Biegunka w podróży? Nie dajmy sobie zepsuć lata!

Biegunka podróżnych to najczęstszy problem zdrowotny u turystów, szczególnie tych zwiedzających tropiki i kraje, gdzie panują złe warunki sanitarne. Przed każdą egzotyczną wycieczką warto więc poznać zasady zapobiegania oraz zwalczania jej objawów, które czasem mogą być naprawdę groźne, szczególnie u dzieci i osób starszych.

Co to jest i jakie są przyczyny?

Biegunka podróżnych to zespół objawów żołądkowo-jelitowych, najczęściej związany z zakażeniem przewodu pokarmowego. Dochodzi do niego po spożyciu mikrobiologicznie zanieczyszczonych pokarmów lub napojów. W rejonach, gdzie warunki sanitarne są naprawdę kiepskie oraz w tropikach wywołuje ją infekcja bakteryjna, głównie bakterie z gatunku Escherichia coli, ale też bakterie Campylobacter, Shigella (ta, która powoduje czerwonkę), Salmonella, Aeromonas i Vibrio. Jedynie ok. 5-10 proc. przypadków wywołują zakażenia wirusowe, a kolejne 5 proc. — pasożyty. Zdarza się, że biegunka podróżnych występuje także u osób podróżujących w umiarkowanej strefie klimatycznej, w krajach rozwiniętych, w których standardy higieny są dobre, a nawet wysokie.

Jak często występuje? Kto jest najbardziej narażony?

Przeciętnie w ciągu miesiąca pobytu w krajach rozwijających się na biegunkę skarży się 20-50 proc. podróżnych. Co gorsza, zagrożenie biegunką w ostatnich kilkudziesięciu latach nie zmieniło się — i to mimo wielu działań na rzecz poprawy warunków sanitarnych, choćby tych wynikających z zapobiegania zachorowaniom na COVID-19. Największe ryzyko zachorowania występuje w Indiach i w państwach sąsiednich, w krajach Afryki, Azji Południowo-Wschodniej oraz Ameryki Łacińskiej. Powszechność tego problemu wśród turystów wymownie obrazują lokalne nazwy, nadawane w różnych częściach świata, jak choćby „klątwa Faraona”, „zemsta Montezumy”, „Delhi-belly” lub „galop gringo”.

Objawy

Dolegliwości zazwyczaj pojawiają się nagle, w ciągu pierwszych dwóch tygodni podróży. Turysta skarży się na liczne wodniste wypróżnienia, ból brzucha, a niekiedy ma także gorączkę, nudności i wymioty. Takie objawy mogą wystąpić także bezpośrednio po powrocie z podróży. Rzadziej obserwuje się stopniowe narastanie objawów biegunki. Niekiedy pojawiają się wzdęcia brzucha czy krew lub śluz w stolcu. Takie dolegliwości mogą być związane z zarażeniem pasożytniczym, np. amebozą. Z kolei objawy odwodnienia to m.in. wzmożone pragnienie, zmniejszone wydzielanie śliny i potu, przyspieszony oddech, nudności i wymioty, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, senność i omdlenia.

W większości przypadków biegunka podróżnych ma charakter łagodny, a dolegliwości w ciągu kilku dni ustępują. Jednak niemal połowa chorych zmuszona jest do zmiany planów turystycznych lub służbowych w podróży z ich powodu.

Co robić, gdy objawy już wystąpią?

Większość dorosłych turystów jest w stanie poradzić sobie z objawami biegunki samodzielnie. W przypadku wystąpienia niepokojących dolegliwości, mogących świadczyć o poważnej chorobie i zagrożeniu zdrowia, należy jednak pilnie skontaktować się z lekarzem. Konsultacja lekarska z powodu biegunki podróżnych może okazać się konieczna również u podróżujących dzieci, turystów w podeszłym wieku oraz osób przewlekle chorych, np. na cukrzycę lub choroby układu pokarmowego. U takich turystów biegunka podróżnych w większym stopniu grozi odwodnieniem, powikłaniami lub zaostrzeniem przebiegu choroby przewlekłej.

Zwykle badania laboratoryjne nie są potrzebne, ale przydają się do ustalenia rozpoznania w tych rzadkich przypadkach, gdy leczenie i zastosowanie odpowiedniego leku napotyka pewne trudności.

Na wszystko jest sposób!

W każdym przypadku biegunki należy dbać o nawodnienie organizmu: wypijać duże ilości bezpiecznych pod względem mikrobiologicznym napojów, np. butelkowanej wody mineralnej albo świeżo przegotowanych płynów. Można również zastosować doustne preparaty nawadniające zawierające glukozę i elektrolity (sole mineralne), które organizm podczas biegunki traci. W takie środki, w postaci saszetek z proszkiem do rozpuszczenia w wodzie, warto zaopatrzyć się jeszcze przed podróżą. W razie potrzeby w wielu krajach rozwijających się są one dostępne w miejscowych aptekach — farmaceutę należy prosić o ORS (oral rehydration salts).

Z wyjątkiem groźnych objawów wymienionych powyżej oraz innych szczególnych sytuacji, np. podróży w okresie ciąży — dorośli mogą łagodzić dolegliwości biegunkowe samodzielnie, stosując leki hamujące perystaltykę jelitową (np. loperamid). W krajach rozwijających się i w tropiku najlepsze efekty daje połączenie takich środków z antybiotykiem. Antybiotyk powinien przed wyjazdem dobrać lekarz, stosownie do wrażliwości bakterii najczęściej wywołujących biegunkę w rejonie planowanej podróży. Zwykle w tym celu zaleca się pełnoletnim turystom cyprofloksacynę (lub inne antybiotyki z tej samej grupy farmakologicznej), azytromycynę lub ryfaksyminę. Łączne użycie loperamidu i właściwych leków przeciwbakteryjnych umożliwia szybkie wyleczenie. Objawy biegunki ustępują wówczas nawet w ciągu jednej doby. Turysta, który chciałby wyposażyć swoją apteczkę podróżną w leki przeciwbiegunkowe, może otrzymać zalecenia dotyczące ich stosowania podczas konsultacji w poradni medycyny podróży.

Profilaktyka najlepsza

Podstawowym sposobem zapobiegania biegunce podróżnych jest przestrzeganie zasad higieny oraz bezpiecznego żywienia. W celu ochrony przed zakażeniami pokarmowymi w podróży do krajów o złych warunkach sanitarnych zalecane są szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW typu A), durowi brzusznemu, poliomyelitis oraz cholerze. Szczepionka zabezpieczająca przed typową bakteryjną biegunką podróżnych jednak nie istnieje. Częściową odporność przed zachorowaniem na biegunkę wywołaną przez niektóre szczepy E. coli zapewnia doustna szczepionka przeciwko cholerze.

W wyjątkowych sytuacjach lekarz może zalecić krótkoterminową profilaktykę biegunki w podróży przy użyciu leków przeciwbakteryjnych (ryfaksyminy lub antybiotyków z grupy fluorochinolonów). Dotyczy to zwłaszcza osób z chorobami przewlekłymi, których objawy mogą ulec pogorszeniu z powodu biegunki. Farmakologiczną profilaktykę biegunki podróżnych zalecana się także u osób, u których łatwiej dochodzi do zakażeń przewodu pokarmowego, np. z powodu przyjmowanych na co dzień określonych leków. Nie jest to jednak rozwiązanie polecane rutynowo i przed wyjazdem wymaga konsultacji lekarskiej.
Magdalena Maria Bukowiecka

Alarmujące objawy u chorych z biegunką podróżnych:
— bardzo liczne (więcej niż 10 razy na dobę), wodniste wypróżnienia, zwłaszcza w rejonach zagrożonych cholerą
— krew i/lub śluz w stolcu, wysoka gorączka, zwłaszcza w rejonach zagrożonych malarią
— uporczywe wymioty lub ciężkie odwodnienie wymagające leczenia kroplówkami nawadniającymi

4 proste kroki walki z biegunką w podróży!

1. Dużo odpoczywaj: podróżowanie w takim stanie nie przyniesie ci żadnej radości.
2. Dużo pij: wody butelkowanej zawsze z czymś, np. cytryną, solą, cukrem, elektrolitami.
3. Węgiel aktywny: taniocha jakich mało. Kup w tabletkach i miej zawsze przy sobie.
4. Lek na biegunkę: medycyna poszła do przodu, skorzystaj z tych dobroci i kup jakiś lek. No i miej go w podróży!

Zapobiegamy!

Na wakacjach używaj tylko wody butelkowanej: najlepiej myć nią całe ciało i używać także do mycia zębów.
Pij wyłącznie napoje butelkowane.
Owoce i warzywa obieraj ze skórki, ewentualnie sparz wodą mineralną.
Unikaj surowych produktów.
Myj ręce tak często, jak to możliwe.
Zabierz ze sobą żel lub chusteczki antybakteryjne.
Sprawdzaj źródło spożywanych pokarmów.
Nie korzystaj z oferty ulicznych straganów.
Nie korzystaj z toalet i basenów poza swoim hotelem.
Wybierając się w podróż, zaopatrz się w środki nawadniające i probiotyki.