Ożywianie dziedzictwa

Narodowy Instytut Dziedzictwa badał świadomość społeczną Polaków. Widać wyraźnie, że nie mamy większych wątpliwości co do realnej wartości dziedzictwa kulturowego. Aż 91,6 proc. Polaków uważa, że dziedzictwo kulturowe jest świadectwem historii, które powinniśmy przekazać przyszłym pokoleniom. Zdecydowana większość (90,3 proc.) z nas uznaje je też za cenne źródło wiedzy. Zupełnie inaczej jednak wygląda kwestia poczucia współodpowiedzialności za dobro wspólne. Już tylko niespełna połowa z nas deklaruje w badaniach zainteresowanie tematyką dziedzictwa kulturowego. A zaledwie 5,1 proc. Polaków uznaje, że ma jakikolwiek wpływ na to, co dzieje się z zabytkami i dziedzictwem kulturowym w ich bezpośrednim otoczeniu - to dane z badania pracowni PBS wykonanego w 2015 r. na zlecenie NID.

Edukacja i edukacja społeczna w zakresie dziedzictwa kulturowego to jedno ze statutowych zadań Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Instytut stara się wybierać do jego realizacji atrakcyjne, szeroko angażujące uczestników metody.

We wrześniu już po raz 25. odbyła się polska edycja Europejskich Dni Dziedzictwa - tym razem pod hasłem „Krajobraz dziedzictwa - dziedzictwo krajobrazu”. Przez dwa wrześniowe weekendy Europejskie Dni Dziedzictwa zgromadziły 240 tys. uczestników, odbywały się w różnej skali w setkach miejscowości, w ich trakcie miały miejsce łącznie ponad 2 tys. wydarzeń. Z kolei Europejskie Dni Dziedzictwa w 2018 r. odbędą się pod hasłem „Niepodległa dla wszystkich” - bezpośrednio związanym z przypadającą w tym roku setną rocznicą odzyskania niepodległości przez Polskę.

Pieczołowity, zgodny ze wszystkimi regułami sztuki konserwatorskiej, ale zarazem otwarty dla zwiedzających i rejestrowany na nagraniach filmowych i setkach zdjęć remont zabytkowego domu przy rynku w Tykocinie, z historią sięgającą XVIII w., to z kolei jeden ze zwycięskich projektów tegorocznej edycji Konkursu Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek Poznany”. Nagrodzono także minimuzeum przy jednym z osiedli mieszkaniowych czy lokalne Święto Mostu i Żeliwa w podopolskim Ozimku, gdzie znajduje się niezwykły most łańcuchowy z pierwszej połowy XIX w. Rozstrzygnięcie tegorocznego konkursu miało miejsce na uroczystej gali w Opolu z okazji zakończenia 25. Europejskich Dni Dziedzictwa.

Z myślą o wolontariuszach - pasjonatach zabytków i dziedzictwa niematerialnego - NID prowadzi natomiast program „Wolontariat dla Dziedzictwa”. W jego ramach organizacje pozarządowe otrzymują wsparcie w projektach, które służą ochronie dziedzictwa kulturowego lub opiece nad nim. W programie organizatorzy wolontariatów mogą dostać dofinansowanie w wysokości od 10 do 40 tys. zł, muszą jednak zapewnić wolontariuszom co najmniej trzydniowy obóz szkoleniowy, z konkretnymi zajęciami dotyczącymi planowanych działań. W latach 2016-2017 w ramach programu uruchomiono 79 projektów, pracowało przy nich 1207 wolontariuszy, a łączna liczba ich uczestników to ponad 32 tys. osób. Powstaje właśnie zbiór reportaży z przebiegu projektów przygotowywany przez Instytut Reportażu.

Tajemnice polskich zamków, pałaców i dworów, historia kolei, regionalne obyczaje, gwara i obrzędy - to tematy setek filmów, które można znaleźć na YouTube po wpisaniu tagu Zabytkomania. To wszystko w ramach otwartego konkursu filmowego Zabytkomania, który NID organizuje wspólnie z Polskim Instytutem Sztuki Filmowej. W grudniu rozstrzygnięta zostanie jego trzecia edycja. Zgłoszono do niego ponad 300 filmów w kilku kategoriach (dokument lub reportaż, film animowany, spot reklamowy). Uczestnicy startują w trzech grupach: młodzieżowej i dwóch dorosłych - amatorskiej i profesjonalnej. Twórcy filmów skupili się na ważnym temacie przewodnim: dziedzictwie, które ich otacza, zarówno tym materialnym, jak i niematerialnym. Poznamy historię zabytków, ludzi z nimi związanych i ciekawe legendy - warto więc spędzić nieco czasu na ich oglądaniu.

NID prowadzi również cykl szkoleń dla samorządowców na temat zarządzania dziedzictwem kulturowym w gminach. To bardzo złożona tematyka zarówno w sensie prawnym i formalnym, jak i w codziennej praktyce. W ramach wsparcia samorządów w zdobyciu dodatkowej wiedzy na temat dziedzictwa, jego ochrony oraz możliwości wykorzystania dla dobra mieszkańców i samej gminy powstał portal Samorzad.nid.pl. Na potrzeby społeczności lokalnych odpowiada też międzynarodowy projekt „DoM - Dziedzictwo obok Mnie. Wartości dziedzictwa dla społeczności lokalnych”, który był koordynowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa i norweski Riksantikvaren oraz finansowany z funduszy norweskich. W ramach projektu samorządowcy z polskich i norweskich gmin wymieniali się doświadczeniami, przeprowadzali wizyty studyjne i wspólnie zastanawiali się, jak znaleźć miejsce dla narodowych i społecznych tradycji w błyskawicznie zmieniającym się współczesnym świecie. W efekcie powstała publikacja „Dziedzictwo obok Mnie - poradnik zarządzania dziedzictwem w gminach”, która służy dziś samorządowcom z całej Polski.

Ale na tym nie koniec listy publikacji edukacyjnych przygotowanych przez NID. Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO porównana do gwiazdek w kulinarnych przewodnikach Michelina, polskie zabytki jako narodowa spiżarnia, a metody upowszechniania wiedzy o nich jak przepisy kulinarne - to klucz do niezwykłego podręcznika dobrych praktyk upowszechniania dziedzictwa i edukacji o dziedzictwie kulturowym „Rozgryźć dziedzictwo”, wydanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa wspólnie z Fundacją „Plenerownia”. Publikacja jest przeznaczona dla osób, które uczą i pomagają w zdobywaniu wiedzy o historycznym otoczeniu - nauczycieli, edukatorów, animatorów kultury, pracowników placówek muzealnych i instytucji kultury, wolontariuszy. To przystępnie opracowane kompendium wiedzy o edukacji w zakresie dziedzictwa kulturowego, znajdziemy w nim także zbiór metod i dobrych praktyk edukacyjnych wspierających edukatorów. Podręcznik można bezpłatnie pobrać ze strony internetowej NID.

Narodowy Instytut Dziedzictwa udostępnia tam także - również bezpłatnie - serię scenariuszy lekcji szkolnych dotyczących dziedzictwa kulturowego. Scenariusze powstały w ramach konkursu na przygotowanie materiałów edukacyjnych dla szkół - mają nowoczesny, interdyscyplinarny charakter. Przykłady? Seria lekcji o polskich kronikach na zajęcia dla nauczycieli historii i języka polskiego daleko wykraczająca poza schematyczną wiedzę o dziełach Wincentego Kadłubka czy Jana Długosza, cykl o „genach polskiego dziedzictwa” czy o krakowskiej Młodej Polsce.

Więcej informacji o projektach edukacyjnych oraz bezpłatne publikacje można znaleźć na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa: www.nid.pl.

Materiał edukacyjny Narodowego Instytutu Dziedzictwa
Zdjęcie Fot. Materiały NID
EtnoWolontariat - obóz dla wolontariuszy prowadzony przez Fundację „Energia Społeczna” w żywieckich wsiach. Autor zdjęcia: Tomasz Maria Prokop