Lidzbark Warmiński – Siedziba biskupów warmińskich

Lidzbark Warmiński to jedno z najstarszych i najciekawszych pod względem historycznym miast regionu warmińsko-mazurskiego. Położony jest w dorzeczach rzek Łyny i Symsarny. Teren wyróżnia się malowniczym, ukształtowanym w czasie zlodowaceń krajobrazem, pełnym wzgórz, dolin i lasów mieszanych. Lokalny mikroklimat ma właściwości lecznicze – już przed wojną było tu uzdrowisko. Ze względu na położenie, zabytki i swoje dzieje nazywany jest „Perłą Warmii”.
Najstarsze wzmianki o mieście pochodzą z pierwszej połowy XIII wieku. W 1308 roku Lidzbark Warmiński otrzymał prawa miejskie i do 1772 był siedzibą biskupów warmińskich, centrum politycznym i kulturalnym Warmii.
Wśród biskupów warmińskich rezydujących w Lidzbarku znalazły się wybitne osobistości świata nauki, sztuki i dyplomacji, a jeden z biskupów Eneasz Sylwiusz Piccolomini został papieżem jako Pius II.
Także w Lidzbarku Warmińskim powstały podwaliny teorii heliocentrycznej. To tutaj Kopernik „wstrzymał Słońce, a poruszył Ziemię” pisząc Commentariolus – Komentarzyk o hipotezach ruchu niebios.
W 1807 roku pod Lidzbarkiem Warmińskim (Heilsbergiem) miała miejsce jedna z największych bitew napoleońskich w Prusach Wschodnich, a Napoleon odwiedził miasto i zamek. Wydarzenie to zostało upamiętnione na paryskim Łuku Tryumfalnym.
Świadkiem niemal całej historii miasta był zamek biskupów, który ze względu na krużganki zbliżone do tych na Wawelu w Krakowie, zyskał miano „Wawelu Północy”. To tutaj odnaleziono jedną z zachowanych kopii kroniki Galla Anonima. W maju 2018 roku prezydent nadał zamkowi tytuł „Pomnik Historii”.

Zabytki Lidzbarka Warmińskiego
Zespół zamkowy – złożony z przedzamcza i zamku właściwego. Zamek lidzbarski zbudowano w latach 1350-1401 na miejscu niewielkiego grodu pruskiego o nazwie Lecbarg, położonego w ramionach rzek Łyny i Symsarny. W tym samym czasie powstały również przedzamcza. Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego Warmia została przyłączona do Polski. Od tej pory aż do roku 1795 na zamku lidzbarskim rezydowali wybitni Polacy, znakomici przedstawiciele kultury polskiej: Łukasz Watzenrode, Mikołaj Kopernik, Jan Dantyszek, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Jan Stefan Wydżga, Andrzej Chryzostom Załuski, Adam Stanisław Grabowski, Ignacy Krasicki. Stworzyli oni tutaj liczący się ośrodek kulturalny. Obecnie w zamku mieście się Muzeum Warmińskie, oddział Muzeum Warmii i Mazur, a na przedzamczu czterogwiazdkowy hotel.
Kościół farny św. Piotra, Pawła i Michała Archanioła – gotycka, murowana świątynia wzniesiona w poł. XIV wieku. Jest to najstarszy kościół parafialny w mieście, stanowiący niegdyś dopełnienie fortyfikacji miejskich. W XVII wieku, po pożarze na szczycie gotyckiego kościoła pojawiła się barokowa sygnaturka, a wieżę kościelną ozdobił hełm zakończony chorągiewką z herbem bpa Teodora Potockiego i figurą św. Michała Archanioła.
Oranżeria – letni pawilon ogrodowy warmińskich biskupów. To wyjątkowy obiekt na Warmii określany perłą architektury stanisławowskiej. Położony jest na wzgórzu, w miejscu dawnych biskupich ogrodów. Obcnie jest siedzibą Miejskiej Biblioteki Pedagogicznej – Oranżerii Kultury.
Wysoka brama i pozostałości murów miejskich - Do dzisiaj zachował się jedynie fragment murów miejskich oraz jedna z bram miejskich, a właściwie jej przedbramie, nazywane dzisiaj Wysoką Bramą.
Cerkiew prawosławna - dawny kościół ewangelicki pełniący obecnie funkcję cerkwi prawosławnej. Wybudowany w latach 1818-1823 jest najwybitniejszym przykładem architektury protestanckiej na Warmii.
Kościół podwyższenia krzyża w Pilniku - świątynia zbudowana pod koniec XVIII wieku, jako wotum dziękczynne po oddaleniu epidemii dżumy. W 1789 roku postawiono budowlę w obecnym kształcie, a konsekracji dokonał biskup Ignacy Krasicki.
Neogotycki ratusz miejski - była siedziba władzy miejskiej powstała na przełomie XIX i XX wieku. Budynek mieści się przy ulicy Ratuszowej, w pobliżu pozostałości murów obronnych.
Cmentarz komunalny – to jeden z najpiękniej usytuowanych cmentarzy w Polsce. Położony jest na terenie dawnych ogrodów należących do warmińskich biskupów. Napotkamy tu zabytkowe stacje drogi krzyżowej zwieńczone piękną figurą Piety i znajdującą się pod nią grotą z rzeźbą Jezusa złożonego do grobu.
Zabytkowy cmentarz w Markajmach - cmentarz jeniecki z okresu I wojny światowej. Łącznie pochowanych jest tutaj blisko 3 tys. żołnierzy kilku narodowości, głównie rosyjskich. Jego historia związana jest z istnieniem w latach 1914 – 1919 w Lidzbarku Warmińskim niemieckiego obozu jenieckiego dla podoficerów i szeregowców.