Czarujące akweny Pojezierza Iławskiego okiem Krzysztofa Zakrety

Gminy Iławy to łącznie obszar 446,2 km², który zamieszkuje 46 388 osób. Dzieli się on na gminę miejską Iława, która zajmuje obszar 22 km², z 33 315 mieszkańcami i gminę wiejską Iława, rozciągającą się na obszarze 424,2 km², który zamieszkują 13 073 osoby.

Efekt dwóch ostatnich lat to realizacja 4700-kilometrowej pieszo-rowerowej, wieloetapowej wyprawy do ostatniego jeziora, również do jezior rezerwatów przyrody. Z pięciu znajdujących się w powiecie trzy znajdziemy w gminach Iławy, są nimi jeziora Jasne i Luba oraz Karaś. Gminy Iławy imponują największą liczbą istniejących jezior o powierzchni ponad 99 ha. Z piętnastu jezior w powiecie znajdujących się w tej grupie, w gminach Iławy znajduje się pięć, są to Jeziorak - 3193,4 ha, Karaś - 362,9 ha, Łabędź – 308 ha, Szymbarskie 165,2 ha i Iławskie - 154,5 ha. W przeszłości do tego grona zaliczało się jezioro Widłągi - 122,6 ha, jednak po 1945 roku zmieniło ono klasyfikację na zatokę Jezioraka. W gminach Iławy, w tej grupie, znajdziemy jedno jezioro nieistniejące jest to Starzykowskie, które jeszcze w XIX wieku obejmowało obszar 100 ha. Gminy Iławy zajmują pierwsze miejsce w powiecie pod względem ilości jezior o powierzchni ponad 1 ha. Na ogólną liczbę 99, w gminach Iławy znajduje się 55, sześć z nich leży w gminie miejskiej Iławy, zaś 49 +1 Jeziorak w gminie wiejskiej. W powiecie, tylko w gminach Iławy znajdują się jeziora o powierzchni poniżej 1 ha, są to Gajerek Mały, Gutlinek Mały, Kociołek Mały i Piekiełko. Na obszarze obecnego Powiatu Iławskiego na przestrzeni ostatnich 150 lat osuszono 42 akweny, z których 15 znajduje się gminach Iławy. Te osuszone akweny stanowią łączną powierzchnię ½ obszaru najdłuższego jeziora w Polsce - Jezioraka, tj. ok. 1520 ha. Powierzchnia ta nie zawiera obszaru akwenów, które wg moich obserwacji, w ostatnich 20 latach, w wyniku ocieplania klimatu i niszczenia środowiska naturalnego przez człowieka zmniejszyły wysokość lustra wody o 0,7-1 metra i zarazem swoją powierzchnię. Na ogólną liczbę 58 stawów lub zespołów stawów w powiecie drugie miejsce z 17 stawami zajmują gminy Iławy, na pierwszym miejscu plasują się gminy Lubawy z 20. Gminy Iławy przodują w powiecie z największą ilością akwenów tych istniejących i nieistniejących, spośród 201 znajduje się tu 91, a Iława to miasto powiatu z największą ilością jezior, na jej obszarze znajduje się 6 jezior: Diabła 1,1 ha, Iławskie Małe 5,86 ha, Jeziorak Duży 3193,4 ha, Jeziorak Mały 26 ha, Łabędko 2,5 ha i Mułka 5,1 ha.

Ciekawostki akwenów powiatu iławskiego

• Jeziora o powierzchni ponad 99 ha leżące
w gminach Iławy: Jeziorak 3193,4 ha, Karaś 362,9 ha, Łabędź 308 ha, Szymbarskie 165,2 ha, Iławskie 154,5 ha, Widłągi (N5) 122,6 ha, Starzykowskie (N) ok. 100 ha,
w gminie Kisielice: Trupel 303,6 ha, Goryńskie 201,7 ha, Dłużek 100,7 ha,
w gminach Lubawy brak,
w gminie Susz: Watlewskie (N) ok. 200 ha, Gaudy 152,5 ha, Plimy (N1) ok. 120 ha, Januszewskie 111,3 ha, Bronowskie (N1) ok. 100 ha,
w gminie Zalewo: Jeziorak 3193,4 ha, Płaskie, 615,8 ha, Ewingi 491 ha, Rucewo Wielkie 186,1 ha, Abiskarskie (N4) 152 ha, Jaśkowskie 146 ha.

• W powiecie iławskim znajduje się 5 rezerwatów przyrody, obejmują one obszar jeziora Jasne i Luba, Karaś w gminie Iława oraz Czerwica i Gaudy w gminie Susz.

• Ilość jezior znajdujących się w granicach miast Powiatu Iławskiego Iława (6), Kisielice (1), Susz (1), Zalewo (1).

• Najgłębsze jeziora to
w gminach Iławy: Urowiec 31,8 m, Szymbarskie 25,1 m, Czyste 22 m, Łąckie 20 m, Jasne 19,8 m,
w gminie Kisielice: Dłużek 14,9 m, Goryńskie 9,9 m,
w gminach Lubawy: Zwiniarz 5,5 m,
w gminie Susz: Kawki 13,1 m, Kolmowo 5,7 m, Suskie 5,3 m,
w gminie Zalewo: Pozorty 16,7 m, Jaśkowskie 16 m, Witoszewskie 12,2 m.

• Największy staw w powiecie iławskim to Staw Łodygowo o powierzchni 137 ha, znajduje się on w gminie  Kisielice, drugim co do wielkości stawem powiatu jest Girgajny o powierzchni 74,2 ha, który leży w gminie Zalewo.

• Największy sztuczny staw przemysłowy w powiecie, o powierzchni 5 ha, znajduje się na terenie Oczyszczalni Ścieków koło Dziarn.

• Głębokość 20 metrów osiągają najgłębsze stawy w Powiecie Iławskim znajdujące się koło Kazanic.

Z wyprawy do akwenów gmin Iławy

Jezioro Diabła. W obszarze miasta Iławy znajduje się 6 jezior, są nimi Iławskie Małe, Jeziorak Duży, Jeziorak Mały, Łabędko, Mułka i właśnie Jezioro Diabła leżące obok ulicy Kwidzyńskiej. Zapewne znacie to jezioro pod inną nazwą Oczko lub Bagienko 2. Znacie je pod tymi nazwami, ponieważ mieszkający tu przed 1945 rokiem Niemcy uciekli lub zostali wypędzeni, bądź zamordowani przez armię radziecką, a wraz z nimi została zapomniana również nazwa Teufelssee - Jezioro Diabła. W tej nazwie jest coś na rzeczy, skoro nieopodal jeziora znajduje się Diabelski Staw – a to już nazwa bardziej nam znana.

Jezioro Silm. Według starych przewodników po zachodniej jego stronie ok. 100 lat temu istniało siostrzane jezioro. Oczywiście wybrałem się w te rejony, spenetrowałem okolicę, znalazłem bagna, rozlewiska, niewielkie stawy. Dopiero dokładna analiza tego obszaru z satelity i starych map pokazała, że stary przewodnik zawiera błąd. Okazało się, że istniejące kiedyś jezioro Silma znajduje się na wschodzie, po prawej stronie jeziora Silm. Silm wciąż ma się dobrze a Silma Martwa nie istnieje.

45a/045a - cóż to za szyfr? Pierwsza liczba oznacza numer akwenu w gminie, druga numer akwenu w powiecie. Po zakończeniu montażu filmu „Akweny Powiatu Iławskiego” i podczas dyskusji ze znajomymi na ich temat zasugerowano mi, że koło Radomka było kiedyś jezioro. Przeszukanie starych map dało pozytywny rezultat, widok z satelity utwierdzał mnie w przekonaniu, że jest to jezioro współcześnie nieistniejące. Konfrontacja z rzeczywistością potwierdziła moje przypuszczenia. Tak w ostatnim momencie w zestawieniu akwenów znalazło się jezioro Mummel (N), Jcziorken, leżące koło Radomka.

Stanowo, to jedna z najdalej wysuniętych na wschód wsi gminy wiejskiej Iława, z jeziorem. Dużo czasu zajęło mi znalezienie nazwy tego jeziora. Osoby, do których zwracałem się o pomoc nie znały nazwy tego jeziora albo podawały ją nie właściwą. Kluczem do rozwiązania tej zagadki okazała się stara nazwa tej wsi - Stańkowo Iławskie, później Stańkowo, a jego jezioro nazywa się Stańkowskie.

Tobe See, Frednowskie, Frednowskie Bagno tak z jeziora w bagno, a do dziś w łąkę na przestrzeni 100 lat człowiek przekształcił około 60 hektarowe jezioro leżące koło wsi Frednowy. Jezioro czy łąka, łąka czy jezioro? Dziś w czasach globalnego ocieplenia klimatu wybór byłby oczywisty.

Żyjemy ostatnio w bardzo burzliwych czasach. Dwuletnia pandemia Covid-19, podczas której w Polsce zmarło prawie 120 000 osób jeszcze się nie skończyła, gdy 24 lutego 2022 roku rozpoczęła się u granic Polski zbrojna, zbrodnicza napaść putinowskiej Rosji na suwerenną Ukrainę, na cywilizowany świat demokratyczny. Napływ informacji bardzo zaprząta nasze myśli i angażuje wolny czas, ale nie wszystkim. Dla wielu to twórczy, a nawet bardzo twórczy okres. To właśnie obostrzenia związane z Covid-19 sprawiły powstanie na podstawie mojej książki „Kierunek; Pojezierze Iławskie” cyklu ponad 20 filmów krajobrazowo-historycznych o Powiecie i Pojezierzu Iławskim pt. „Iława 2021. Część... . Znajdziecie je na moim kanale Krys Zak na Youtube. Ich tematem były odświeżone po około 20 latach moje wyprawy rowerowo-piesze po zakątkach Powiatu i Pojezierza Iławskiego. W grudniu 2021 roku uświadomiłem sobie, iż właściwie podczas dotychczasowych moich wypraw rowerowo-pieszych nie odwiedziłem wszystkich akwenów Powiatu Iławskiego. Warto byłoby to przedsięwzięcie zrealizować, chociażby po to, aby zweryfikować informacje i udokumentować zmiany i stan współczesnych powiatowych akwenów. Tak z początkiem maja 2022 roku rozpocząłem kontynuację wyprawy do ostatniego jeziora. Wyznaczyłem sobie termin jej realizacji do końca tego roku. Najbardziej intensywny czas podróżowania przypadł w lipcu i sierpniu, w których rowerem pokonałem ok. 2500 kilometrów. Miałem na to czas przed lub po pracy, weekendy raczej odpadały. Trochę późno, ale to w tym okresie w mojej głowie powstał pomysł na zrealizowanie filmu o akwenach Powiatu Iławskiego. Czegoś takiego dotychczas nikt jeszcze nie zrealizował. Nie wszystkie akweny były dostępne, do licznych trzeba było przedzierać się przez zwalone drzewa, gęste krzaki, potężne pokrzywy, trawy, bagna, czekać aż zakończą się żniwa. Dostępu do nich broniły tysiące komarów, dlatego przed zdobyciem części akwenów zakładałem na siebie wodery, kurtkę, kaptur, co również pozwoliło mi ustrzec się od dyskomfortu i powikłań poparzeń pokrzyw, ugryzienia kleszczy, węża lub żmii. Często tylko mój ruch uniemożliwiał komarom krwistą biesiadę, zamierałem w bezruchu na czas zrobienia zdjęcia, by następnie szybko ewakuować się jak najdalej. Najtrudniejszym jeziorem do zdobycia był Strumieniec położony koło Kisielic. Czterokrotnie pokonywałem do niego trasę z Iławy i próbowałem podejść jak najbliżej tafli wody, by zrobić jak najlepsze zdjęcia. Gęste krzaki, komary, bagna były dużym wyzwaniem i problemem. Dwa podejścia miałem do jeziora Czarnego w gminie Zalewo. Od strony Mazanek okazało się to niemożliwe, zdobycie jego udało się dopiero po satelitarnej analizie terenu i za drugim przyjazdem od strony powiatu ostródzkiego i Kęt. Podczas ostatniej, jak przypuszczałem, wyprawy odwiedziłem największy w Powiecie Iławskim sztuczny staw przemysłowy leżący na terenie Oczyszczalni Ścieków koło Dziarn. Pod koniec sierpnia zakończyłem realizację przedsięwzięcia, o czym poinformowałem na profilu Facebookowym. Było mi niezmiernie miło, gdy z tego powodu na spotkanie do ratusza zaprosił mnie Burmistrz Iławy Dawid Kopaczewski. Podczas spotkania zademonstrowałem moje zdjęcia akwenów i rozmawialiśmy m.in. o przebiegu tej niezwykłej, wieloetapowej i całorocznej wyprawy. Teraz czekał mnie ogrom pracy związany z dotarciem do materiałów, ich skanowania, kadrowania i realizacją filmu. Chciałem bowiem stworzyć film nie tylko prezentujący walory akwenów Powiatu Iławskiego, ale również podwaliny do realizacji wyzwań dla naszych mieszkańców, turystów, przewodników turystycznych, historyków, jak również do pracy dla limnologów, paludologów i hydrologów. Rozpocząłem od wymyślenia ramy filmu, sposobu podania informacji, które wg mnie film powinien zawierać. Na potrzeby filmu wykonałem mapę i tabelę akwenów. Zgromadzony materiał chciałem przedstawić w ten sposób, aby wywoływał u widza zainteresowanie, relaks i chęć poznawania akwenów naszych pięknych gmin Powiatu Iławskiego. Podczas analizy i montażu zgromadzonego materiału okazało się, że jest jeszcze kilkanaście akwenów, których dotychczas nie odwiedziłem. Wyprawa do ostatniego jeziora trwała przez wszystkie pory roku - 2 lata, wykonałem tysiące zdjęć. Pieszo lub rowerem pokonałem ponad 4700 km, do 49 akwenów w gminach Iławy i Lubawy dotarłem pieszo.
Ta przygoda wymagała ode mnie wiele wysiłku, ale na każdym jej etapie była odkrywcza, fascynująca i przepiękna. Założyłem, iż zmontowanie filmu zajmie mi dwa miesiące, zawiera on bowiem informacje, skany, zdjęcia 201 akwenów Powiatu Iławskiego. Tak też się stało, po dwóch miesiącach pracy 26 listopada 2022 roku, 65 minutowy film w jakości FHD „Akweny Powiatu Iławskiego” był gotowy. Ze zrealizowanych dotychczas ponad 200 filmów, to mój najbardziej wymagający pracy film, kolejny to „Iława warto zobaczyć. Mała architektura”.
Zapraszam do obejrzenia autorskiego filmu „Akweny Powiatu Iławskiego”, w którym część pierwsza ukazuje akweny gmin Iławy, relaksującej, historyczno-krajoznawczej wyprawy do ostatniego jeziora, realizacja której zajęła mi 2 lata, Tobie widzu zajmie 65 minut. Pozdrawiam.

Krzysztof Zakreta