Marzyli o ogromnej kromce chleba

Całe dotychczasowe życie Sylwestry i Leonarda Żukowskich oraz czwórki ich dzieci zmieniło się 10 lutego 1940 roku. Po północy łomotanie do drzwi ich domu wyrwało dorosłych i dzieci ze snu. Do sieni wpadli sowieccy żołnierze. Ich dowódca kazał rodzinie szybko się pakować. Pozwolił zabrać im tylko najpotrzebniejsze rzeczy. W tę mroźną zimową noc załadowano wszystkich na sanie i zawieziono na dworzec kolejowy w Hajnówce. Na stacji czekali kilka dni na pociąg, który zawiózł ich i tysiące innych Polaków z Kresów w nieznane.

Taki los spotkał mieszkańców terenów zajętych 17 września 1939 roku przez Rosjan. Wywózki ludzi na Syberię i do Kazachstanu rozpoczęły się w lutym 1940 roku. Kolejna fala deportacji ludności polskiej miała miejsce w kwietniu i czerwcu tego samego roku. Ostatnia, czwarta w maju-czerwcu 1941. Szacuje się, że wywózki objęły ok. 1,5 miliona obywateli polskich znajdujących się pod okupacją radziecką.

Przebieg deportacji tysięcy rodzin był taki sam. Przeważnie w nocy, do domów i mieszkań wpadali radzieccy żołnierze i kazali szybko się pakować. Czasami mieszkańcy mieli tylko kilka minut na zabranie ze sobą jedzenia i ubrań. Później byli zawożeni na dworce kolejowe i tam czasami kilka dni czekali na transport. Ładowano ich potem do bydlęcych wagonów. Podróż w nieznane trwała w nieludzkich warunkach tygodniami.

W czasie transportu masowo umierali najsłabsi — małe dzieci i starzy ludzie. Wreszcie po dotarciu na przedostatni etap deportacji, czekała tych osłabionych ludzi jeszcze kilkudniowa wędrówka w głąb tajgi Syberii lub stepy Kazachstanu, do małych przysiółków i wiosek. Tam katorżniczo pracowali za miskę wodnistej zupy i kromkę chleba.

Znamy te historie z pamiętników i wspomnień ludzi, którym zgotowano taki los. "Kromka chleba" autorstwa Dagmary Dworak to kolejna taka relacja, o której wspomniałam we wstępie. Powstała w oparciu o opowieści dwojga żyjących jeszcze uczestników tamtych bolesnych wydarzeń. Danuta i Bogusław, dwoje z czworga potomstwa Sylwestry i Leonarda Żukowskich, w czasie pobytu na Syberii i w Kazachstanie byli jeszcze dziećmi. To sprawia, że ich wspomnienia są bardzo poruszające. Ich największym marzeniem snutym we wsi gdzieś na stepie było zjedzenie ogromnej kromki chleba.
Książka Dagmary Dworak to prawie dokumentalny zapis wydarzeń z życia Żukowskich. Poznajemy ich jako szczęśliwą rodzinę mieszkającą w Hajnówce. Potem następuje opis pierwszych dni wojny i rosyjskiej okupacji. Kolejne wspomnienia dotyczą już deportacji na Wschód oraz pobytu na Syberii i w Kazachstanie. Ostatnie relacje mówią o powrocie do Polski w 1946 roku. Na końcu publikacji znajduje się krótka relacja z podróży po wielu latach Dagmary i jej ojca Bogusława na Syberię w poszukiwaniu grobu Sylwestry Żukowskiej.

Wypowiedzi Danuty i Bogusława przeplatają się i wzajemnie uzupełniają. Dają w ten sposób pełen obraz ich losu. Autorka uzupełnia wspomnienia krótkim informacjami przybliżającymi fakty i wydarzenia historyczne np. opisuje układ Sikorski-Majski zawarty w sierpniu 1941 roku. Dzięki temu porozumieniu tysiące Polaków zostało zwolnionych z łagrów i obozów pracy przymusowej. Zaczęło się wtedy tworzyć na terenie ZSRR wojsko polskie generała Andersa.
Dagmara Dworak, to córka Bogusława Żukowskiego. Jak pisze we wstępie książki: "Ta historia towarzyszyła mi od zawsze, z nią dorastałam i szłam przez życie (…). Nigdy nie była moją własną historią, lecz historią przeżyć mojej rodziny z lat 1940-1946 i dziejów syberyjskiego zesłania moich dziadków. Po latach wyrywkowego obcowania z nią przyszedł czas, żeby wszystko uporządkować, zapisać, przekazać dalej."

"Kromka chleba" to książka warta uwagi. Nie można przejść obok niej obojętnie i nie zastanowić się nad losem tej rodziny i tysięcy innych Polaków, którzy w ciągu kilku chwil stracili wszystko — dorobek życia, wolność i najważniejsze — ojczyznę.
Hanna Tomaszewska-Reich

Dagmara Dworak
Kromka chleba
Dom Wydawniczy Rebis