Podążaj szlakiem regionalnych muzeów

W regionie działa ponad sześćdziesiąt muzeów, co gwarantuje, że każdy z nas znajdzie takie, które go szczególnie zainteresuje. Placówki wciąż otwierają nowe ekspozycje. Większość muzeów prezentuje zbiory poświęcone dziejom regionu i jego dziedzictwu kulturowemu. Niektóre z nich działają w historycznych budowlach: zamkach, pałacach, ratuszach, okazałych kamienicach. Dzięki licznym wystawom tematycznym możemy odkrywać sekrety historii regionu przez cały rok. Najszerszą ofertę znajdziemy w Muzeum Warmii i Mazur, które główną siedzibę ma w olsztyńskim zamku kapituły warmińskiej, a oddziały w kilku innych miejscach – w Olsztynie oraz Lidzbarku Warmińskim, Morągu, Mrągowie, Reszlu i Szczytnie.

Muzealne podróże możemy planować, korzystając z drogowych szlaków turystycznych. Jednym z nich jest Szlak Kopernikowski (271 km), który prowadzi przez miejscowości związane z życiem i działalnością Mikołaja Kopernika (1473-1543), wybitnego umysłu swojej epoki, astronoma, lekarza, prawnika, ekonomisty, kanonika kapituły warmińskiej. Główne punkty szlaku to: Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa, Olsztynek, Olsztyn, Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Orneta, Pieniężno, Braniewo, Frombork, Tolkmicko i Elbląg.

Początkowe etapy tego szlaku łączą się z punktami na szlaku Pętla Grunwaldzka (263 km). W jej centrum leżą Pola Grunwaldu – miejsce bitwy z 1410 r., w której wojska polsko-litewsko-ruskie odniosły zwycięstwo nad Krzyżakami. Odnogi pętli łączą: Lubawę, Nowe Miasto Lubawskie, Lidzbark, Działdowo, Nidzicę, Olsztynek i Ostródę.

W Ostródzie z Pętlą Grunwaldzką, a w Elblągu ze Szlakiem Kopernikowskim zbiega się Szlak Kanału Elbląskiego (278 km), który w formie pętli wiedzie wzdłuż Kanału Elbląskiego. Ten unikalny w skali świata system żeglugi śródlądowej powstał w latach 1845-60, pozwalając dotrzeć drogą wodną z centrum regionu do Zalewu Wiślanego. Głównymi punktami szlaku są: Ostróda, Miłomłyn, Iława, Szymbark, Susz, Zalewo, Pasłęk, Małdyty, Morąg i Elbląg.

Warto też powędrować nieformalnym szlakiem miast Cittaslow na Warmii i Mazurach. Bo właśnie w naszym regionie idea dobrego życia w duchu slow zakorzeniła się najmocniej – na 35 polskich miejscowości członkowskich aż 26 odnajdziemy właśnie tutaj. Prowadzą one działania na rzecz zrównoważonego rozwoju, lokalności i zachowania niepowtarzalnego charakteru przestrzeni miejskiej. Kultywują bogate tradycje i dziedzictwo kulinarne, dbają o zabytki, rewitalizując je i organizując w nich życie kulturalne.

Muzeum Warmii i Mazur w olsztyńskim zamku prezentuje zbiory z zakresu archeologii i historii regionu, sztuki dawnej i współczesnej. Oprócz stałej ekspozycji organizowane są wystawy czasowe, warsztaty, wykłady i koncerty. Najsłynniejszym mieszkańcem zamku był Mikołaj Kopernik, któremu poświęcono oddzielną ekspozycję. Na ścianie krużganka zachowała się wykonana przez niego tablica astronomiczna, która służyła do przedstawienia pozornego ruchu słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej. Obserwacje z jej wykorzystaniem przyczyniły się do wprowadzenia obowiązującego do dziś kalendarza. Największym skarbem muzealnej biblioteki jest tzw. Kopernikowski inkunabuł medyczny – jedyna zachowana w polskich zbiorach książka z biblioteki mistrza Mikołaja.

Z postacią Kopernika związany jest również zamek w Lidzbarku Warmińskim, w którym obecnie działa Muzeum Warmińskie. Jego stała ekspozycja jest poświęcona wybitnym mieszkańcom zamku, głównie Ignacemu Krasickiemu i innym biskupom, ale również Kopernikowi. Inne wystawy prezentują m.in. sztukę gotycką i malarstwo, dzieje budowlane zamku, uzbrojenie, numizmaty. Dziedziniec budowli otaczają efektowne krużganki, co przyniosło jej miano Wawelu Północy. Spośród imponujących zamkowych wnętrz największe wrażenie robi Wielki Refektarz i kaplica z rokokowym wyposażeniem. Dzięki kolejnym etapom rewitalizacji zamek odzyskuje pierwotny blask.

Słynny astronom najwięcej czasu, bo blisko 30 lat, spędził we Fromborku. Obecnie na Wzgórzu Katedralnym działa Muzeum Mikołaja Kopernika, a także Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny, które m.in. udostępnia turystom do zwiedzania gotycką Archikatedrę Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła z XIV w. Pod jej posadzką spoczywają doczesne szczątki mistrza Mikołaja.

Muzeum Mikołaja Kopernika prezentuje wystawy stałe poświęcone życiu i dziełu astronoma oraz witrażom fromborskim i braniewskim. Wystawy czasowe dotyczą różnych aspektów kultury oraz ukazują sztukę dawną i współczesną. W ramach placówki funkcjonują planetarium w Wieży Radziejowskiego oraz Park Astronomiczny z obserwatorium na Górze Żurawiej koło Fromborka. W szpitalu Św. Ducha urządzono dział historii medycyny tego muzeum. Obecnie na Wzgórzu Katedralnym trwają prace renowacyjne, których finał zaplanowano na koniec roku. Dzięki nim turystom zostaną udostępnione kolejne miejsca.

Ratusz w Działdowie z interaktywną wystawą Państwa Krzyżackiego.
Fot. archiwum UMWWM

Elbląg jest najstarszym miastem w województwie warmińsko-mazurskim (założenie w 1237 r., prawa miejskie w 1246 r.). Znajdziemy tutaj wiele zabytków, w tym nieliczne budowle zamku krzyżackiego. Obecnie w tych ostatnich urządzono ekspozycje Muzeum Archeologiczno-Historycznego. Prezentowane zbiory pochodzą m.in. z wikińskiego emporium Truso, gockiego cmentarzyska w Weklicach i wykopalisk na elbląskim Starym Mieście. Na jednej z wystaw możemy też obejrzeć pamiątki po Jaćwingach, zamieszkujących w średniowieczu tereny Mazur i Suwalszczyzny.

W barokowym pałacu Dohnów w Morągu działa Muzeum im. J. G. Herdera. Główna część stałej ekspozycji poświęcona jest patronowi placówki, urodzonemu w Morągu filozofowi i poecie Johannowi Gottfriedowi Herderowi (1744-1803). Zobaczymy tutaj egzemplarze jego dzieł, przedmioty związane z jego życiem oraz kolekcję portretów uczonego i członków jego rodziny. Na innych wystawach stałych obejrzymy holenderskie malarstwo portretowe i grafikę z XVII w. oraz malarstwo z XVII-XIX w. W czterech pomieszczeniach urządzono wnętrza mieszkalne z dawnych epok (komnatę barokową, salonik biedermeierowski, gabinet w typie II empire, salonik secesyjny).

Muzeum w Ostródzie mieści się w salach zamku krzyżackiego. Na stałą ekspozycję placówki składają się zbiory związane z przeszłością ziemi ostródzkiej, w tym kolekcje ceramiki i broni z okresu średniowiecza oraz przedmioty codziennego użytku z XIX i XX w. Szczególną uwagę zwraca kilka skarbów odnalezionych w bliższej i dalszej okolicy przez pasjonatów historii: ozdoby z końca epoki brązu, denary rzymskie, srebrne monety z wczesnego średniowiecza.

Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim, siedziba Muzeum Warmińskiego.
Fot. archiwum UMWWM

Pętla Grunwaldzka oprócz Ostródy przecina również kilka innych miejscowości, w których działają placówki muzealne przybliżające czasy wojen polsko-krzyżackich. W miejscu słynnej batalii funkcjonuje Muzeum Bitwy pod Grunwaldem, którego wystawy prezentują epokę średniowiecza, w szczególności okres wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim wraz z jej kulminacyjnym punktem, czyli bitwą grunwaldzką. Placówka działa sezonowo w jednym pawilonie, ale już niebawem zostanie oddany do użytku obiekt całoroczny. Oprócz sal wystawowych (ponad 1,7 tys. mkw.) pomieści on pracownie naukowe, bibliotekę, salę konferencyjną i magazyn muzealiów, a także salę do walk rycerskich.

W Muzeum Pogranicza w Działdowie obejrzymy dwie wystawy stałe. W ratuszu czeka na nas interaktywna wystawa państwa Zakonu Krzyżackiego. Wykorzystuje ona projekcje 3D, multimedialne ekrany dotykowe, animacje, makiety oraz tradycyjne eksponaty. Poszczególne części ekspozycji poświęcone są powstaniu zakonu, życiu codziennemu w średniowieczu, taktyce i uzbrojeniu w tej epoce, bitwie pod Grunwaldem. W zrewitalizowanej części zamku krzyżackiego prezentowana jest natomiast wystawa „Działdowo – miasto i ludzie dawnego pogranicza”. Ukazuje ona dzieje miasta i regionu od średniowiecza po II wojnę światową, a także historię niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Soldau.

Zamek krzyżacki w Nidzicy to największa warownia na Mazurach. Obecnie w jego murach mają siedzibę m.in. Muzeum Ziemi Nidzickiej i bractwo rycerskie. Na muzealnych wystawach obejrzymy m.in. eksponaty ukazujące historię Prusów, zamku i miasta, zdjęcia dawnej Nidzicy, kafle mazurskie, publikacje religijne, kopie uzbrojenia z okresu bitwy pod Grunwaldem. Możemy też odwiedzić galerię prac Hieronima Skurpskiego oraz obejrzeć średniowieczne polichromie w Sali Rycerskiej. W ostatnich latach malowidła poddano konserwacji, odnowiono także m.in. dachy zamku, jego elewacje i reprezentacyjne pomieszczenia.

Olsztynek słynie z Muzeum Budownictwa Ludowego – Parku Etnograficznego, prezentującego architekturę wiejską. W ratuszu działa zaś Multimedialne Muzeum Obozu Jenieckiego Stalag IB oraz Historii Olsztynka, w nowoczesny sposób prezentujące przekrój dziejów miasta i okolic.
W Lidzbarku warto odwiedzić Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa, aby zobaczyć kolekcje sikawek, motopomp, gaśnic i hełmów strażackich.

Historyczne pamiątki obejrzymy też w Lubawie. Po tutejszym zamku biskupów chełmińskich do naszych czasów przetrwały fragmenty murów obwodowych i baszta narożna. Po kolejnych etapach rewitalizacji budowla znowu służy mieszkańcom miasta i turystom. Przywrócono funkcje użytkowe piwnic oraz odtworzono dwa skrzydła zabudowy zamku w nowoczesnej formie. W nowych pomieszczeniach działa Centrum Aktywności Społecznej, są m.in. ekspozycje muzealne i siedziba bractwa rycerskiego. Co ciekawe w czasach swej świetności lubawski zamek gościł Mikołaja Kopernika.

Ruiny zamku krzyżackiego w Szczytnie, w tle ratusz, w którym działa Muzeum Mazurskie.
Fot. Urząd Miejski w Szczytnie

Spośród miast, w których działają placówki muzealne, spora część należy do sieci Cittaslow. Dzięki realizowanemu przez nie regionalnemu programowi rewitalizacji liczne zabytkowe budowle odzyskały dawny blask i lepiej służą potrzebom lokalnych społeczności i turystów.

Do sieci Cittaslow przystąpiło również Szczytno. Po tutejszym zamku krzyżackim zachowały się tylko ruiny. Ale i one po rewitalizacji stały się ciekawą atrakcją. Odkopano zasypane pozostałości murów, odkrywając piwnice, krużganki i karcer. Część ruin nakryto szklanym zadaszeniem. Na całorocznej ekspozycji można tam obejrzeć relikty odnalezione podczas tych prac. Szczególnie imponująco ruiny prezentują się wieczorem i nocą dzięki atrakcyjnemu podświetleniu. Tuż obok ruin, w miejscu dawnego przedzamcza, wznosi się gmach ratusza. Część budowli zajmuje Muzeum Mazurskie z ekspozycjami poświęconymi historii i kulturze materialnej Mazurów.

Gruntowny remont, który objął m.in. odnowienie wnętrz, przeszedł zamek krzyżacki w Kętrzynie. Odtworzono też w formie tzw. trwałej ruiny baszty oraz mury obronne. W zamku działa Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Jego stałe wystawy prezentują m.in. sztukę dawną z pałaców, dworów i kościołów Prus Wschodnich oraz zbiory dotyczące dziejów zamku i miasta. Nowością jest multimedialna makieta Kętrzyna.

Nie sposób też pominąć Muzeum Historycznego w Ełku – największym mazurskim mieście. Obecnie mieści się ono w zrewitalizowanym budynku stacyjnym na terenie Ełckiej Kolei Wąskotorowej, która działa w strukturach placówki. Ekspozycje muzealne przybliżają niepowtarzalne, wielokulturowe dziedzictwo miasta i mazurskiej krainy. Ważnym wątkiem prezentowanych wystaw są związki Ełku z koleją.

Zamek krzyżacki w Nidzicy, siedziba Muzeum Ziemi Nidzickiej.
Fot. Paweł Koziński

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.
Fot. archiwum UMWWM