Zapłacił życiem za to, że uczył po polsku

— Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego ogłosił rok 2019 rokiem szkół polskich na Warmii i Mazurach. Na Warmii powstało 15 polskich szkół, w tym jedna w Pluskach. Budynek dawnej szkoły polski istnienie do dziś .I tam w sobotę odbędzie się piękna uroczystość z okazji 90-lecia polskich szkół na Warmii. A o ich historii i tym czym były te placówki dla ówczesnych mieszkańców Warmii będą mówili m.in. prof.Stanisław Achremczyk, który wygłosi wykład„ Ludzie Polskiej Warmii” i dr Jan Chłosta, który opowie o „Nauczycielech polsko-katolickich szkół na Warmii”.

A jednym z nich był pochodzący z Kaszub Robert Gransicki, który uczył w szkole w Pluskach. Sylwetkę tego nauczyciela z charyzmą, który za krzewienie polskiej mowy i tradycji został rozstrzelany w 1939 roku przez hitlerowców przybliży Jerzy Popławski, którego rodzinę uczył Gransicki. — W domu ojca było jedenaścioro dzieci, pięcioro z nich chodziło do szkoły polskiej w Pluskach — mówi Jerzy Popławski.

Jerzy Popławski to wnuk działacza polskiego Augusta Popławskiego, syn Augusta Klemensa. Imieniem jego dziadka został nazwany skwer w Pluskach. A pod koniec ubiegłego roku dzięki inicjatywie Rafała Szczepańskiego, prezesa Kocham Pluski - Stowarzyszenia Miłośników Południowej Warmii i Grupy WM ukazała się książka jego ojca „Ludzie dnia wczorajszego”, w której opisuje nie tylko życie swojej rodziny, ale także innych mieszkańców Warmii.

Polska szkoła w Pluskach, która była piątą polską szkołą założoną na terenach południowej Warmii, została otwarta 13 stycznia 1930 roku, a jej opiekunem z ramienia Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego został August Popławski. Wśród zaproszonych gościna otwarcie byli: Wacław Jankowski, redaktor "Gazety Olsztyńskiej", Wanda Pieniężna, prezes PKTS na Warmię, Julian Malewski, dyrektor Polskiego Banku Ludowego w Olsztynie, Jan Lubomirski, muzyk i dyrygent chórów polskich. Poświęcenia szkolnej klasy dokonał proboszcz parafii w Orzechowie ks. Albin Wenskowski. Mieściła się w izbie wynajętej od Franciszka Wejcherta.

Na początku jej istnienia uczęszczało do niej 17 uczniów. Pierwszym nauczycielem został pochodzący z Kaszub Robert Gransicki, który pełnił swoje obowiązki do czasu zamknięcia szkoły przez władze hitlerowskie w 1937 roku.
Latem 1931 roku zaczęto budowę nowego budynku polskiej szkoły w Pluskach, do której uczniowie przeprowadzili się w grudniu 1931 roku. Przy nowej szkole urządzono boisko i ogródek szkolny. W lutym 1934 roku przy szkole powstała polska świetlica.

Na terenach szkolnych urządzano obozy harcerskie, odbył się nawet zlot z okazji 25-lecia Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech z udziałem Ryszarda Knosały. Do szkoły w Pluskach chodziło 27 dzieci z rodzin mieszkających w tej wsi. Były to rodziny: Bem, Frank, Kensbok, Liliental, Malaszewski, Maruncka, Palmowski, Popławski, Wieczorek.

Jednak polskie szkoły były cierniem dla władz niemieckich, które poprzez różne represje wywierały presję na rodziny, które posyłały swoje dzieci do polskich szkół, w tym w Pluskach. Uczniowie szkoły w Pluskach byli szykanowani i bici przez inne dzieci. A ich rodzice byli prześladowani i zwalniani z pracy z tego powodu, nie dostawali zasiłków rodzinnych na dzieci. Odbierano im także renty inwalidzkie. W końcu Niemcy osiągnęli swój cel.

Konsul RP w Olsztynie w sprawozdaniu z dnia 8 listopada 1937 roku napisał: Na podstawie decyzji prezesa rejencji olsztyńskiej z 26 maja 1937 roku została zamknięta szkoła polska w Pluskach, w której było tylko troje dzieci. W celu uratowania tych dzieci od obowiązku chodzenia do szkoły niemieckiej, dwoje zostało przeniesionych do szkoły polskiej w Olsztynie, a jedno do Nowej Kaletki.

Uczennica przeniesioną do szkoły w Nowej Kaletce była Adela Popławska( obecnie Kramkowska - przyp. red). — To moja ciocia — mówi Jerzy Popławski. — Robert Gransicki był człowiekiem, któremu przyświecała jedna myśl: by polskie dzieci mówiły po polsku, znały historię i kulturę ludową.

Gransicki został aresztowany w sierpniu 1939 roku, a 14 września 1939 roku zamordowany przez Niemców w lesie kartuskim wraz z wieloma innymi Kaszubami. Został pochowany w nieoznaczonej mogile zbiorowej.
— To była wyjątkowy nauczyciel — mówi Piotr Różański ze Stowarzyszenia Kocham Pluski. — Zapłacił najwyższą cenę za to, że uczył po polsku. Był nauczycielem z pasją, uczył dzieci jeździć na nartach, zbudował małą elektrownią wiatrową, która zasilała w prąd szkołę, prowadził przy szkole ogródek, gdzie pokazywał mieszkańcom, że można uprawiać nowe rodzaje warzyw.

W sumie od 1929 roku zostało utworzonych na Warmii 15 szkół i jedną na Mazurach w Piasutnie. Większość przetrwała do 1939 roku. W czerwcu w Olsztynie odbyła się konferencja z okazji 90-lecia polskich szkół powstałych na Warmii. Organizatorem było Towarzystwo Naukowe im. W. Kętrzyńskiego i Instytut Północny w Olsztynie.

— Gdyby nie gospodarze, zwykle prości, niebogaci ludzie, nie byłoby polskich szkół w Prusach Wschodnich przed wojną. To oni wysyłali do nich swoje dzieci, oni udostępniali pomieszczenia, w których odbywały się lekcje. To dzięki nim, wiemy, co śpiewali Warmiacy na weselach, jak wyglądały łosiery — mówił w czasie czerwcowej konferencji prof. Stanisław Achremczyk. — Byli odważni, nie kalkulowali, szanowali prawo, gospodarowali na swojej ziemi. W czasie wojny często ponieśli śmierć za polskość.

— Szkoły polskie powstały m.in. dzięki stanowczości Jana Baczewskiego, posła do sejmu pruskiego mówił biorący udział też w spotkaniu dr Jan Chłosta, Warmiak, znawca regionalnej historii, autor wielu książek, także o polskich szkołach. — On rozmawiał ze wszystkimi kandydatami na nauczycieli, a większość z nich przyjechała z Polski. Wszystkim powtarzał, że ich aktywna działalność szkolna i pozaszkolna może zwrócić uwagę Niemców. Nie bali się i wspólnie dokonali wielkiego dzieła. Młode pokolenie Warmiaków poznało język, poznało Polskę, nie straciło swoich korzeni.

Andrzej Mielnicki