Zabytkowy krzyż z Pasków Małych w Muzeum Ziemi Piskiej

Badacze historii regionu, specjalizujący się odkrywaniu dziejów miejscowości z Puszczy Piskiej, które po drugiej wojnie światowej zostały wyludnione, nie mają wątpliwości, że krzyż z leśnego cmentarza koło dawnej osady Paski Małe to unikatowy eksponat mazurskiego dziedzictwa kulturowego.

Warmińsko-Mazurski Konserwator Zabytków oraz uczestnicy wolontariackiego projektu „Zagubione wioski Puszczy Piskiej”, którzy uporządkowali nekropolię w trakcie jednej z edycji, szukali miejsca, gdzie można go bezpiecznie wyeksponować.

Starania podjęła dr. Aneta A. Karwowska, dyrektor Muzeum Ziemi Piskiej, a cenny zabytek właśnie powiększył muzealne zbiory. Na cmentarzu z kolei stanęła kopia krzyża.

– Ryzyko utraty zabytku było wysokie – mówi dr Aneta A. Karwowska. – Cmentarz został uporządkowany i oznaczony, przez co mierzący 1,7 m wysokości krzyż stał się lepiej widoczny. Eksperci nie mieli wątpliwości, że złomiarze, którzy kradną z cmentarzyków metalowe elementy nagrobków i zdewastowali przez lata wiele miejsc spoczynku Mazurów, nie trafili jeszcze do dawnych Pasków Małych, bo to miejsce głęboko w Puszczy Piskiej nad rzeką Pisą.

Zabezpieczony krzyż stanowi niezwykle cenny obiekt krajobrazu kulturowego Mazur. Jest ważnym elementem wielowątkowej historii regionu i tym bardziej byłoby szkoda, gdyby został spieniężony jako złom. Powstał prawdopodobnie na przełomie XIX i XX w. w lokalnej kuźni. Jego ornamentyka odpowiada ówczesnym trendom funeralnym, a po obu stronach krzyża znajdują się owalne tablice nagrobne z inskrypcją sporządzoną w gwarze mazurskiej.

– Napis trzeba było rozszyfrować, bo na jednej z tablic zakochało się niewiele znaków. Z drugiej strony ubytek był jednak nieco mniejszy – tłumaczy dr Aneta A. Karwowska. – Nie powinno to dziwić, bo ponad sto lat temu lokalny kowal wykonał go z niewielkich żeliwnych liter, które przynitował do metalowych plansz. Ustalono, że napis jest fragmentem pieśni żałobnej w spolszczonej wersji pt. „O Gott, du frommer Gott” (O Panie, Boże mój).

Po uzupełnieniu brakujących znaków (podkreślenie) możliwe stało się rozszyfrowanie pierwotnej treści inskrypcji:

Odnalezienie w terenie dawnych osad zaznaczonych na archiwalnych mapach z każdym rokiem staje się coraz trudniejsze. Nekropolie to w wielu przypadkach ostatnie ślady miejscowości, które zostały wyludnione po drugiej wojnie światowej. Na terenie Puszczy Piskiej, wzdłuż byłej granicy Prus Wschodnich z Polską zaginęło w ten sposób kilkadziesiąt osad. Paski Małe, które były wioską nad rzeką Pisą, wyludniły się w 1945 r.

W trakcie trwania projektu „Zagubione wioski Puszczy Piskiej” udało się uporządkować wiele miejsc spoczynku dawnych mieszkańców Mazur. Efektem prac terenowych, podejmowanych w ramach międzynarodowych obozów, oraz badań historycznych jest książka pod tym samym tytułem, autorstwa Krzysztofa A. Worobca, która ukazała się w ubiegłym roku.
Źródło: Muzeum Ziemi Piskiej