Osiem kobiet, osiem historii. Kim są kobiety z Parku Centralnego w Olsztynie?

Pogoda sprzyja spacerom. Może też sprzyjać historii. W Parku Centralnym przy Muzeum Nowoczesności w Olsztynie spotykamy osiem kobiet, które opowiadają nam o sobie w niespotykany sposób. Te osiem kobiet, których nie kojarzymy, może nawet nie znamy, a które zmieniały Warmię i Mazury. Nie da się obok nich przejść obojętnie. Są kolorowe, kobiece i warte uwagi. Przyciągają wzrok, wzbudzają uśmiech i świetnie wyglądają na zdjęciach. Dlatego każdy, kto jest w pobliżu, wyciąga telefon z kieszeni i robi sobie z nimi selfie. Ale smartfon może przydać się do jeszcze jednego. Każda z kobiet ma swoją wizytówkę, która dzięki czytnikowi QR wzbogaca się o dodatkowe treści do słuchania. Można też skorzystać ze słuchawek, które są na wyciągnięcie ręki w muzeum i odsłuchać fascynujących opowieści o każdej z nich. Taka podróż w głąb historii trwa godzinę.

To postacie, które są częścią wystawy plenerowej „Historie nieznane”, jaką prezentuje Miejski Ośrodek Kultury w Olsztynie. To działaczki społeczne, dziennikarki, nauczycielki, poetki, artystki, których zasługi trudno wymienić w jednym zdaniu.

— Każda z tych kobiet ma na swoim koncie wiele dokonań dla Warmii i Mazur. Wszystkie żyły w trudnych czasach i niesamowicie inspirują również dzisiaj — mówi Joanna Ejsymont, współautorka projektu „Historii nieznanych”. — Każda z nich ma bardzo bogaty życiorys. Każda jest różnorodna i niezwykła. I gdy poznaje się bliżej ich historię, trudno się z nimi nie zżyć. Walczyły z systemem, były w obozach koncentracyjnych, a później wracały do swoich obowiązków. Kształciły młodych, dbały o kulturę… Bardzo się cieszę, że mogłam je poznać.

— Niektóre z bohaterek projektu mogą być nieznane odbiorcom, inne może kojarzone są z nazwiska, ale czy wiemy o nich coś więcej? Część z nich może być kojarzona przez ich mężów, jak Władysława Knosała, bo to mężczyźni wpisali się w naszą świadomość, a kobiety niesłusznie pozostały nieznane. Mam nadzieję, że dzięki naszemu projektowi mieszkańcy Olsztyna nie tylko je poznają, ale i rozbudzą swoją ciekawość naszą małą ojczyzną — dodaje Iwona Görke, współautorka projektu „Historie nieznane”. — Każda z bohaterek projektu zasługuje na naszą uwagę i pamięć.

W Parku Centralnym można poznać Barbarę Hulanicką, Władysławę Knosałę, Marynę Okęcką-Bromkową, Joannę Pieniężną, Wandę Pieniężną, Emilię Sukertową-Biedrawiną, Eugenię Śnieżko-Szafnaglową i Otylię Teszner-Grot.

— Trochę wstyd, ale wcześniej znałam tylko cztery z nich, i to właściwie ze słyszenia. Ale z uwagi na to, że z koleżanką nagrałyśmy opowieści o nich, które można odsłuchać podczas spaceru audialnego, więcej się o nich dowiedziałyśmy. I teraz, gdy już więcej o nich wiemy, z czystym sumieniem możemy zrobić sobie z nimi zdjęcia. Ich postaci wyglądają świetnie — zdradza Agnieszka Wójcik, lektorka. — Kiedyś pojawił się pomysł, aby olsztyńskie tramwaje nazwać imionami kobiet. Niestety się rozmył. Również kobiece nazwy ulic w Olsztynie można policzyć na kilku palcach. Ale czy nazwane zostały kobietami, które są bohaterkami projektu „Historie nieznane|? Niestety nie. A szkoda, bo warto o nich pamiętać.

— To niesamowite, że wystawa jest pod chmurką i można tu podejść o każdej porze. Można tu przyjść nawet z przypadku, na przykład będąc na spacerze z psem — zauważa Aleksandra Chyczewska, która również czyta sylwetki „Historii nieznanych”. — To dobrze, że można poznać te niesamowite kobiety. A że są nasze, z Warmii i Mazur, więc tym większa w nich moc.

— A ja czuję niedosyt. Sylwetki kobiet są tak piękne, że żal, że nie są prawdziwe. Ale ważne, że one były prawdziwe — podkreśla Mieczysław Wiszowaty, który przyszedł na wernisaż „Historii nieznanych”. — Interesuję się historią i znam wszystkie nazwiska. Na różnych spotkaniach była mowa o dokonaniach tych pań. A teraz można się im przyglądać. Tylko czy one są podobne do siebie? To piękna płeć. I piękna sztuka zarazem.

Artystką, która przygotowała projekty graficzne bohaterek, jest Katarzyna Walentynowicz.

„Historie nieznane” można oglądać do końca listopada. Wystawie będą też towarzyszyć wykłady skupiające się na tematach społecznych i historycznych związanych z bohaterkami wystawy. Szczegółowy program na mok.olsztyn.pl

Barbara Hulanicka (1924-2012) – podczas II wojny światowej brała udział w konspiracji, walczyła w szeregach Armii Krajowej i brała udział w Powstaniu Warszawskim. Artystka plastyczka, projektantka tkanin artystycznych. Zasłynęła tworzeniem tkanin artystycznych przy użyciu dawnych technik tkactwa warmińskiego i mazurskiego.

Władysława Knosała (1908-1997) – córka Jana Styp-Rekowskiego, długoletniego prezesa Związku Polaków na obszarze byłej rejencji koszalińskiej, wybitnego działacza kaszubskiego oraz Weroniki z Bruskich. Absolwentka Seminarium Nauczycielskiego w Lesznie Wielkopolskim. W 1938 r. wyszła za mąż za Ryszarda Knosałę, nauczyciela z Chaberkowa na Warmii. Uczyła w polskich szkołach na Warmii. W okresie wojny więziona i szykanowana przez Niemców. Opiekowała się córkami Pieniężnych. Po wojnie pracowała jako nauczycielka. Autorka wspomnień „Była nas gromadka spora”.

Maryna Okęcka-Bromkowa (1922-2003) – urodziła się na Wołyniu. Po wojnie zamieszkała w Olsztynie. W 1956 r. podjęła pracę dziennikarki w Polskim Radiu Olsztyn. Zajęła się folklorem. Zgromadziła bogatą taśmotekę pieśni i gawęd, ratując je w ten sposób przed zapomnieniem. Ponad 200 nagranych przez nią taśm trafiło do Muzeum Narodowego w Warszawie. Opublikowała kilkanaście książek.

Joanna Pieniężna (1867-1929) – działaczka plebiscytowa na Warmii. Po śmierci brata, Jana Liszewskiego, właścicielka od 1894 r. „Gazety Olsztyńskiej”. Po śmierci męża Seweryna, w 1905 r. prowadziła wydawnictwo przy pomocy Władysława Pieniężnego (brata Seweryna). Gdy wybuchła I wojna światowa, Władysław Pieniężny, kierownik drukarni i zarazem redaktor „Gazety Olsztyńskiej”, został powołany do wojska. Całe kierownictwo nad drukarnią objęła osobiście Joanna Pieniężna, która dobrała sobie do pomocy cztery dziewczęta. Nadal drukowała gazetę, którą potajemnie redagował Stanisław Nowakowski. Z chwilą zakończenia przekazała pismo synowi Sewerynowi Pieniężnemu juniorowi. Do 1926 r. prowadziła księgarnię „Gazety Olsztyńskiej”. Była współzałożycielką w 1922 r. Towarzystwa Kobiet Polskich w Olsztynie.

Wanda Pieniężna (1897-1967) – dziennikarka i działaczka społeczno-oświatowa oraz nauczycielka na Warmii i Mazurach, posłanka na Sejm PRL II kadencji (1957–1961) z ramienia Znaku. Urodziła się 20 lutego 1897 r. w Żninie, na terenie Prowincji Poznańskiej w zaborze pruskim. W 1919 r. uczestniczyła w Powstaniu Wielkopolskim. Rok później wzięła udział w organizacji plebiscytu na Warmii i Mazurach. Od tego czasu związała swe losy z Prusami Wschodnimi. Wyszła za mąż za Seweryna, wydawcę i redaktora naczelnego „Gazety Olsztyńskiej”. W 1920 r. Wanda Pieniężna została współredaktorem „Gazety Olsztyńskiej”). Była przewodniczącą Komitetu Organizacyjnego Towarzystw Kobiecych i sekretarzem Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego w Olsztynie. Po wybuchu II wojny światowej aresztowana, uwięziona, a następnie wywieziona do Ravensbrück. Po wojnie próbowała powrócić do wydawania „Gazety Olsztyńskiej”, jednak władze PRL nie wydały na to zgody. Po odwilży październikowej weszła w skład Sejmu II kadencji, gdzie należała do Klubu Poselskiego „Znak”.

Emilia Sukertowa-Biedrawina (1887-1970) – działaczka społeczno-oświatowa, pisarka, historyk. Urodziła się w Łodzi. Wyszła za mąż za Józefa Biedrawę. W 1934 r. Biedrawowie zamieszkali w Działdowie, gdzie jej mąż był nauczycielem. Podczas wojny ukrywali się pod zmienionym nazwiskiem. Józef Biedrawa zmarł w 1944 r. Emilia Sukertowa-Biedrawina po wojnie zamieszkała w Olsztynie. Przed 1914 r. uczestniczyła w tajnym Towarzystwie Równouprawnienia Kobiet. W 1919 r. została skierowana do pracy w Mazurskim Komitecie Plebiscytowym. Od 1921 r. działała w Związku Obrony Kresów Zachodnich, założyła Muzeum Mazurskie w Działdowie (1927 r.). W latach 1923-1933 tworzyła „Gazetę Mazurską”, w latach 1924-1938 redagowała „Kalendarz dla Mazurów”. Organizowała kursy rolniczo-gospodarskie dla dziewcząt, które przekształciły się w Państwową Szkołę Rolniczą Żeńską. Po wojnie była sekretarzem generalnym oraz kierownikiem Instytutu Mazurskiego. Napisała wiele artykułów dotyczących przeszłości Mazur, w latach 1957-1965 redagowała „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. Łącznie opublikowała ok. 1800 tekstów.

Eugenia Śnieżko-Szafnaglowa (1897-1981) – aktorka, tancerka, reżyser teatralny. Debiutowała jako piętnastolatka w Teatrze przy Żurawiej w Warszawie. Występowała w teatrach w Lublinie, Radomiu, Warszawie i Wilnie. Po wojnie zatrzymała się w Toruniu, skąd wraz z grupą aktorów przyjechała do Olsztyna, namówiona przez dyrektora olsztyńskiego Teatru im. Stefana Jaracza Stanisława Milskiego. Aktorka zagrała główną rolę w pierwszym przedstawieniu Moralność pani Dulskiej G. Zapolskiej w reż. Artura Młodnickiego. Aktorka zagrała w Olsztynie ponad 113 ról teatralnych. Na scenie występowała 35 lat.

Otylia Teszner-Grothowa (1909-1990) – autorka wspomnień i baśni warmińskich, wychowawczyni w przedszkolach polskich na Warmii, działaczka społeczna, oświatowa i harcerska. Urodziła się w podolsztyńskim Różnowie. Z mężem zamieszkała w Nowej Kaletce, gdzie ten był polskim nauczycielem, a Otylia założyła polskie przedszkole. W latach 1937-1939 kierowała Hufcem Wschodniopruskim Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. 25 sierpnia 1939 r. oboje zostali aresztowani przez władze hitlerowskie (mąż zmarł w obozie w Dachau w 1942 r.). Otylia Grothowa po krótkim pobycie w obozie w Hohenbruch koło Królewca całą wojnę przebywała w obozie koncentracyjnym Ravensbrück. Po wojnie powróciła na Warmię. Organizowała polskie szkolnictwo w województwie olsztyńskim. Napisała dwie książki wspomnieniowe.

oprac. na podstawieleksykonkultury.ceik.eu