Jak legalnie zatrudnić cudzoziemca?

— Jakie formy zatrudnienia mogą w Polsce podjąć cudzoziemcy?

— Wykonywanie pracy przez cudzoziemca może odbywać się na podstawie przepisów kodeksu pracy, jak również kodeksu cywilnego, tj. w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług lub umowy o dzieło — wyjaśnia Jarosław Kowalczyk, okręgowy inspektor pracy w Olsztynie. — Należy pamiętać, że nie jest dopuszczalne stosowanie umów cywilnoprawnych w przypadku, gdy świadczona praca ma cechy charakterystyczne dla stosunku pracy, tzn. odbywa się ona pod nadzorem i kierownictwem pracodawcy oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie, a cudzoziemiec musi świadczyć ją osobiście. Inspektorzy pracy w trakcie przeprowadzanych kontroli poświęcają szczególną uwagę tematyce zawierania z cudzoziemcami umów cywilnoprawnych w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy z uwagi na fakt, iż są oni grupą szczególnie narażoną na występowanie nieprawidłowości ze strony podmiotów zatrudniających.

Z Unii i spoza niej

Obywatele krajów należących do Unii Europejskiej cieszą się szczególnym rodzajem uprawnienia — swobodą przepływu pracowników. Co oznacza, że mają prawo poszukiwać w Polsce pracy, podejmować ją bez konieczności ubiegania się o zezwolenie, zamieszkiwać w Polsce ze względów zawodowych i pozostać w niej po zakończeniu trwania umowy o pracę, a w zakresie zatrudnienia, warunków pracy i innych przywilejów socjalnych i podatkowych być traktowanymi na równi z obywatelami RP. Polski pracodawca w ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia przez cudzoziemca pracy lub współpracy albo od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania jest zobowiązany do zgłoszenia cudzoziemca do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego.

Z kolei pracownicy spoza Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii (czyli tzw. kraju trzeciego), by legalnie podjąć w Polsce zatrudnienie, muszą posiadać pozwolenie na legalny pobyt w RP w formie uprawniającej do wykonywania pracy oraz zezwolenie na pracę.
Aby legalnie zatrudnić cudzoziemca z kraju trzeciego, pracodawca musi uzyskać odpowiedni dokument uprawniający cudzoziemca do pracy w Polsce — zezwolenie na pracę cudzoziemca (typ A, B, C, D i E), zezwolenie na pracę sezonową (typ S) lub wpis do ewidencji oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi. O zezwolenie na pracę typu A, B, C, D i E pracodawca występuje do właściwego wojewody lub w przypadku zezwolenia na pobyt czasowy i pracę — cudzoziemiec przebywający już legalnie na terytorium Polski do wojewody właściwego ze względu na pobyt cudzoziemca. O zezwolenie na pracę sezonową (typ S) występuje pracodawca do właściwego powiatowego urzędu pracy.
Umowę z cudzoziemcem (zarówno umowę o pracę, jak i cywilnoprawną) należy zawrzeć w formie pisemnej — przed rozpoczęciem pracy przez cudzoziemca. Przed podpisaniem umowy trzeba przedstawić mu jej tłumaczenie na język dla niego zrozumiały.

Bez zezwolenia

— Kto nie musi posiadać zezwolenia na pracę w Polsce, a mimo to można go legalnie zatrudnić?
— Przed powierzeniem pracy cudzoziemcowi podmiot powierzający powinien się upewnić, na jakiej podstawie cudzoziemiec przebywa lub zamierza przebywać w Polsce — mówi Jarosław Kowalczyk. — Obowiązujące przepisy pozwalają zatrudnić bez zezwolenia na pracę cudzoziemców, którzy między innymi zamieszkują w Polsce na stałe i posiadają odpowiednie tytuły pobytowe, udokumentowali swoje polskie pochodzenie (posiadają ważną Kartę Polaka) lub są małżonkami obywatela polskiego, jeżeli posiadają zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z zawarciem małżeństwa. Należy podkreślić, że samo posiadanie ważnej Karty Polaka nie uprawnia cudzoziemca do legalnego pobytu w Polsce. Przed powierzeniem pracy osobie posiadającej taki dokument przedsiębiorca powinien sprawdzić, na jakiej podstawie obcokrajowiec przebywa na terenie RP. Katalog grup obcokrajowców, których można zatrudniać na takich samych zasadach jak obywateli polskich, tj. bez zezwolenia na pracę, rozszerza także rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium RP jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Najczęstszą grupą są studenci lub absolwenci studiów stacjonarnych odbywanych w RP czy cudzoziemcy posiadający status absolwenta polskiej szkoły ponadgimnazjalnej (ponadpodstawowej), np. liceum, technikum lub szkoły policealnej.

Procedura uproszczona

Obywateli Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Gruzji i Armenii przy zatrudnianiu w Polsce obowiązuje tzw. procedura uproszczona: pod kilkoma warunkami mogą pracować bez zezwolenia na pracę. Jakie to warunki? Przede wszystkim pracodawca musi złożyć w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na swoją siedzibę lub miejsce stałego pobytu, pisemne oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, według urzędowego wzoru, a urząd — wpisać to oświadczenie do ewidencji oświadczeń jeszcze przed podjęciem przez cudzoziemca pracy. Praca musi być wykonywana na warunkach określonych w oświadczeniu, okres jej wykonywania określony w złożonym oświadczeniu nie przekracza 24 miesięcy i nie jest to praca uznana przez przepisy za pracę sezonową. Co ważne — wszystkie te warunki muszą zostać spełnione łącznie.

Istnieje możliwość powierzania pracy danemu cudzoziemcowi bez przerwy na podstawie kolejnych oświadczeń, przy czym każde z nich może zostać wpisane przez powiatowy urząd pracy do ewidencji na okres do 24 miesięcy. Poza tym cudzoziemiec pracujący na podstawie oświadczenia musi mieć legalny pobyt w Polsce, np. na podstawie wizy lub zezwolenia na pobyt czasowy — w formie uprawniającej do wykonywania pracy. Pamiętajmy, że podjęcie pracy przez cudzoziemca wyklucza w szczególności wiza wydana w celu turystycznym.

— Od 24 lutego 2022 r. obywateli Ukrainy obowiązują jeszcze inne, szczególne zasady zatrudniania. Jakie to zasady?
— Obywatele Ukrainy, którzy w okresie od 24 lutego 2022 r. legalnie przybyli do Polski z Ukrainy w związku z trwającymi tam działaniami wojennymi i deklarują zamiar pozostania na terytorium RP, mają prawo do legalnego pobytu do 4 marca 2024 r. Cudzoziemcy, o których mowa, jak również inni obywatele Ukrainy, którzy przebywają legalnie na terytorium Polski — bez względu na to, czy przybyli do Polski przed, czy po wybuchu wojny w Ukrainie oraz bez względu na formę legalnego pobytu, uprawnieni są do wykonywania pracy na terytorium Polski na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Istotne jest, by zostały spełnione łącznie 2 warunki: pracodawca powiadomi w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy — za pośrednictwem strony internetowej: praca.gov.pl — powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy o powierzeniu pracy temu obywatelowi oraz praca jest powierzana w wymiarze czasu pracy lub liczbie godzin nie niższej niż wskazana w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu, odpowiednio zwiększonym w przypadku podwyższenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy — wyjaśnia Jarosław Kowalczyk.
Magdalena Maria Bukowiecka