Portrety kobiet. Nie tylko Joanna i Wanda

LOGO 135

HELENA BARCZ
1903-1985

Żona Franciszka Barcza, polskiego działacza zamordowanego w obozie koncentracyjnym w Stutthofie w 1939 r. Gdy się poznali, był już kierownikiem Towarzystwa Szkolnego, przystojnym, wysportowanym, znającym języki młodym człowiekiem, całkowicie oddanym polskiej sprawie. Dla niego skończyła kurs prawa jazdy, a wtedy nieliczne kobiety umiały jeździć. Ocaliła go z niejednej pułapki. Woziła go na spotkania, a gdy było niebezpiecznie, mąż chował się z tyłu auta. Hitlerowskie bojówki przepuszczały wóz prowadzony przez kobietę. Wielokrotnie musiała wyprowadzać samochód z trudnych sytuacji, gdy np. był obrzucany kamieniami przez Niemców. A przede wszystkim, gdy Franciszek zginął, była opiekunką ich czworga dzieci. — Była dzielną, zaradną matką. Dzięki jej odwadze przeżyliśmy wojnę — mówił kilka lat temu "Gazecie" syn Marian, mieszkający w Olsztynie.
Helena miała piękny głos i talent muzyczny. Przed wojną śpiewała w chórze im. Feliksa Nowowiejskiego. Wiele osób pamięta do dziś jej wspaniały sopran.

EMILIA HANOWSKA-MACZUGOWA
1907-1993

Działała w Towarzystwie Młodzieży i śpiewała w chórze im. Nowowiejskiego, jak mówiła w wywiadach sprawiało jej to dużo radości. Mieszkała w Jarotach i chodziła pieszo 6 kilometrów do Olsztyna do pracy. W latach 1927-1932 pracowała w wydawnictwie "Gazecie Olsztyńskiej" jako zecerka, korektorka, także w księgarni Pieniężnych.

MARTA HANOWSKA-SENDROWSKA
1909-1977

Urodziła się w Bartągu. Rodzice posługiwali się gwarą i w warmińskim duchu wychowywali dzieci. Skończyła szkołę niemiecką, ale uczyła się polskiego i poznawała historię Polski. Skończyła kursu kroju i szycia na kursach zorganizowanych przez Towarzystwo Kobiet Polskich. Śpiewała w chórze im. Feliksa Nowowiejskiego i należała do Towarzystwa Młodzieży. Na początku 1927 r. rozpoczęła pracę w redakcji "Gazety Olsztyńskiej" Od kwietnia 1929 roku pracowała w przedszkolu w Gietrzwałdzie, gdzie zastała 14 dzieci. Dobrze układała się jej współpraca z nauczycielem Bronisławem Chabowskim. Nauczyciel prowadził w Towarzystwie Młodzieży chór, natomiast ona — amatorski zespół teatralny. Opiekowała się biblioteką ludową. W Gietrzwałdzie pracowała do 1933 r., gdy wyszła na mąż, przerwała pracę zawodową. Po wojnie zbierała baśnie, podania i warmińskie pieśni ludowe. Pracowała w Olsztynie w "Słowie na Warmii i Mazurach". Była współautorką "Kiermaszu bajek".

WŁADYSŁAWA KNOSAŁA
1908-1997

Była legendą Olsztyna. Urodzona w Płotowie Małym (powiat bytowski) przyjechała do Olsztyna 11 listopada 1935 r., zostając nauczycielką w szkole mieszczącej się w Domu Polskim.

Władysława urodziła się w bardzo patriotycznej rodzinie Styp-Rekowskich. „Pięć par i jeden muzykant”, tak w swoim stylu opisywała dom i jedenaścioro rodzeństwa. Ojciec w 1927 r. wysłał ją do Polski na Uniwersytet Ludowy do Dalek pod Gnieznem,. Potem kształciła się w Seminarium Nauczycielskim w Lesznie Wielkopolskim (matura 1934 r.) i po krótkiej praktyce nauczycielskiej skierowana została do Olsztyna. Młoda nauczycielka pracowała nie tylko w szkole (jej specjalnością była geografia), lecz angażowała się w inne polskie przedsięwzięcia: teatrzyk, harcerstwo. Właśnie harcerstwo zbliżyło ją z, przybyłym na Warmię z Opolszczyzny, Ryszardem Knosałą, nauczycielem w Chaberkowie. Ślub wzięli w 1938 r.

Tuż przez wybuchem wojny Władysława Knosalina, w gronie innych zagrożonych Polek, została ewakuowana do Warszawy. Już jesienią 1939 r. wróciła jednak do Olsztyna, opiekowała się m.in. córkami Pieniężnych, kiedy żona Seweryna Pieniężnego została aresztowana za pomoc polskim jeńcom. Z rodziny Styp-Rekowskich więcej niż połowa nie przeżyła wojny. Mąż Władysławy, Ryszard Knosała, zmarł na tyfus w niemieckim obozie w Dachau w lutym 1945 roku. Wcześniej (w 1943 r.) zmarła ich mała córeczka.

KLARA MALEWSKA
1897-1975

Urodzona w Gryźlinach rodzinie działacza polskiego Jana Brzeszczyńskiego, który uczył dzieci polskiego i polskich piosenek. Wyrastała w patriotycznej atmosferze. W okresie plebiscytowym z ojcem roznosiła materiały propagandowe. Potem pracowała jako sekretarka działacza Jana Baczewskiego, organizując szkoły polskie. Zawodowo angażowała się do 1930 r. do urodzenia pierwszego syna. Potem wspierała męża Juliusza Malewskiego, działacza plebiscytowego, męża zaufania w jego działalności.W czasie wojny znalazła się z dziećmi w tragicznej sytuacji po uwięzieniu męża w obozie koncentracyjnym.
Fot. Zdjęcie ślubne Malewskich, Gietrzwałd 1923 r.
Fot. archiwum rodzinne

JOANNA PIENIĘŻNA
1867 -1929

Warmiaczka z Klebarka. Po śmierci brata Jana Liszewskiego w 1894 r. została właścicielką drukarni "Gazety Olsztyńskiej". Po śmierci męża Seweryna od 1905 r. prowadziła wydawnictwo z Władysławem Pieniężnym (bratem Seweryna). Gdy wybuchła I wojna światowa objęła kierownictwo, a mężczyźni, w tym jej obaj synowie zostali powołani do armii, nadal drukowała gazetę, którą potajemnie redagował Stanisław Nowakowski. Choć były duże trudności ze zdobyciem papieru, przez całą wojnę wydawała Gazetę. W 1918 r. Joanna przekazała pismo synowi Sewerynowi juniorowi, jednak do śmierci pozostała właścicielką wydawnictwa. Prowadziła księgarnię "Gazety Olsztyńskiej", gdzie można było kupić polskie książki i broszury. Czynnie uczestniczyła w ruchu polskim na Warmii. Była współzałożycielką, 21 sierpnia 1922 r., Towarzystwa Kobiet Polskich w Olsztynie. Przez rok jego przewodnicząca.
Fot. Dom "Gazety Olsztyńskiej"

WANDA PIENIĘŻNA
1897-1967

Ukończyła niemiecką szkołę średnią, pracowała w Poznaniu. W 1920 r. została oddelegowana na Warmię i Mazury, gdzie brała udział w pracy polskiego biura plebiscytowego, pracowała w Konsulacie Polskim w Olsztynie. Wyszła za Seweryna Pieniężnego, redaktora i wydawcę "Gazety Olsztyńskiej". Pomagała w wydawaniu Gazety, angażowała się w działalność polską na Warmii. Zakładała Towarzystwa Kobiece, była sekretarzem Towarzystwa Szkolnego. W grudniu 1939 r. hitlerowcy wywieźli ją do obozu koncentracyjnego w Ravensbruck, a dom i drukarnię spalili. Przeżyła obóz, w czasie wojny straciła męża i dwoje z czwórki dzieci. Wróciła do Olsztyna. W latach 1957-1961 była posłem, działała w Towarzystwie Łączności Polonii z Zagranicą.

opr. bb, bs

W sobotę 7 marca w "Gazecie Olsztyńskiej" — kolejne portrety kobiet oraz wywiad z Joanną Daniluk z UWM, która pisze doktorat o warmińskich emancypantkach.