Jak to było z hymnem Warmii
2020-06-02 15:32:52(ost. akt: 2020-06-02 15:17:47)
Feliks Nowowiejski skomponował muzykę hymnu "O Warmio moja miła"
Dziś mija sto lat od pierwszego wykonania hymnu "O Warmio moja miła", którego muzykę napisał Feliks Nowowiejski, a słowa Maria Paruszewska. Pieśń wykonał chór Lutnia w Olsztynie - pisze dr Jan Chłosta z okazji 100. rocznicy plebiscytu.
Sto lat temu 2 czerwca 1920 r. w sali Schlosgarten (ogród zamkowy) w Olsztynie, w nieistniejącym budynku przy ulicy Okopowej, którą dzierżawił od miasta, nieznany nam z imienia Hinzmann, odbył się uroczysty koncert Feliksa Nowowiejskiego. Jak pisał Klemens Frenszkowski w „Pamiętniku Warmiaka” "Długo przed rozpoczęciem koncertu zaczęły się zbierać gromadki ludzi, w tym dużo odświętnie ubranych wieśniaków.
Stopniowo zapełniała się sala. Zajęte były wszystkie miejsca." W koncercie wzięła udział solistka opery w Hamburgu Helena Sosińska i brat kompozytora Rudolf, który wygłosił słowo o pieśni polskiej. Wykonano trzecią scenę z Quo vadis, Śmierć Elenai, pieśni ludowe, hymn Rzeczpospolitej "Złamane berła". Podczas koncertu miejscowy chór Lutnia wykonał po raz pierwszy hymn "O Warmio moja miła", do którego muzykę skomponował Feliks Nowowiejski. Kompozytor chciał tym utworem podkreślić swoje przywiązanie do ziemi warmińskiej, gdzie się urodził.
PRZECZYTAJ KONIECZNIE: 
Od przeszło 70 lat historycy próbowali ustalić: kto właściwie był autorem słów hymnu Warmii. Jeszcze w 1949 r. Witold Kochański w antologii "Poezja Mazur i Warmii" podał, że autorem tekstu był brat kompozytora Feliksa Nowowiejskiego, Rudolf i zamieścił czterozwrotkowy tekst, w którym do tych wersów, które śpiewamy teraz nie tylko podczas uroczystości regionalnych, dopisał tylko pierwszą zwrotkę: Już dziś w Olsztynie koncert plenerowy!
O, Warmio kraju nasz!
Warowny kraju nasz!
Ach, jakże niepojęty
Ty dla mnie urok masz!
Potężna w tobie siła,
Żywota wieczny zdrój.
O, Warmio moja miła,
O, drogi kraju mój!
Nikt wówczas nie zwrócił na to uwagi, że kolejne trzy zwrotki, bez nut samego Feliksa Nowowiejskiego, były zwyczajnym plagiatem tekstu ułożonego przez znaną poetkę z Poznania Marię Paruszewską (1864-1937). Zapewne Kochański nie znał tekstu pieśni.
Kim była Maria Paruszewska? Wywodziła się z rodziny ziemiańskiej. Uczyła się śpiewu i literatury francuskiej i niemieckiej. Przed I wojną światową jej poznański dom był aktywnym ośrodkiem życia kulturalnego, a w szczególności muzycznego i literackiego. Z jej salonem związali się liczni artyści do których należeli między innymi: Feliks Nowowiejski, Ludomir Różycki, Olga Boznańska, Cezary Jellenta. Udzielała młodzieży artystycznej doraźnej pomocy materialnej, a w okresie wojennym prowadziła działalność charytatywną.
Pieśń "O Warmio moja miła" został wydrukowany w „Gazecie Olsztyńskiej” (nr 60 z 18 maja 1920 r.) i wraz z nutami na oddzielnej pocztówce, zachowanej w zbiorach archiwalnych. W 1949 r. nie mieliśmy w Olsztynie tego numeru przedwojennej „Gazety Olsztyńskiej”. Wiele lat później kompletny rocznik 1920 tego pisma został zakupiony na aukcji w Krakowie przez pracowników ówczesnego Ośrodka Badań Naukowy im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, teraz Instytutu Północnego.
Potem hymnem warmińskim zajmowali się tylko profesjonalni historycy. Najpierw wybitny muzykolog olsztyński dr Jan Boehm, będący biografem kompozytora, wywodzącego się z Barczewa Feliksa Nowowiejskiego w ważnej rozprawie o koncertach plebiscytowych dostrzegł w tekście wpływy, poza Rudolfa i Feliksa Nowowiejskich, także Władysława Bełzy jako autora pieśni „O, Polski kraju święty!”. Dr Boehm uważał, że tekst pieśni Bełzy z warmińskim hymnem plebiscytowym łączy wiele elementów formalnych – ten sam trzynastozgłoskowy rytm (6+7), parzyste układy rymów typu a-b-a-b. Bez wątpienia to mogło być źródłem inspiracji w tworzeniu pieśni warmińskiej.
Z kolei Tadeusz Swat w swojej rozprawie doktorskiej dołożył jeszcze inne argumenty: przede wszystkim wątpił, że autorką hymnu warmińskiego mogła być Maria Paruszewska, bo w 1934 roku we własnym nakładem wydanym zbiorku wierszy „Moje pieśni”, pod pozycją wiersze okolicznościowe, w wierszu pod tytułem „Hymn warmiński” znalazły się zupełnie inne strofy. Oto fragment pierwszej zwrotki:
My Warmii wierne syny
Kochamy ten nasz kraj,
Niech z Bożej on przyczyny
Zamieni się nam w raj.
Przewaga złego siła
Wiekowy wiodła bój.
Wróć do nas Warmio miła,
O drogi kraju mój.
W następnych zwrotkach wiele razy powtarzała motyw: „Wróć do nas Warmio miła”… Z tego powodu dr Swat zgodził się z dr. Janem Boehmem, że Maria Paruszewska nie mogła być autorką pieśni, będącej obecnie hymnem Warmii i Olsztyna. Podsuwał myśl, że słowa pieśni napisał sam Feliks Nowowiejski, bo Maria Paruszewska nie przesłała tekstu. Stąd trzykrotnie przedkładano termin koncertu w Olsztynie.
My Warmii wierne syny
Kochamy ten nasz kraj,
Niech z Bożej on przyczyny
Zamieni się nam w raj.
Przewaga złego siła
Wiekowy wiodła bój.
Wróć do nas Warmio miła,
O drogi kraju mój.
W następnych zwrotkach wiele razy powtarzała motyw: „Wróć do nas Warmio miła”… Z tego powodu dr Swat zgodził się z dr. Janem Boehmem, że Maria Paruszewska nie mogła być autorką pieśni, będącej obecnie hymnem Warmii i Olsztyna. Podsuwał myśl, że słowa pieśni napisał sam Feliks Nowowiejski, bo Maria Paruszewska nie przesłała tekstu. Stąd trzykrotnie przedkładano termin koncertu w Olsztynie.
Muszę przyznać, że także w kilku moich opracowaniach upowszechniałem tę błędną wersję i przyjmowałem argumentację zawartą w opracowaniu „Polska pieśń patriotyczna na Warmii w latach 1772-1939” Tadeusza Swata za prawdziwą. Odnalazłem ten tekst, wertując prasę poznańską. Z tego powodu mogę po raz pierwszy w Gazecie tę informację sprostować: autorka pieśni „O Warmio moja miła” była wyłącznie Maria Paruszewska.
Przed drukiem hymnu plebiscytowego w „Gazecie Olsztyńskiej”, jeszcze jedenaście dni wcześniej, ten sam tekst i to w dokładnym brzmieniu zamieściła w ilustrowanym tygodniku społeczno-narodowym „Praca”, redagowanym w Poznaniu przez Wincentego Szpotańskiego. W tamtym czasie nikt nie mógł wątpić w prawdziwość tego autorstwa. Paruszewska współpracowała z tym czasopismem przez wiele lat. Drukowała w nim recenzje z koncertów muzycznych i drukowała wiersze m. in. „Pochód na Wawel”, obok m. in. poetyckich utworów Jana Kasprowicza, Marii Konopnickiej, Zdzisława Dębickiego, Artura Oppmanna, prozy Kornela Makuszyńskiego, Wacława Gąsiorowskiego, Wiktora Gomulickiego.
Po przegranym plebiscycie w 1920 r. na Warmii, Mazurach i Powiślu nie mogły znaleźć się sztandary polskie w olsztyńskim zamku, wzniesionym zresztą przez Kapitułę Warmińską, a nie krzyżackim.
Po przegranym plebiscycie w 1920 r. na Warmii, Mazurach i Powiślu nie mogły znaleźć się sztandary polskie w olsztyńskim zamku, wzniesionym zresztą przez Kapitułę Warmińską, a nie krzyżackim.
Warmia powróciła do Polski dopiero ćwierć wieku później w 1945 roku. Z tego powodu zapewne autorka uznała, że należało napisać nową wersję hymnu warmińskiego. I napisała. Natomiast dla nas, mieszkańców tej ziemi, po drugiej wojnie światowej aktualności nabrała pierwsza wersja wiersza "O Warmio moja miła".
Na marginesie trzeba dodać, że Feliks Nowowiejski wykorzystał melodię skomponowaną w 1904 r. na zamówienie niemieckiego wydawcy czasopisma „Warmia” wydawanego w Lidzbarku Warmińskim przez Benno Wolfa z okazji ćwierćwiecza. W tej pieśni na głos solowy z towarzyszeniem fortepianu autor opiewał pejzaż Warmii, pracowitość mieszkańców, ich sumienność i pobożność. Dwa lata później, tak czynili też inni kompozytorzy, a muzyce towarzyszyły inne słowa "Hymnu Polski" Władysława Bełzy, rozpoczynające się od wersów:
O, polski kraju święty,
Warowny domie nasz.
O, jakiś ty niepojęty,
Ty dla nas urok masz!
O, polski kraju święty,
Warowny domie nasz.
O, jakiś ty niepojęty,
Ty dla nas urok masz!
Po 1945 roku manipulowano z tekstem pieśni "O Warmio moja miła". W zbiorku „Pieśni warmińskich i mazurskich” na chór mieszany w opracowaniu Stanisława Markiewicza, w wydanym w 1957 r. przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie zmieniono w tej pieśni: Bóg na lud, raj na kraj. Na szczęście dzisiaj śpiewamy hymn warmiński w wersji napisanej przez Marię Paruszewską przed stu laty.
Jan Chłosta
Czytaj e-wydanie
Gazeta Olsztyńska zawsze pod ręką w Twoim smartfonie, tablecie i komputerze. Codzienne e-wydanie Gazety Olsztyńskiej, a w czwartek i piątek z tygodnikiem lokalnym tylko 2,46 zł.
Kliknij w załączony PDF lub wejdź na stronę >>>kupgazete.pl
We wtorkowym (2 czerwca) wydaniu m.in.
Najpierw maseczka, potem choroba
Czy maseczki są bezpieczne? Pani Anna przekonała się na własnej skórze, że mogą wyrządzić dużo złego. Od kilku tygodni walczy z grzybicą jamy ustnej. I przestrzega, że jesienią nie będziemy chorować na koronawirusa, ale właśnie na grzybicę.Był naczelnikiem, napadł na kantor?
Długo nie udawało się złapać złodziei, którzy we wrześniu 2019 r. okradli kantor w Olsztynie.Teraz wiadomo, skąd bandyci wiedzieli, jak zwodzić śledczych. W szajce byli: były naczelnik policji, jego brat i dawny kolega z pracy. Wpadli w piątek.Letnie ogródki po pandemii
Samorządy starają się pomagać przedsiębiorcom, którzy odmrażają działalność. Od 18 maja pracują lokale gastronomiczne. Emocje budzą stawki za ogródki przy nich. Sprawdziliśmy, jak to wygląda w Olsztynie, Elblągu i Ełku.
Komentarze (4) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Komentarze dostępne tylko dla zalogowanych użytkowników. Zaloguj się.
Zacznij od: najciekawszych najstarszych najnowszych
Zaloguj się lub wejdź przez
Warmiak #2929818 | 78.35.*.* 5 cze 2020 17:04
Dlaczego po 1945 nazywano mnie szwabem, szkopem.... To wy teraz szwaby i szkopy....
Ocena komentarza: warty uwagi (5) odpowiedz na ten komentarz pokaż odpowiedzi (1)
@Nie #2929071 | 92.223.*.* 3 cze 2020 21:30
Jest Polakiem. Warmiaków jest mała garstka, większość żyje w RFN. Ciekaw czemu wyjeżdżali do RFN a nie np. do Warszawy? Hmmmm. Zanim znowu usniecie: Hymn Warmii to "Mein Ermland will ich ehren" a to o czym piszecie to piosenka plebiscytowa. Felix Nowowiejski większość swoich dzieł napisał po niemiecku (niektórymi nawet konkursy wygrywał), z rodziną korespondował też po niemiecku, tyle że był zawziętym katolikiem i antypapieski Kulturkampf mu nie pasował. W Krakowie przyjęto go niechętnie zarzucając mu zbytnią niemieckość. Musicie jeszcze sporo poczytać
Ocena komentarza: warty uwagi (7) odpowiedz na ten komentarz pokaż odpowiedzi (2)
Nie #2928801 | 88.156.*.* 3 cze 2020 08:25
Ten który mieszka w Olsztynie 50 lat to niby kim jest??? Polakiem?warmiakiem? czy też tylko czy można aż Europejczykiem??
odpowiedz na ten komentarz
ech #2928612 | 88.156.*.* 2 cze 2020 15:52
Ciekawe ...kto czuje się Warmiakiem...w tym kotle nacji na Warmii po II wojnie ? ..ale coś w tym jest ...posłuchajcie fajnego utworu na Stawigudzkim polu
Ocena komentarza: warty uwagi (4) odpowiedz na ten komentarz pokaż odpowiedzi (4)