Rodzin zastępczych brakuje, a przybywa dzieci potrzebujących pomocy

- Mamy wiele kampanii społecznych, o rodzicielstwie zastępczym mówi się coraz więcej. Czy dzięki temu nasza świadomość jest większa?
- O tym, jak zmieniło się postrzeganie rodzicielstwa zastępczego mówi ubiegłoroczny raport „Rodzicielstwo zastępcze w Polsce. Wyzwania i rozwiązania” Fundacji Pomocy Dzieciom Happy Kids. Wnioski zawarte w raporcie pokazują, że wiele osób nadal nie wie, na czym polega rodzicielstwo zastępcze, a dodatkowo często jest mylone z rodzicielstwem adopcyjnym. Jego autorzy dostrzegają, że mimo prób dostosowania systemu opieki nad dzieckiem do obowiązujących regulacji, a także promocji rodzicielstwa zastępczego, nadal obserwujemy niedobór kandydatów do roli rodziców zastępczych.

- Dlaczego nie przybywa rodzin zastępczych?
- Myślę, że zmieniły się priorytety. Kiedyś wychowywaliśmy się w rodzinach wielopokoleniowych, wokół nas była duża grupa społeczna. Obecnie ważniejszy jest status materialny – praca, dobre mieszkanie, samochód. Myśl o rodzicielstwie schodzi na dalszy plan. To może stanowić problem w pozyskiwaniu kandydatów na rodziny zastępcze.

- Może też nie mamy świadomości, że tak wiele dzieci czeka na rodziny zastępcze?
- Tak, jest ich coraz więcej. Przybywa postanowień sądowych, które określają, że dziecko w trybie pilnym ma być zabrane od rodziny biologicznej. Obecnie mamy 11 postanowień sądu, z których wynika, że w takiej sytuacji jest 16 dzieci. I są to postanowienia, których nie jesteśmy w stanie wykonać, bo nie ma miejsca, zarówno w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, jak i rodzinach zastępczych.

- Jaka jest obecnie liczba rodzin zastępczych w Olsztynie?
- Mamy obecnie 158 rodzin zastępczych w których przebywa 217 dzieci, przy czym rodzin zastępczych spokrewnionych jest 107 (133 dzieci). Mamy też rodziny niezawodowe – jest ich 44. Jest też jedna rodzina zastępcza zawodowa, trzy rodziny zawodowe specjalistyczne, dwie rodziny zastępcze pełniące funkcję pogotowia rodzinnego. Funkcjonuje również jeden rodzinny dom dziecka. Obecnie, by wykonać wszystkie postanowienia sądu i zabrać dzieci poniżej 10 roku życia z placówek, w których nie powinny przebywać, potrzebujemy kolejnych 30 rodzin zastępczych.

- Jaka jest główna cecha rodzicielstwa zastępczego?
- Rodzicielstwo zastępcze zakłada jego tymczasowość. To oznacza, że rodzina zastępcza opiekuje się i wychowuje dziecko do czasu uregulowania jego sytuacji prawnej bądź do czasu powrotu dziecka do rodziny biologicznej. Zdarza się jednak, że taką funkcję rodzice zastępczy będą pełnić nawet do pełnoletności dziecka. Celem rodziny zastępczej jest zapewnienie dziecku opieki i wychowania, a także przygotowanie dziecka do samodzielnego życia. Czasem mówię, że rodzice zastępczy są jak aniołowie, którzy sprawiają, że dziecko ma szansę na dobrą przyszłość. Dlatego tak ważne, by o rodzicielstwie zastępczym mówić i edukować.

- Jakie są rodzaje pieczy zastępczej?
- Są różne formy rodzinnej pieczy zastępczej. To rodzina zastępcza spokrewniona - tworzona przez wstępnych dziecka (np. dziadków) albo rodzeństwo dziecka. Kolejna to rodzina zastępcza niezawodowa - tworzona przez osoby, które nie są spokrewnione z dzieckiem albo spokrewnione w dalszym stopniu, rodzina zastępcza zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna i rodzinny dom dziecka. Obecnie w Olsztynie mamy jeden rodzinny dom dziecka, który prowadzą Celina i Jarosław Milewiczowie, w którym przebywa obecnie 11 dzieci.

- Jakie warunki trzeba spełnić, by zostać rodziną zastępczą?
- Określa je art. 42 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, który wskazane, iż pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej, nie są nie były pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona. Wypełniają obowiązek alimentacyjny (w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego), posiada pełną zdolność do czynności prawnych, są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej oraz opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka wystawioną przez psychologa. Dodatkowo kandydaci muszą przebywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z tym że w przypadku cudzoziemców ich pobyt jest legalny. Takie osoby muszą również zapewniać odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb. Kandydaci nie mogą figurować w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym. Pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo. W przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów. Rodzinę zastępczą mogą stworzyć małżonkowie albo osoba, która nie jest w związku małżeńskim. Tak więc osoba, która nie jest w związku małżeńskim i np. jest stanu wolnego, rozwiedziona, także może opiekować się dziećmi jako rodzina zastępcza.

- Co daje dzieciom piecza zastępcza?
- Szansę na wychowywanie się w bezpiecznym środowisku, by w przyszłości mogły prowadzić godne, odpowiedzialne i samodzielne życie. By potrafiły pokonywać trudności życiowe, a także mogły nawiązywać i podtrzymywać relacje z rówieśnikami czy nawet rodzicami biologicznymi. Choć niestety dzieci umieszczone w pieczy zastępczej często mają rodziców pasywnych, którzy nie utrzymują z nimi kontaktów. Wielu rodziców, którym odebrano dziecko, nie ma determinacji w działaniach mających na celu jego powrót do rodziny.

- Jakie są motywacje osób, które zostały rodzicami zastępczymi?
- To, czy ktoś zostanie rodzicem zastępczym, zależy od pojemności jego serca. Badania raportu Fundacji Happy Kids pokazują, że podstawowym motywem podejmowania się roli rodzica zastępczego jest chęć pomagania porzuconym dzieciom. Są tacy, którzy wychowali swoje dzieci, mają syndrom pustego gniazda i dochodzą do wniosku, że mają jeszcze energię, by wesprzeć inne dzieci. Często też na to rozwiązanie decydują się osoby, które same były wychowywane w rodzinie zastępczej, a teraz chcą oddać to co otrzymały.

- Na jakie wsparcie mogą liczyć rodziny zastępcze?
- Rodziny zastępcze mogą liczyć zarówno na wsparcie finansowe jak i specjalistyczne. W ramach wsparcia finansowego rodziny mogą liczyć na świadczenia obligatoryjne jak: świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania dziecka, dodatek na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka może zostać przyznane również: dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka, świadczenie na pokrycie niezbędnych kosztów związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka (jednorazowo), świadczenie na pokrycie kosztów związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość sprawowanej opieki (jednorazowo lub okresowo). Rodzina zastępcza niezawodowa i zawodowa może otrzymywać środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego. Ponadto rodzinie zastępczej zawodowej może zostać raz do roku przyznane świadczenie na pokrycie kosztów związanych z przeprowadzeniem niezbędnego remontu lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego. Poza wsparciem finansowym rodziny zastępcze mogą liczyć na wsparcie koordynatora i specjalistów, m.in. psychologów czy pedagogów. Rodziny zastępcze zawodowe i rodzinne domy dziecka mogą liczyć również na wsparcie w zakresie zatrudnienia osoby do pomocy przy sprawowaniu opieki lub pracach gospodarczych. Staramy się odpowiadać bieżąco na zgłaszane potrzeby. Powtarzamy, że rodzic zastępczy nie jest sam. Wiemy, że jest wiele wyzwań, ale liczymy też na to, że wspólnie, skupiając się na pozytywach, uda nam się dotrzeć do potencjalnych kandydatów na rodziców zastępczych, którzy chcą zmieniać dziecięcy świat na lepsze.
Kajot

Publikacja powstała w ramach projektu „Pozytywna przyszłość PLUS. Promocja rodzicielstwa zastępczego, wsparcie istniejących rodzin zastępczych oraz osób usamodzielnianych i opuszczających rodzinną lub instytucjonalną pieczę zastępczą” dofinansowanego ze środków UE.