Zaczęło się od wioski z czterdziestoma kopytami

Warto przypomnieć tę wieś, w której przed wojną istniała szkoła polska. We wrześniu 1938 roku pisała o niej „Gazeta Olsztyńska”, że odbyła się tu kwartalna konferencja regionalna dla nauczycieli szkół polskich, a lekcję pokazową prowadził kierownik szkoły Franciszek Sznarbach.

Materiał, jaki znalazłem w GenWiki, o tym nie pisze, jako że jest oparty na źródłach w większości niemieckich, ale zawiera wiele innych ciekawych informacji.

Giławy, wioskę z 40 „kopytami”, z których cztery były puste, założył w 1407 roku niejaki Jacob, syn Mykensa Sirwinthena, później nazwany Gillau, stąd wzięła się nazwa wsi. 1 lipca niejaki Petrus, wasal z Prejłowa, podpisał w Gillau umowę dzierżawy łąki do sianokosów na trzy lata „za całe życie jego i jego żony Gertrud”. 20 lipca 1597 roku Kapituła Warmińska skarżyła się, iż słudzy z Oltersburga, ze Szczytna, najechali Gillau, trochę postrzelali w niebo, przepędzili mieszkańców, skosili zboże i wywieźli do swojego pana.

18 sierpnia 1598 roku Johannes Zientara otrzymał w Giławach przywilej prowadzenia karczmy, a 2 października 1755 roku Andreas Rosowsky przejął zdewastowany młyn Gillau. W 1773 roku swoje kuźnie miało tu dwóch kowali. Niejaki Schultz Garlitzky, właściciel karczmy, miał tak mały debet, że „nie spożywa nic więcej niż ustalaną corocznie ilość piwa i brandy”. Czyżby w Giławach tak niewiele alkoholu spożywano publicznie? A może mieszkańcy byli ubodzy.

W 1846 roku Gillau miało ich 208, w tym mężczyzn przeznaczonych do służby wojskowej. Wieś musiała opłacać składki na rzecz ubogich dzielnic Olsztyna i powiatowego lekarza weterynarii. To drugie było uzasadnione, bo zwierząt gospodarskich we wsi przybywało, a ponadto 18 lipca 1855 roku zdarzył się wypadek, kiedy we wsi pojawił się „wspaniały” pies, który pogryzł kilka psów giławskich. Później wieś musiała wspomóc finansowo dom dla umysłowo chorych w Olsztynie, choć nie wiadomo, czy któryś z mieszkańców był jego pensjonariuszem. Potem zmarłych tragicznie w powodzi w rejonie Wisły i Nogatu.
Zrobiono także zrzutkę na utrzymanie koni Landwehry. 2 marca 1857 roku we wsi wybuchła „choroba swędząca”. Brakuje wieści, jaka to choroba.

3 grudnia 1861 roku Gillau liczyły sobie według spisu 282 mieszkańców, w tym 276 katolików i 6 protestantów. 92,6 procent podaje jako ojczysty język polski, reszta język niemiecki. Ten drugi jest jednak językiem urzędowym. W 1864 roku wieś musi naprawić drogę do Nerwigk-Nerwika i Graskau-Graszka. Kto dziś ośmieliłby się zaproponować to mieszkańcom?

Warto nadmienić, że dbano o zdrowie dzieci. Pod koniec XIX wieku szczepiono je dwukrotnie. W 1895 roku Gillau miały 471 mieszkańców. W tymże 1895 roku rozpoczyna się budowa kościoła, a miejsce pod świątynię przekazała społeczność wiejska.
Rok 1914. Wybuch I wojny światowej stał się dla części społeczeństwa Gillau tragiczny. Na froncie zginęli między innymi Franz Bulitta, Franz Stopiński, Andreas Karczewski, Johann Zaremba, Joseph Langkau, jest też kilku zaginionych.
1 czerwca 1931 roku w Gillau zostaje otwarta szkoła dla mniejszości polskiej. Powstała w domu gospodarza Ziemskiego, potem kontynuowano naukę w domu Michałków. Pierwszym nauczycielem był Tomasz Setny. Potem uczyli tam między innymi Edward Turowski I Franciszek Sznarbach. Szkoła istniała do końca sierpnia 1939 roku. Oczywiście brak w zapisach nazwisk nauczycieli i rodziców uczniów dzieci, które do tej szkoły chodziły, a których prześladowano. Mimo tego szkoła była ożywionym ośrodkiem dydaktycznym i życia kulturalnego wsi.

II wojna światowa powoduje kolejną tragiczną wyrwę w wiejskiej społeczności Gillau. Na różnych frontach i w sowieckich łagrach ginie 41 mężczyzn.

Tyle GenWiki. Redagujący portal wykorzystali miedzy innymi zapisy kościelne, dokumenty USC z Olsztyńskiego Archiwum Państwowego, bibliografie genealogiczne i historyczne oraz prywatne źródła informacji. Tym, którzy nie chcą zagłębiać się za bardzo w historię, służy tablica informacyjna w centrum wsi, plac poniżej budynku, gdzie była szkoła polska. Istniejące na słupie elektrycznym obok gniazdo bocianie jest od początku marca zamieszkałe. To też ciągłość historyczna Giław. Tych, którzy mogliby zaświadczyć o dziejach wsi przed wojną, w Giławach i okolicach szukać ze świecą. Nad większością wznoszą się i tu, i na obcej ziemi krzyże.

Władysław Katarzyński