Naukowcy z UWM stworzyli interaktywny atlas Królestwa Polskiego

„Interaktywny Atlas statystyczno-demograficzny Królestwa Polskiego” obejmujący lata 1816-1914 jest efektem projektu badawczego, który został zrealizowany i sfinansowany w ramach programu ministra nauki i szkolnictwa wyższego pt. „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” (2019-2024). Naukowcy otrzymali na niego środki w wysokości 1,4 mln złotych, co w momencie przyznania grantu, było rekordową kwotą przeznaczoną na badania w dziedzinie nauk humanistycznych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim.

Potrzeba matką wynalazku
Jak wyjaśniają naukowcy w rozmowie z „Wiadomościami Uniwersyteckimi", do zrealizowania takiego projektu zainspirowały ich przede wszystkim dwie kwestie: istniejąca luka w badaniach na ten temat oraz potrzeba nowatorskiego zaprezentowania dużej liczby zebranych danych statystyczno-demograficznych.

– Opracowania, które ukazały się do tej pory, dotyczą zaboru pruskiego lub austriackiego. Wynika to najprawdopodobniej z tego, że statystyka instytucjonalna w zaborze rosyjskim rozwinęła się później i stąd biorą się braki w danych – wyjaśnia prof. Krzysztof Narojczyk. – Poza tym istnieje powszechne przekonanie, że obraz jest wart więcej niż tysiąc słów i wychodząc z tego założenia, uznaliśmy, że dane statystyczne dla tego okresu, warto byłoby zilustrować w postaci graficznej.

Dr hab. Andrzej Korytko, prof. UWM z Instytutu Historii UWM, który również realizował projekt, dodaje:

– Badania, które prowadzono do tej pory, zawężano do drugiej połowy XIX wieku lub ewentualnie do końca tego stulecia. Historycy, którzy korzystają ze statystyk, najczęściej pracują na tabelkach, ciągach danych itp. My postanowiliśmy je zwizualizować. Dzięki naszemu atlasowi, użytkownik może przeglądać dane na rozmaite sposoby i je z niego „wyciągać” do analiz. Sprawia to, że badanie pewnych zjawisk w oparciu o dane statystyczne, jest łatwiejsze, przyjemniejsze i szybsze – mówi prof. Andrzej Korytko.

Nie tylko dla naukowców
W atlasie można znaleźć szereg danych z zakresu demografii historycznej (gęstość zaludnienia, struktura społeczna, wyznaniowa i narodowościowa, ruch ludności), różnych zagadnień ekonomicznych (użytkowanie i własność ziemi, produkcja rolna, pogłowie zwierząt gospodarskich, infrastruktura w miastach i na wsi) oraz społecznych (analfabetyzm, wychodźstwo zarobkowe).

Z pewnością najbardziej zainteresowani „Interaktywnym Atlasem statystyczno-demograficznym Królestwa Polskiego” będą przede wszystkim profesjonalni badacze oraz doktoranci i studenci, ale projekt ten jest skierowany także do nauczycieli, uczniów oraz miłośników i popularyzatorów historii Polski.

– Zapraszamy do odwiedzania strony internetowej atlasu, bo materiały, które się tam znajdują, mogą przydać się w pisaniu prac licencjackich, magisterskich czy doktorskich. Zakładamy, że w oparciu o dane zamieszczone w atlasie, będą powstawać również artykuły naukowe – mówi prof. Andrzej Korytko.

– Duże zainteresowanie wyrażają też nauczyciele historii, ponieważ z każdej formy, która jest prezentowana w atlasie, można wybrać dowolny obszar – powiat, dwa powiaty, województwo czy gubernię, dlatego jest to też asumpt do zgłębiania historii lokalnych. Można sprawdzić, jak w XIX wieku funkcjonowało nasze najbliższe otoczenie – jaki miało obszar, ile było ludności, a nawet znaleźć tak szczegółowe dane, jak liczba pogłowia zwierząt czy rodzaje uprawianych zbóż – dodaje prof. Krzysztof Narojczyk.

Nowe technologie w badaniach historycznych
Przy tworzeniu atlasu korzystano z technologii informatycznych i opartych na nich systemach GIS, co stanowi przykład wykorzystania tego typu metod badawczych do historycznych badań geometrycznych.

– Od początku chcieliśmy stworzyć atlas, który byłby oparty na kartogramach, czyli typie prezentacji geograficznej, w której dane statystyczne przetwarzane są do postaci względnej – tak, aby zilustrować natężenie danego zjawiska na określonym obszarze. W naszym przypadku podstawową jednostką był powiat – wyjaśnia prof. Krzysztof Narojczyk.

Atlas składa się z szeregu samodzielnych modułów wyodrębnionych ze względu na charakter wykorzystanego źródła oraz zakres chronologiczny uwzględnionych danych. Wszystkie moduły oparte są na jednolitym schemacie narzędzi analityczno-prezentacyjnych, na który składa się: kartogram (choropleth), diagram typu mapa drzewa (tree map), diagram kołowy oraz zestawienie tabelaryczne wyekstrahowanych danych liczbowych. Tam, gdzie było to możliwe i celowe, zestaw narzędzi analitycznych wzbogacono o dodatkowe diagramy strukturalne.

Naukowcom zależało na tym, aby atlas był interaktywny, to znaczy, żeby użytkownik mógł kształtować to, co widzi na ekranie.

– Każdy, kto chciałby w jakikolwiek sposób wykorzystać poszczególne podziały administracyjne, może pobrać sobie sześć gotowych, poprawnie przygotowanych map cyfrowych przedstawiających podziały administracyjne Królestwa Polskiego w latach 1816-1914. Co ciekawe, każda jednostka administracyjna ma obliczoną powierzchnię, czego nigdy wcześniej nikt nie zrobił – wyjaśnia prof. Krzysztof Narojczyk.

Należy odnotować, że naukowcy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego zrealizowali ten projekt wspólnie z dr. hab. Konradem Wnękiem, prof. UJ oraz dr hab. Lidią Zyblikiewicz, prof. UJ z Instytutu Historii Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, którzy są demografami.

– Demografia jest działem historii, który wymaga określonych kwalifikacji, stąd też specjaliści w tym zakresie byli nam absolutnie niezbędni. Pozyskiwane dane demograficzne trzeba było opracować naukowo we właściwy metodologicznie sposób. Profesorowie Wnęk i Zyblikiewicz zajmowali się standaryzowaniem danych i nadawaniem kierunku ich przekształceń – tak, aby były zgodne z kanonem i porównywalne z innymi danymi statystycznymi. Podam przykład - istnieją takie kategorie: ludność faktyczna i stała. W źródłach dotyczących zaboru rosyjskiego były one pomieszane, więc trzeba było je ujednolicić i oni pomagali nam to robić – mówi prof. Narojczyk.

Wszystkie dane zostały opublikowane w otwartym dostępie. Istnieje możliwość pobierania plików w popularnych formatach, co gwarantuje stałą dostępność wyników projektu dla szerokiego grona odbiorców. „Interaktywny Atlas statystyczno-demograficzny Królestwa Polskiego” można znaleźć pod adresem: https://uwm.edu.pl/atlas_krolestwa_polskiego/#home

mw
Źródło: UWM