Warmia i Mazury... ucyfrowione

Okolice Pasłęka, pierwsza połowa 1946 r. Miejscowy Inspektorat Szkolny zabezpiecza unikatowe zbiory Państwowej i Uniwersyteckiej Biblioteki w Królewcu (dzisiejszy Kaliningrad) zwiezione tam przez administrację królewieckiej biblioteki pod koniec II wojny światowej w obawie przed zniszczeniem. Decyzja okazała się słuszna, gdyż Królewiec bardzo ucierpiał wskutek działań wojennych i alianckich nalotów. Cenne zbiory w lipcu tego samego roku zostały przekazane Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, stając się, wraz z innymi tzw. księgozbiorami zabezpieczonymi, początkiem bibliotecznej kolekcji. Księgozbiory zabezpieczone obejmowały głównie zbiory byłych niemieckich archiwów i bibliotek z ziem północnych i zachodnich wcielonych do Polski w 1945 r., w tym także z Prus Wschodnich. Znalazły się wśród nich m.in. fragmenty księgozbiorów podworskich rodu Dönhoffów z miejscowości Drogosze w powiecie kętrzyńskim czy Lehndorffów ze Sztynortu w powiecie węgorzewskim. Na przestrzeni lat zbiory biblioteki powiększały się dzięki darom, zakupom, nabytkom czy wymianie krajowej i zagranicznej, przekraczając 2,5 mln woluminów samych tylko zbiorów drukowanych w roku 2020. Aby najcenniejsze kolekcje stały się dostępne dla wszystkich zainteresowanych, praktycznie w dowolnym momencie, są one ucyfrawiane i udostępniane w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej. Wraz z kilkunastoma instytucjami z regionu, UMK w Toruniu powiększa cyfrowe zbiory, dzięki czemu w KPBC można znaleźć niemal 240 tys. obiektów.

Do wzrostu zasobów KPBC przyczynia się także projekt „Ucyfrowienie zasobów akademickich regionu kujawsko-pomorskiego dla potrzeb nauki i dydaktyki całego kraju”, realizowany przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Na ten cel Centrum Projektów Polska Cyfrowa przyznało dofinansowanie w naborze nr POPC.02.03.01-IP.01-00-006/17 dla Działania 2.3 „Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa” Poddziałanie 2.3.1 „Cyfrowe udostępnienie informacji sektora publicznego ze źródeł administracyjnych i zasobów nauki”. Środki z funduszy europejskich to 3 892 169,28 zł, a z budżetu państwa 706 872,77 zł. Podejmowane w ramach projektu działania pozwolą na opublikowanie w regionalnej bibliotece cyfrowej 28 tys. nigdy wcześniej nie udostępnianych cyfrowo obiektów oraz poddanie retrokonwersji 15 tys. rekordów egzemplarzy opisów bibliograficznych bibliotek uniwersyteckich UMK i UKW, co pozwoli uzyskać razem 43 tys. nowych dokumentów dostępnych elektronicznie w otwartym Internecie.

Tak więc za sprawą projektu zbiory KPBC wzbogacą się m.in. o 100 rękopisów, w tym 12 średniowiecznych rękopisów krzyżackich, 200 starych druków , 11 srebrnych opraw, a także setki książek i broszur z XIX i początku XX w. Jednym z rękopisów średniowiecznych jest XIV-wieczny zbiór traktatów z zakresu filozofii, teologii i prawa kanonicznego należący do duchownego zakonu krzyżackiego Johanna Albrechtau, a wśród rękopisów nowożytnych warto wymienić rękopis o tematyce religijnej z 1723 r. zawierający ekslibris rodziny Lehndorff. Udostępnione cyfrowo w ramach projektu stare druki to pozycje poświęcone tzw. tumultowi toruńskiemu - zamieszkom pomiędzy protestantami a katolikami z lipca 1724 r., które wywołały poważny konflikt wyznaniowy. Składają się na nie ze strony protestanckiej m.in. opisy wydarzeń, korespondencja między królami Danii, Prus, Szwecji, Rosji i Polski, protesty dyplomatyczne i relacje z wykonania wyroku, a ze strony katolickiej mowy reprezentantów zakonu jezuitów wygłoszone przed sądem. Absolutnym unikatem na światową skalę, zdigitalizowanym w technice 3D, jest kolekcja srebrnych opraw z Biblioteki księcia Albrechta Hohenzollerna i jego drugiej żony Anny Marii. Większość opraw powstała około 1555 r. w stolicy Prus Książęcych – Królewcu i początkowo było ich 20. Dziś znamy miejsce przechowywania 15, z których 12 znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Srebrna Biblioteka to szczytowe osiągnięcie złotnictwa renesansowego i jednocześnie jedyna znana tak duża kolekcja książek oprawionych całkowicie w srebro.

Interesująco prezentują się także wydawnictwa z XIX i pierwszej połowy XX w. obejmujące prace naukowe i popularnonaukowe poświęcone dziejom warmińsko-mazurskich miejscowości i szeroko rozumianej strefy nadbałtyckiej (od Szczecina po Tallinn), a także druki dokumentacyjne, informacyjne i fachowe, rejestrujące bieżące wydarzenia społeczne, polityczne, kulturalne i religijne. Należy tu wymienić polskojęzyczne publikacje sprzed 1920 r. z terenu byłych Prus Wschodnich i Zachodnich, jak również unikatowe przykłady produkcji niemieckich oficyn wydawniczych, które były przeznaczone dla polskojęzycznej ludności państwa pruskiego, m.in. teksty tłoczone przez zakład drukarski Hartunga z Królewca , Jakuba Preussa z Ełku, czy Verlag von Johann Ludwig Sakuth z Szillen. W grupie tej występują ponadto liczne wydawnictwa źródłowe do dziejów strefy nadbałtyckiej, jak druki z terenu państw nadbałtyckich oraz regionalne druki z miast warmińskich i mazurskich, m.in. opisujące ich działalność artystyczną, druki urzędowe instytucji pruskich, a także przewodniki i informatory turystyczne miast nadbałtyckich, czy publikacje wspomnień, korespondencji i twórczości literackiej osób związanych z tymi terenami.

Nie sposób pominąć unikatowej Kolekcji negatywów toruńskiego fotografika Wacława Górskiego powstałej w latach 1960–2002, a znajdującej się w zbiorach Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Prezentuje ona m.in. obiekty architektoniczne wraz z wyposażeniem znajdujące się w różnych regionach Polski, a także w Czechach, na Morawach i Ukrainie. Nie brak wśród nich również warmińsko-mazurskich miast i miasteczek, budynków sakralnych, zamków i pałaców…

By to wszystko podziwiać, wystarczy wejść na stronę Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. Zapraszamy!