Tu naprawdę czuć historię

Kościół p.w. św. Tomasza Apostoła jest najokazalszą budowlą w Nowym Mieście Lubawskim, bowiem pochodzi z pierwszej połowy XIV wieku. Średniowieczna budowla jest trójnawową bazyliką z podniesioną nawą środkową i z wysoką wieżą w elewacji zachodniej. Najważniejszymi zabytkami w kościele są XIV-wieczne dekoracje malarskie na ścianach prezbiterium, gotycka płyta nagrobna Kunona von Liebenstein z 1392 roku, a także późnorenesansowy pomnik nagrobny wojewody Mikołaja Działyńskiego z XVII wieku. W głównym ołtarzu jest cudowna figura Matki Boskiej Łąkowskiej, pochodząca z dawnego klasztoru reformatów w Łąkach Bratiańskich. Nowomiejski kościół farny, mocą dekretu Papieża Pawła VI, od października 1971 roku nosi godność Bazyliki Mniejszej, a od 2012 roku jest również Kolegiatą.

Po odnowieniu wrócił do bazyliki ołtarz św. Jakuba Starszego z południowej nawy. Ołtarz ten różni się stylem od pozostałych ustawionych w kościele. Ma również pochodzić z klasztoru łąkowskiego, skąd został przeniesiony w 1882 roku. Szczególnie do tego wizerunku przychodzą w sezonie turystycznym wędrowcy pielgrzymujący przebiegającym przez Nowe Miasto Szlakiem św. Jakuba.
Kolejnym ważnym zabytkiem, który wrócił po restauracji, jest ambona z 1633 roku, której autorem był lubawski snycerz Sylwester Dytlof. Ambona nowomiejska, według historyków, zasługuje na szczególną uwagę, bowiem ma dużą wartość artystyczną. Do dawnej świetności doprowadzone zostały XIX-wieczne stalle, które ustawione po obu stronach zdobią prezbiterium. Parafia nowomiejska w okresie letnim organizuje zwiedzanie bazyliki z przewodnikiem. Jest nim Paulina Piotrowska, historyk sztuki z Torunia, nowomieszczanka z urodzenia. Zwiedzić kościół i wysłuchać wielu ciekawostek z ust przewodniczki można 31 czerwca oraz 14 i 28 sierpnia. Początek zwiedzania o godzinie 12.

Na terenie powiatu nowomiejskiego znajduje się wiele wczesnośredniowiecznych grodzisk. Są to miejsca ciekawe pod względem turystycznym i tajemnicze.
Pozostałości prastarych grodów są w gminach Nowe Miasto Lubawskie, Kurzętnik i Grodziczno, a także w okolicach Lubawy. Charakterystyczne wzniesienia, zazwyczaj z niecką na wierzchołku, rysują się niekiedy bardzo wyraźnie w krajobrazie. Grodziska wczesnośredniowieczne na terenach nowomiejskiej gminy zachowały się w Nowym Dworze Bratiańskim i na wyspie jeziora w Radomnie. W okolicach Nowego Dworu Bratiańskiego znajdują się dwa grodziska najlepiej zachowane. Jedno zbliżone jest do kształtu elipsy, zwane przez miejscowych popularnie „Grodziskiem”. Znajduje się na pagórku nad jeziorem.

Potężne wały dochodzą tu do około 20 metrów wysokości. Sondaż archeologiczny wykazał istnienie tu śladów spalenizny, co może świadczyć o spaleniu grodu. Drugie grodzisko w Nowym Dworze okoliczna ludność nazywa „Górą Pikową”. Jest ono położone około kilometra na południe od centrum wsi i jest dobrze widoczne z przebiegającej przez wieś głównej drogi. Ma kształt owalny, a całe wzniesienie zarosło sosnowym lasem. W gminie nowomiejskiej grodziska pochodzące z wczesnego średniowiecza znaleźć można też na wyspie koło wsi Radomno oraz w pobliżu Tylic.

Grodzisko w Radomnie zaliczane jest do najbardziej niedostępnych reliktów warowni wczesnośredniowiecznych, uważanych przez niektórych badaczy za typ najstarszy. Kiedyś na grodziskach wznosiły się drewniane warownie. Czasu powstania i upadku grodzisk nie ustalono. Stanowiły one siedziby władców plemiennych, punkty strażnicze i wojskowe, administracyjne lub tzw. refugia, czyli miejsca schronienia dla okolicznej ludności w razie niebezpieczeństwa.

Pustki i Biała Góra — historia oraz urocza przyroda

Niewielka wieś Pustki w gminie Nowe Miasto Lubawskie liczy około 150 mieszkańców, a położona jest w leśnym terenie nad rzeką Drwęcą i resztkami starorzeczy, które są ostoją wodnego ptactwa. Pustki sąsiadują z powiatem iławskim i przed II wojną biegła tam polsko-niemiecka granica. Po drugiej stronie Drwęcy, już w powiecie iławskim, w miejscu zwanym Białą Górą, w lipcu 1939 roku zorganizowano harcersko-wojskowy obóz szkoleniowy. Od połowy sierpnia 1939 roku drużyna harcerzy utrzymywała codzienną łączność między Powiatowym Sztabem Wojskowym w Nowym Mieście Lubawskim a placówkami wojskowymi 67. pułku piechoty. Dziś po murowanej placówce pozostały tylko resztki fundamentów, lecz z śródleśnej polany rozciąga się uroczy widok na uregulowaną niegdyś przez Niemców Drwęcę i rosnące wokół wiekowe drzewa.

Obok przebiega zmodernizowana w ostatnich latach linia kolejowa Gdańsk-Warszawa. Wyjątkową ciekawostką architektoniczną jest zabytkowy ceglano-kamienny most kolejowy wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. Jego konstrukcja wsparta jest na jednym filarze w środkowej części, który opływa Drwęca. Również wspomniany most został misternie wyremontowany wraz z modernizacją torowiska. Okolice wsi Pustki oraz Białej Góry to doskonałe tereny na wypady piesze oraz eskapady rowerowe.