Savoir-vivre na cmentarzach

Godność nie umiera” to publikacja, z której dowiemy się, jak zachowywać się na cmentarzach różnych wyznań i tradycji. Poradnik został przygotowany w ramach grupy roboczej „(Nie)zapomniane cmentarze”, która powstała w 2018 r. przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. Tworzą ją przedstawiciele Kościołów i związków wyznaniowych, społecznicy zaangażowani w ochronę cmentarzy, badacze i naukowcy. Wśród nich m.in. ksiądz Łukasz Stachelek, proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Olsztynie.

Publikacja daje ciekawe rozeznanie w zakresie kulturowej roli różnych cmentarzy i służy zbiorem wielu rad związanych z naszą obecnością w tych miejscach pamięci. Jeśli nie zdążymy się z nią zapoznać, warto kierować się po prostu uniwersalnymi zasadami. Czyli?

— Po pierwsze, odwiedzając jakikolwiek cmentarz, warto pamiętać o szacunku, jakie przysługuje miejscu spoczynku zmarłych. Po drugie, zachęcałbym do tego, żeby upewnić się, czy nasza wizyta jest odpowiednia w danym czasie. Wiemy przecież, że grobów żydowskich nie odwiedza się np. podczas Szabatu (od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę). Po trzecie, proponuję, żeby nie decydować się na zapalanie zniczy na grobach, jeśli nie jesteśmy przekonani, że w danym miejscu jest to praktykowane — tłumaczy ksiądz Stachelek. I dodaje: — O tym, że na cmentarzach nie powinniśmy niczego niszczyć, nie ma sensu przypominać, bo to przecież wiemy wszyscy. Wskazana jest także cisza.

Temat cmentarzy jest dla księdza Łukasza Stachelka bardzo ważny. Jako przewodniczący Społecznego Komitetu Ratowania Dawnych Cmentarzy na Warmii i Mazurach robi wszystko, co w jego mocy, by chronić godność różnych miejsc pochówku. Choć w tym roku zabraknie tradycyjnej kwesty na olsztyńskich cmentarzach, Komitet zdecydował się na przeprowadzenie internetowej zbiórki. Pieniądze, które uda się zebrać, zostaną przeznaczone, jak co roku, m.in. na renowację kolejnych grobów w Olsztynie i nie tylko.

— Od 2003 roku przeprowadziliśmy już ponad 300 takich renowacji, naprawionych zostało także kilkadziesiąt ogrodzeń, krzyży i innych drobniejszych elementów na cmentarzach — wyjaśnia ksiądz Stachelek. — Po ubiegłorocznej kweście na nasze konto wpłynęło ponad 23 tys. złotych, ale z uwagi na pandemię musieliśmy dość wyraźnie ograniczyć swoją działalność, więc większość tych pieniędzy dopiero w przyszłości zostanie przeznaczona na ratowanie starych grobów i cmentarzy.

— Bliskie jest mi przekonanie, że powinniśmy dbać o istniejące groby tak, jak chcielibyśmy, żeby w przyszłości ktoś dbał o nasz — mówi ksiądz Łukasz Stachelek. — Choć zachęcam do tego, żebyśmy w tym roku, ze względu na swoje bezpieczeństwo, ograniczyli odwiedziny na cmentarzach 1 listopada, nie zapominajmy jednak, że o groby możemy dbać cały czas, nie tylko w tym dniu. Warto też pamiętać, by, jeśli mamy taką możliwość, swoją troską objąć także te groby, które nie mają swoich opiekunów, a jeśli nie możemy samodzielnie się nimi zająć, wspierajmy tych, którzy to robią.

„Dziś, kiedy i nas dotyka społeczna katastrofa – kryzys pandemii, lepiej rozumiemy, że zamknięcie bram cmentarza nie zmienia charakteru tego miejsca. Zmarli nie przestali się liczyć” — czytamy we wstępie do poradnika „Godność nie umiera”. I dalej: „(...) szacunek i pamięć można wyrażać różnie: nie tylko paląc znicze i spotykając się nad grobami. Dla Żydów np. cmentarz to szczątki zmarłych, a nie pomniki. Jeśli kości leżą w ziemi, to w tym miejscu znajduje się cmentarz, nawet jeśli dla innych jest tam już autostrada lub galeria handlowa. Staroobrzędowcy nie palą na grobach bliskich zniczy i nie kładą kwiatów. Ale ich ból i pamięć jest taka sama jak nasza. Uszanujmy to. Zachowajmy się na cmentarzach różnych wyznań, tak jak zachowują się Ci, którzy tam pochowali bliskich”.

Daria Bruszewska-Przytuła

Poradnik dostępny jest na stronie internetowej RPO:
https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Godnosc_nie_umiera.pdf

GROBY WYZNAWCÓW PRAWOSŁAWIA:
Podczas odwiedzin grobów ważna jest modlitwa za spokój dusz. Zapalane są lampki oliwne, świece bądź znicze.

GROBY STAROOBRZĘDOWCÓW:
Jedyną przyjętą formą oddawania czci zmarłemu na cmentarzu jest modlitwa zwana „panichidą”. Dopuszcza się składanie kwiatów. Za niepożądane zachowanie na cmentarzach uważa się m.in.: wprowadzenie zwierząt, poruszanie się po cmentarzach w krótkich spodenkach lub z odkrytymi ramionami, niezakrywanie włosów (chustką lub szalem) przez kobiety.

GROBY ROMÓW:
Romowie praktykują wszystkie formy oddawania czci, jakie istnieją w lokalnej kulturze katolickiej (modlitwa, kwiaty, znicze). Mają też własne tradycje, np. pozostawianie na grobach pożywienia dla zmarłego czy zapalonego papierosa, jeśli zmarły był palącym. W dniach uroczystych odwiedzin, a także w pierwszą rocznicę śmierci urządza się przy grobie picie wódki.

GROBY GREKOKATOLIKÓW OBRZĄDKU BIZANTYJSKO-UKRAIŃSKIEGO:
Zmarłym oddaje się cześć głównie przez modlitwę za spokój ich dusz, a także przez składanie kwiatów oraz zapalanie zniczy na grobach lub zapalanie specjalnych świeczek modlitewnych.

GROBY CZŁONKÓW KOŚCIOŁA EWANGELICKO-AUGSBURSKIEGO:
Luteranie nie modlą się za dusze zmarłych. W tradycji luterańskiej nie ma zwyczaju zapalania świecy czy znicza „za duszę zmarłego”. Odwiedzając groby, przynoszą kwiaty i wieńce. Podkreśla się, by pamiętając o ochronie klimatu, nie kupować plastikowych zniczy i sztucznych kwiatów.

GROBY MARIAWITÓW:
Mariawici zachowują katolickie zwyczaje pochówku i pamięci o zmarłych.

GROBY ŻYDÓW:
Grobów nie odwiedza się m.in. podczas Szabatu (od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę) i w Rosz Chodesz (pierwszy dzień miesiąca księżycowego).
Podczas pobytu na cmentarzu mężczyźni muszą nosić nakrycie głowy. Oznaką oddania szacunku zmarłemu jest położenie na grobie kamyka. Zakazane są m.in.: czerpanie korzyści z nagrobków i trawy rosnącej na cmentarzu, sadzenie na grobach kwiatów i drzew, a także wykonywanie czynności niedostępnych dla zmarłego.

GROBY KARAIMÓW:
Na cmentarz karaimski nie chodzi się w soboty oraz po zachodzie słońca. Na cmentarzu należy przebywać z nakrytą głową. Odwiedzając mogiły, przyklęka się i dotyka nagrobka przez chusteczkę. Należy unikać kontaktu fizycznego z innymi osobami. Z cmentarza nie wolno niczego zabierać.
Na cmentarzu nie pali się ognia.

GROBY BUDDYSTÓW:
Na cmentarzach buddyści stosują ogólnie przyjęte w naszej kulturze normy postępowania.

GROBY TATARÓW:
Modlitwa za zmarłych jest wskazana, zwłaszcza za osoby z najbliższej rodziny. Kwiaty i wieńce można składać na grobie zmarłych, ale palenie zniczy jest niezalecane.

GROBY MUZUŁMANÓW:
W zależności od panujących zwyczajów w danym kraju, występuje zwyczaj składania na grobie kwiatów (także w Polsce). Nie ustawia się jednak zniczy i nie pali świec.

Źródło: „Godność nie umiera. Jak zachowywać się na cmentarzach różnych wyznań i tradycji”

Czytaj e-wydanie
Gazeta Olsztyńska zawsze pod ręką w Twoim smartfonie, tablecie i komputerze. Codzienne e-wydanie Gazety Olsztyńskiej, a w piątek z tygodnikiem lokalnym tylko 2,46 zł.

Kliknij w załączony PDF lub wejdź na stronę >>>kupgazete.pl