu Statystycznego, budownictwo od wielu lat należy do branż o wysokich wskaźnikach wypadkowych. W latach 2016-2020 w wypadkach przy pracy w tej branży poszkodowanych zostało 24,7 tys. osób, 240 osób straciło życie, a 354 odniosło ciężkie obrażenia. Dane z tego okresu wskazują, że średnio co 7 dni na budowie ginie człowiek, a każdego dnia na polskich budowach odnotowywanych jest 13 wypadków przy pracy. Według analiz Państwowej Inspekcji Pracy w 2020 r. blisko 26,9 proc. ogółu poszkodowanych stanowiły osoby pracujące w budownictwie, a wśród poszkodowanych śmiertelnie osoby pracujące w sektorze budowlanym stanowiły aż 33,2 proc. To 1 na 3 pracowników!

Prowadzenie robót budowlanych zwłaszcza na wysokości wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia wypadku — tymczasem na budowach wciąż często można spotkać pracownika, który na wysokości pracuje bez zabezpieczeń. I właśnie nieużywanie lub brak środków ochrony indywidualnej, brak nadzoru i przeszkolenia w zakresie bhp oraz tolerowanie odstępstw od przepisów bhp — to tylko niektóre z przyczyn licznych wypadków na budowie. Co zrobić, by polskie place budów przestały straszyć i poziomem bezpieczeństwa, i niepokojącymi statystykami? Specjaliści od bezpieczeństwa i higieny pracy zalecają, by jak najprędzej zacząć… od siebie!

— Do jakich nieprawidłowości dochodzi najczęściej na budowach w naszym regionie?
— Wyniki kontroli prowadzonych w ostatnich latach wskazują, że zwiększa się liczba ujawnianych nieprawidłowości dotyczących wykonywania prac na wysokości bez zabezpieczeń pracowników przed możliwością upadku (77 proc. kontroli) — mówi Jarosław Kowalczyk, okręgowy inspektor pracy w Olsztynie. — Stwierdzane są w szczególności: brak bądź nieprawidłowe zastosowanie na stanowiskach pracy środków ochrony zbiorowej chroniących przed upadkiem z wysokości, niezapewnienie bezpiecznych przejść i dojść do stanowisk pracy, niezabezpieczenie otworów w stropach i ścianach zewnętrznych oraz niewyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej, bądź niewyegzekwowanie ich stosowania.

Inspektorzy pracy ujawniają ponadto: brak lub nieprawidłowe zabezpieczenie miejsc i stref niebezpiecznych (46 proc. kontroli), tj. miejsc wykonywania prac ziemnych, stref pracy maszyn budowlanych, w tym żurawi, prac w wykopach oraz prac na dachach i na rusztowaniach.

Na wysokim poziomie utrzymuje się naruszanie przepisów dotyczących wykonywania prac przy użyciu rusztowań (46 proc. kontroli). Najczęściej powtarzające się nieprawidłowości związane są z montowaniem rusztowań w sposób nietypowy i niezgodny z dokumentacją producenta. Kontrole wskazują braki w zabezpieczeniu pomostów roboczych balustradami, brak bądź nieprawidłowe pomosty robocze, niewłaściwe kotwienia lub ich brak oraz dopuszczenie rusztowań do eksploatacji bez dokonania wymaganych odbiorów (10 proc. kontroli). Na małych budowach nadal najwięcej nieprawidłowości dotyczy eksploatacji rusztowań typu warszawskiego.

Brak zabezpieczenia przewodów elektrycznych przed uszkodzeniem mechanicznym, które pozostawiane są na ciągach komunikacyjnych, powodując ryzyko potknięcia, a w przypadku ich uszkodzenia ryzyko porażenia prądem elektrycznym, dotyczy 29 proc. kontroli. Stwierdzane są także braki pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej podstawowej i przy uszkodzeniu (10 proc. kontroli).

Nieprawidłowości związane z eksploatacją maszyn budowlanych dotyczą przede wszystkim braku osłon elementów ruchomych oraz niesprawnych elementów sterowniczych. Nadal wykonywane są roboty w wykopach o ścianach niezabezpieczonych przed możliwością osunięcia się gruntu (brak odpowiedniego obudowania lub skarpowania).

Wiele nieprawidłowości jest ściśle powiązanych z planowaniem i przygotowaniem prac. Stwierdzone są braki lub niewłaściwie opracowywane dokumenty dotyczące identyfikacji występujących zagrożeń oraz sposobów eliminowania lub ograniczenia tych zagrożeń jeszcze przed rozpoczęciem robót (np. brak bądź nieprawidłowo opracowana instrukcja bezpiecznego wykonywania robót budowlanych – 20 proc. kontroli; nieudokumentowanie oceny ryzyka zawodowego – 14 proc. kontroli).
Na stałym poziomie (co piąta kontrola) utrzymuje się nieprzestrzeganie podstawowych przepisów bhp dotyczących przygotowania pracujących do pracy. Najwięcej nieprawidłowości dotyczy dopuszczania do pracy osób bez wymaganej wiedzy o zagrożeniach, związanych z wykonywanymi pracami i sposobach zabezpieczeń przed skutkami tych zagrożeń. Wynika to z niewłaściwie przeprowadzanych szkoleń w dziedzinie bhp bądź braku szkoleń. Nieprawidłowości dotyczą również wykonywania prac przez pracujących bez wymaganych środków ochrony indywidualnej.

— Podczas kontroli stwierdzane są również przypadki przerzucania odpowiedzialności za stan bhp na podwykonawców robót, nawet wówczas, gdy konkretny obowiązek z obszaru bhp należał do generalnego wykonawcy, np. zabezpieczenie placu budowy, zapewnienie bezpiecznych ciągów komunikacyjnych i dojść do stanowisk pracy, właściwa eksploatacja instalacji elektrycznej — dodaje Jarosław Kowalczyk.

Kontrole na małych budowach

Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego Państwowa Inspekcja Pracy w okresie od 1 do 30 czerwca oraz od 1 do 30 września 2023 r. przeprowadziła także krótkie kontrole na małych budowach. Ich celem — jak zawsze — było zwiększenie skuteczności oddziaływania na podmioty prowadzące działalność w okresie wzmożonego wykonywania robót budowlanych. Pamiętajmy, że istotą działań kontrolnych jest zawsze zapewnienie wszystkim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy — w szczególności usunięcie nieprawidłowości powodujących bezpośrednie zagrożenie ich życia lub zdrowia. Podmiotami kontrolowanymi były firmy wykonujące różnego rodzaju prace budowlane na małych budowach, tj. budowach zdefiniowanych na potrzeby uruchamianej akcji jako miejsce prowadzenia prac budowlanych, na którym pracę wykonuje — co do zasady — do 20 osób pracujących w tym samym czasie. Działaniami PIP objęto 221 podmiotów realizujących roboty budowlane, w czasie których pracę wykonywało 1345 osób. Najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wykonywania prac na wysokości bez zabezpieczeń przed możliwością upadku z wysokości (61 proc. kontroli) oraz eksploatacji niekompletnych i zmontowanych niezgodnie z instrukcją producenta rusztowań roboczych (57 proc. kontroli). W wyniku przeprowadzonych kontroli, poprzez realizację wydanych przez inspektorów pracy decyzji administracyjnych usunięto nieprawidłowości bezpośrednio zagrażające życiu lub zdrowiu 690 pracujących. Stwierdzono popełnienie 266 wykroczeń związanych z nieprzestrzeganiem przepisów bhp. Jednocześnie inspektorzy pracy udzielili 350 porad prawnych, 963 w zakresie technicznego bezpieczeństwa pracy oraz 142 porady dotyczące legalności zatrudnienia.

— Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy, który zatrudnia pracowników budowy, a jakie na samych pracownikach?
— Pracodawca ma obowiązek chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wykorzystując odpowiednio przy tym osiągnięcia nauki i techniki — mówi Jarosław Kowalczyk. — Za naruszenia podstawowych obowiązków pracodawca i osoby kierujące pracownikami mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności przez inspektorów pracy lub sądy. W szczególności pracodawca ma obowiązek organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewnić przestrzeganie na terenie budowy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w zakresie bhp, reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia na budowie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać do zmieniających się warunków wykonywania pracy środki mające na celu ochronę zdrowia i życia pracowników wykonujących pracę na terenie budowy. Na terenie budowy pracodawca ma również obowiązek zapewnić pracownikom odpowiednie zaplecze higieniczno-sanitarne. Jednym z istotnych obowiązków pracodawcy na terenie budowy jest organizacja szkoleń w dziedzinie bhp, zapewniających informowanie o istniejących zagrożeniach, przed którymi pracowników chronić będą środki ochrony indywidualnej, a także przekazanie informacji o zasadach stosowania tych środków.

Pracodawca odpowiada również za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego przy wykonywanych pracach, likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstania, nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej oraz wyznaczenie koordynatora ds. bhp, w razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców.

Pracownik wykonujący pracę na terenie budowy w szczególności jest obowiązany znać i przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom. Pracownik jest również obowiązany przestrzegać zapisów różnych regulaminów, zarządzeń, instrukcji bhp, w tym instrukcji bezpiecznego wykonywania robót oraz procedur określonych przez pracodawcę. Pracownik odpowiada również za należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy. Istotnym obowiązkiem pracowników jest używanie przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem. Ważnym obowiązkiem jest niezwłocznie zawiadamianie przełożonych o zauważonym na budowie wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeganie współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie. Oczywiste jest, że pracownik nie może przystąpić do pracy na budowie, będąc pod wpływem alkoholu oraz spożywać go w miejscu pracy. W każdym z wymienionych wypadków pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Podkreślić należy także, że jeżeli wypadkowi przy pracy ulegnie nietrzeźwy pracownik, to może on być pozbawiony świadczeń pieniężnych z tytułu wypadku. Te zasady dotyczą też innych środków odurzających.

Jak przygotować się do kontroli PIP na budowie?

— Kontrole obejmują przede wszystkim zagadnienia bhp, a szczególna uwaga jest zwracana na likwidację bezpośrednich zagrożeń dla życia lub zdrowia pracujących oraz na inne nieprawidłowości, skutkujące od lat największą liczbą wypadków przy pracy. Dodatkowo przeprowadzane są również kontrole kompleksowe, obejmujące prawną ochronę pracy i legalność zatrudnienia, a na budowach o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa prowadzony jest zintensyfikowany nadzór nad warunkami pracy — mówi Jarosław Kowalczyk.

— „Szanuj życie! Siebie nie odbudujesz” — co to za kampania? Jakie wydarzenia zaplanowana w jej ramach?
— W latach 2022-2024 zaplanowano realizację strategii kontroli i prewencji Państwowej Inspekcji Pracy w budownictwie, której celem jest radykalne zmniejszenie występujących zagrożeń wypadkowych przy wykonywaniu prac budowlanych. Stałe oraz systematyczne kontrole i rekontrole podmiotów wykonujących prace budowlane, w zestawieniu z podejmowanymi przez inspektorów pracy środkami prawnymi oraz działaniami o charakterze profilaktycznym, będą miały za zadanie spowodować trwałą poprawę poziomu bezpieczeństwa pracy na polskich budowach. Biorąc pod uwagę statystyki wypadkowe oraz nieprawidłowości ujawniane podczas kontroli, chcemy dotrzeć do wszystkich, którzy mają wpływ na bezpieczeństwo pracy na placach budowy, przede wszystkim do pracodawców, pracowników oraz przedstawicieli służby bhp.
W czasie kampanii planowane są szkolenia prowadzone na budowach, doradztwo dla pracodawców, promocja dobrych praktyk dotyczących bezpieczeństwa pracy w budownictwie, a także dystrybucja materiałów do samokształcenia, adresowanych do branży budowlanej. Chcemy również zachęcić wszystkich pracodawców i pracowników do skorzystania z oferty naszych bezpłatnych wydawnictw przygotowanych specjalnie dla branży budowlanej. Prace na wysokości, prace w wykopach, bezpieczeństwo na stanowiskach pracy, transport mechaniczny i ręczny na placu budowy, obowiązki kierownika budowy to tylko niektóre zagadnienia poruszane w naszych broszurach, ulotkach, kartach bhp. Zapraszamy do zapoznania się z naszymi wydawnictwami na stronie www.pip.gov.pl — informuje Jarosław Kowalczyk. — Planujemy również wzmocnienie naszych działań informacyjnych i edukacyjnych poprzez działania prowadzone w mediach. Zależy nam na tym, żeby przesłanie kampanii dotarło nie tylko do osób na co dzień pracujących na polskich placach budowy. Chcemy również zwrócić uwagę inwestorów na konieczność uwzględniania wydatków na bezpieczeństwo pracy już na etapie planowania inwestycji, a także rolę sprawowania nadzoru inwestorskiego nad wykonawcami w zakresie bhp. Mamy również nadzieję, że kampania dostarczy osobom niezwiązanym z budownictwem informacji, że na budowach występuje dużo zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, że w branży odnotowuje się wysokie wskaźniki wypadkowe, w szczególności dotyczące wypadków śmiertelnych i ciężkich. Dzięki temu możliwe będzie zwiększenie braku akceptacji dla zachowań niezgodnych z zasadami bezpieczeństwa pracy w budownictwie oraz świadomości stosowania środków ograniczających ryzyko wypadku nawet przy drobnych pracach budowlanych, wykonywanych lub zlecanych do wykonania. Bezpieczne przewożenie dzieci w fotelikach samochodowych jest dla nas oczywiste. Wspólnie sprawmy, aby praca zgodna z przepisami i zasadami bhp na polskich budowach była dla wszystkich równie oczywista jak troska o naszych najmłodszych.
Zapamiętajmy: istotą działań, w tym kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, jest ochrona życia i zdrowia pracowników oraz zapobieganie ewentualnym wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. Dlatego przestrzeganie przepisów bhp, które mają na celu ochronę nas wszystkich, jest podstawowym obowiązkiem zarówno wobec siebie, jak i wobec bliskich.
Magdalena Maria Bukowiecka