Ruiny kaplicy sprzed 600 lat do remontu

Jak poinformowało Muzeum Bitwy pod Grunwaldem, jeszcze w tym roku zostaną wyremontowane ruiny kaplicy pobitewnej, wzniesionej przez Krzyżaków w 1411 r. na Polach Grunwaldzkich. Muzeum Bitwy pod Grunwaldem otrzymało na ten cel z departamentu ochrony zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego 96 tys. zł. Za te pieniądze zostaną przeprowadzone prace konserwatorskie i remontowe ruin kaplicy pobitewnej. Jak poinformował dyrektor muzeum Szymon Drej, po uzyskaniu projektu budowlanego muzeum ogłosi przetarg, który wyłoni wykonawcę.

Ruiny to pozostałości ponad 600-letniej kaplicy, która jest jedynym świadectwem historii, że w tym miejscu odbyła się bitwa. Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku prowadziło wcześniej zbiórkę na remont, ale bez powodzenia. Muzeum Bitwy pod Grunwaldem jako jednostka samorządowa, której charakterystyką jest działalność non profit, nie ma tyle własnych pieniędzy, a wielokrotnie składane wnioski o dofinansowanie z budżetu Ministerstwa Kultury nie zostały rozpatrzone pozytywnie. To spowodowało podjęcie decyzji o przeprowadzeniu zbiórki. Nie przyniosła jednak spodziewanych rezultatów. Teraz są już pieniądze, by przeprowadzić niezbędne prace.

Kaplica Najświętszej Maryi Panny została zbudowana z inicjatywy Wielkiego Mistrza Henryka von Plauena. Powstanie kaplicy pobitewnej datowane jest na 1411 rok i jest to miejsce uczczenia ofiar bitwy pod Grunwaldem. Powstała w miejscu, gdzie prawdopodobnie stacjonował obóz wojsk krzyżackich. W wyniku badań archeologicznych przeprowadzonych w XX w. odkryto tam masowe groby, w których znaleziono szczątki zidentyfikowane jako należące do mężczyzn w wieku 25-50 lat z licznymi ranami w czaszkach. Rany te oraz stan, w jakim znaleziono szczątki, może świadczyć o udziale w bitwie.

Przypomnijmy. Archeolodzy natrafili na szczątki około 300 poległych. Pierwsze odkryto w latach 60. XX w. w czasie prac terenowych w kaplicy pobitewnej. To było wówczas wydarzenie, bo odkryto wówczas grób zbiorowy 6 poległych w przedsionku ruin. Kolejny masowy grób odsłonięto wewnątrz samej kaplicy, przy jej południowym murze z około 30 poległymi. Były to szkielety wyłącznie mężczyzn, w wieku od 25 do 50 lat. Ponadto w drugim z odkrytych grobów, w kościach śródstopia jednego ze szkieletów natrafiono na żelazny grot strzały. Wiele kości i czaszek z tych grobów nosiło wyraźne ślady urazowe zadane ostrymi narzędziami. Część czaszek nosiła ślady urazów zadanych od tyłu — z tego powodu można przypuszczać, że odkryte szczątki należały do uczestników bitwy z 1410 roku. Kolejne szczątki odnajdywano aż do lat 80. XX wieku. Znajdowały się one także w okolicach kaplicy.

Od 60 lat szczątki spoczywały w kartonach w muzeum w Morągu — prawie 40 tysięcy kości poległych uczestników bitwy pod Grunwaldem. Miały być poddane badaniom już dawno, ale cały czas brakowało na to pieniędzy. W ubiegłym roku szczątkami zajęli się badacze z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. Naukowcy przeprowadzą badania antropologiczne, wykorzystując nowoczesne metody, techniki laboratoryjne i analizy naukowe.

— Naukowcy wydobędą z kości DNA, co pozwoli określić między innymi choroby, z jakimi zmagali się rycerze w tamtym czasie, ale też jaką mieli dietę — mówił „Gazecie Olsztyńskiej” w ubiegłym roku Szymon Drej. — Dowiemy się również tego, z jakich okolic Europy przybyli pod Grunwald. Wiadomo, że na przykład dieta śródziemnomorska bogata w oliwę różni się od północnoeuropejskiej. To wszystko widać, gdy bada się na przykład zęby.

Według niepotwierdzonych informacji, które należy traktować raczej jako późną, XVI-wieczną tradycję, kaplica pobitewna stanęła w miejscu śmierci Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Ulricha von Jungingena. Kaplica na przestrzeni wieków była kilkukrotnie przebudowywana. Początkowo została wybudowana jako prosta drewniana konstrukcja, która podczas kolejnej wojny polsko-krzyżackiej, tzw. głodowej, została spalona, po czym odbudowana już jako murowana. W XV w. budynek został powiększony do wymiarów 12 x 23 m. Do budowy wykorzystano kamień polny, a konstrukcję wzmocniono ośmioma przyporami.

Przez cały czas kaplica funkcjonowała jako symbol zwycięstwa wojsk polskich nad zakonem krzyżackim i była celem pielgrzymek, na przekór starań władz pruskich o umniejszenie znaczenia tego miejsca. Niestety, w kolejnych latach budynek ulegał stopniowej degradacji, co spowodowało, że w 1720 r. władze pruskie poleciły rozebrać ruinę.

Prace konserwatorskie i restauratorskie będą obejmować renowację ogrodzenia wraz z częściowym wzmocnieniem oraz renowacją muru kaplicy pobitewnej. Zabiegi będą koncentrować się na trzech głównych etapach: oczyszczeniu lica murów, usunięciu zniszczonych spoin i założeniu nowych. W szczegółowym zakresie prace będą wyglądały następująco: wykonanie wykopów wąskoprzestrzennych celem podbicia fundamentów murów, odgrzybianie powierzchni ścian, oczyszczanie hydrościerne powierzchni pionowych, skośnych i cylindrycznych, a także demontaż i montaż nakryw betonowych spoinowanie murów i wzmocnienie powierzchni kamienia żelem.

Prace będą prowadzone zgodnie z nadzorem inspektora budowlanego i licencjonowanego archeologa oraz według przepisów wojewódzkiego konserwatora zabytków. Ze względu na zły stan techniczny pozostałości kaplicy pobitewnej prace będą wykonywane ręcznie.

Obecny stan zachowania pozostałości kaplicy jest określany jako wymagający pilnego przeprowadzenia wielu prac konserwatorskich oraz restauratorskich. Mur ogrodzenia oraz mur kaplicy pobitewnej jest zagrzybiony oraz pokryty mchem, wykwitami, porostami. Ponadto występują liczne spękania oraz ubytki w licu, które są wynikiem wypłukań po wodach opadowych oraz niewłaściwej gospodarki rolnej, czyli zbyt bliskiej orki pola wzdłuż muru.