Profilaktyka wyjdzie na zdrowie

Powiedzmy sobie krótko: profilaktykę podejmuje się w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób. Ta pierwotna, o której przeprowadzeniu decydujemy sami, ma na celu utrwalanie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia. A kolejne jej etapy skupiają się na kontrolowaniu czynników ryzyka chorób, zapobieganiu ich konsekwencjom poprzez wczesne wykrycie, a nawet leczenie stanów bezpośrednio poprzedzających chorobę.
— Spośród czynników wpływających na stan zdrowia około 50 proc. to takie, na które mamy bezpośredni wpływ — stwierdza dr Anna Słowińska z Oddziału Klinicznego Chemioterapii polikliniki MSW w Olsztynie. I nie chodzi tylko o sposób odżywiania, ale również aktywność fizyczną, radzenie sobie ze stresem, stosowanie używek czy zachowania seksualne. Czynniki środowiskowe, na które również mamy wpływ, stanowią kolejne 20 proc. — Wpływu nie mamy na czynniki genetyczne i organizację opieki medycznej — dodaje dr Słowińska.

I podkreśla, że statystyki przeczą ogólnemu przekonaniu, że Polacy dbają o zdrowie i chętnie się badają. Wskaźniki zachorowalności i umieralności na nowotwory są nadal bardzo wysokie. Polki najczęściej chorują na nowotwory: piersi, jelita grubego, płuca, trzonu i szyjki macicy (wskaźniki umieralności w kolejności: rak płuca, piersi i jelita grubego).

Jakie więc badania powinna wykonać każda Polka niezależnie od wieku? — Comiesięczne badanie palpacyjne piersi — odpowiada dr Słowińska. — Najlepiej w 6-9 dniu cyklu menstruacyjnego lub w każdym dniu miesiąca u kobiet już niemiesiączkujących.
Badanie powinno być wykonane na stojąco przed lustrem, pod prysznicem i w pozycji leżącej. — Jego celem jest upewnienie się, że nie ma zmian chorobowych, a nie poszukiwanie ich. Należy zwrócić uwagę na wygląd skóry, obecność zaczerwienień, przebarwień, wygląd brodawki sutkowej, jej wciągnięcie lub wyciek, każde nierówności i zgrubienia w obrębie gruczołu piersiowego. Ważna jest ich ruchomość i szybkość wzrostu. Należy badać nie tylko samą pierś, ale i okolicę pachy. Najlepiej, aby pierwsze badanie pomógł przeprowadzić lekarz — wyjaśnia Anna Słowińska.
Panie powinny obserwować także każdą zmianę na lub pod skórą i znamiona ze zwróceniem uwagi, czy zmieniają rozmiar, barwę, czy swędzą, podkrwawiają lub podlegają innej przemianie. Raz w roku skórę powinien obejrzeć lekarz.

Anna Słowińska zaznacza, że podstawą profilaktyki pierwotnej jest unikanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne i rezygnacja z solarium. Niby każdy o tym wie, ale bardzo często notuje się wzrost zachorowań na czerniaka. Wśród grupy podwyższonego ryzyka są osoby z licznymi znamionami barwnikowymi na skórze lub ich atypową formą oraz z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku czerniaka lub stosujące np. sterydy.
Istotne jest także dbanie o prawidłową masę ciała. — Podwyższony wskaźnik BMI (powyżej 25) wskazuje na półtora raza podwyższone ryzyko rozwoju chorób nowotworowych — stwierdza dr Słowińska. Należą do nich nowotwory: jelita grubego, trzustki, dróg żółciowych, przełyku, piersi, trzonu macicy, nerki i pęcherza moczowego. Nadmierna masa ciała często oznacza też oporność tkanek na działanie insuliny, co powoduje cukrzycę. Raz na 2 lata kobieta powinna więc wykonać badanie poziomu glukozy w surowicy krwi.

Kolejnym badaniem jest oznaczenie morfologii krwi obwodowej. Niedokrwistością mogą objawiać się nowotwory m.in. przewodu pokarmowego czy narządu rodnego. Choroby te przebiegają z przewlekłą, niezauważalną utratą krwi. O higienę jamy ustnej również trzeba dbać przez całe życie. — Wczesne wykrywanie zmian chorobowych stanowią m.in. istotny element profilaktyki rozwoju chorób nowotworowych regionu głowy i szyi — mówi doktor. Dodając, że szacuje się, że lecząc stan zapalny można zapobiec niemal 50 proc. nowotworów.

— Dbałość Polek o higienę jamy ustnej nie jest wystarczająca, a jeżeli dołączymy do tego coraz częstsze stosowanie przez nie używek i zmianę obyczajów seksualnych, to możemy spodziewać się wzrostu zachorowań na te nowotwory — dodaje Słowińska. Wizyta u stomatologa powinna się odbywać co najmniej dwa razy w roku.
A jakie dodatkowe badania powinny wykonać 20-latki? Po pierwsze, USG piersi. Częstotliwość kolejnych badań ustali następnie lekarz. Przy wyniku prawidłowym zazwyczaj odbywa się raz na trzy lata. I tak jest do 40. roku życia. Po drugie, badanie ginekologiczne i cytologia (przynajmniej raz w roku). Powinny je wykonać kobiety nie później niż 3 lata po inicjacji seksualnej.

Program profilaktyki wtórnej raka szyjki macicy adresowany jest z kolei do kobiet od 25. roku życia, a badania wykonywane są co 3 lata. — Przed badaniem cytologicznym kobiety przez dobę nie powinny współżyć z partnerem — dodaje doktor. W naszym regionie można je wykonać w ponad 120 miejscach.
Po 35. roku życia w zestawie badań profilaktycznych niewiele się zmienia. — Zwłaszcza USG piersi wykonywane co roku po konsultacji z lekarzem. Do tego wizyty u ginekologa raz w roku i USG dopochwowe — precyzuje Anna Słowińska.

Kobiety po 40. roku powinny wykonywać: comiesięczne samobadanie piersi, coroczne badanie lekarskie uzupełnione o USG piersi, a decyzję o wykonaniu pierwszej mammografii podejmuje lekarz. Panie powinny także pamiętać o badaniach: ginekologicznym i cytologii (co 3 lata), corocznym badaniu kału na obecność krwi utajonej (zwłaszcza, gdy w rodzinie występował rak jelita grubego). — Przed pobraniem stolca należy unikać leków przeczyszczających i środków drażniących przewód pokarmowy. Badania nie wolno wykonywać w trakcie menstruacji lub po zabiegach stomatologicznych — stwierdza doktor. — Jeden dodatni wynik nie mówi o nowotworze przewodu pokarmowego, ale wskazuje na konieczność powtórzenia badania co 3-6 miesięcy.

Kobiety po 50. roku życia nadal powinny badać piersi. Dodatkowo zaleca się wykonywanie: mammografii piersi (co 2 lata), testu na krew utajoną (co roku), badania endoskopowego (co kilka lat), badania końcowego odcinka jelita grubego (raz na 5 lat), pełnej kolonoskopii (co 10 lat, a regularna może zmniejszyć ryzyko nowotworu jelita grubego nawet o 60 proc.), zdjęcia radiologicznego klatki piersiowej (dla kobiet palących tytoń, zwłaszcza gdy kaszel się zmieni lub pojawi się krew w plwocinie), badania ginekologicznego z cytologią i USG dopochwowym (co 3 lata). Cytologię wykonuje się do 65. roku życia, o ile 3 ostatnie badania były prawidłowe.

— Nie ma wskazań do systematycznego wykonywania oznaczeń markerów nowotworowych. Decyzję o skierowaniu na takie badania może podjąć lekarz na podstawie wyników badań — dodaje dr Słowińska.