99 lat życia na planecie Ziemia

Jest jedyną osobą w historii, która zdobyła nagrodę BAFTA w kategorii czarno-białej, kolorowej, HD, 3D i 4K — pierwszą statuetkę Sir David Attenborough zdobył w 1961 r. Karierę rozpoczął swoją utytułowaną w 1952 r. — od tego czasu wyprodukował niezliczoną ilość dokumentów i filmów, uwieczniając naturę i planetę w całej ich okazałości. Przez całe życie zebrał też dziesiątki innych tytułów honorowych i nagród, w tym trzy nagrody Emmy za wybitną narrację. Jego niegasnąca miłość do dzikiej przyrody sprawiła, że Sir David utorował też drogę i/lub przyczynił się do rozwiązywania wielu problemów środowiskowych.
Zaiste — ikona.

Traszki, bursztyn i Szara Sowa

David Frederick Attenborough urodził się 8 maja 1926 r. w Isleworth, w hrabstwie Middlesex. Dorastał w College House na terenie kampusu Uniwersytetu w Leicester, gdzie jego ojciec, Frederick, był dyrektorem. Dzieciństwo upłynęło mu głównie na kolekcjonowaniu skamieniałości, kamieni i okazów naturalnych. Dodatkową motywacją były dla niego słowa pochwały, które usłyszał z ust młodej Jacquetty Hawkes, brytyjskiej archeolog i pisarki. Gdy miał 11 lat, David dowiedział się, że wydział zoologii Uniwersytetu w Leicester potrzebuje dużej ilości traszek — za pośrednictwem ojca zaoferował swoje znaleziska po 3 pensy za sztukę. Źródłem obfitego połowu traszek, którego wówczas nie ujawnił, był staw sąsiadujący z… wydział zoologii! Rok później jego przybrana siostra Marianne podarowała mu kawałek bursztynu zawierający prehistoryczne stworzenia — 60 lat później ten sam bursztyn stanie się tematem „The Amber Time Machine” [ang. ‘bursztynowa machina czasu’] — jednego z odcinków jego serialu Natural World.

W 1936 roku Attenborough i jego brat Richard (aktor i reżyser) uczestniczyli w wykładzie Szarej Sowy — Grey Owl, czyli właściwie Archibalda Stansfelda Belaney’ego, kanadyjskiego trapera i pisarza pochodzenia angielskiego, autora tłumaczonych na inne języki książek o przyrodzie i zwierzętach. I to była już konkretna inspiracja orędownictwem ochrony przyrody! Jak wspomina Richard, David był „zachwycony determinacją mężczyzny, by uratować bobra, jego głęboką wiedzą na temat flory i fauny kanadyjskiej dziczy oraz jego ostrzeżeniami przed katastrofą ekologiczną, gdyby delikatna równowaga między nimi została zniszczona. Pomysł, że ludzkość zagraża przyrodzie poprzez lekkomyślne rabowanie i plądrowanie jej bogactw, był wówczas niespotykany, ale do dziś pozostaje częścią credo Davida”. Sam Richard w 1999 r. wyreżyserował film biograficzny o Belaneyu zatytułowany po prostu: „Grey Owl”.

David Attenborough kształcił się w Wyggeston Grammar School for Boys w Leicester. W 1945 r. zdobył stypendium w Clare College w Cambridge, gdzie studiował geologię i zoologię, a także uzyskał dyplom z nauk przyrodniczych. W 1947 r. został powołany do służby wojskowej w Royal Navy i spędził dwa lata stacjonując w północnej Walii i Firth of Forth.

Obsesyjne udręki z powodu dziecka

Poszczególne etapy kariery Sir Davida można prześledzić na każdej możliwej stronie w internecie. Mało kto jednak wie, że ulubione zwierzę Sir Davida Attenborough to chwastowy smok morski — zwierzę, które badał i filmował u wybrzeży południowej Australii. Jak sam twierdzi, „ewoluowały, by wyglądać jak chwasty i spędzać cały dzień na tańcu”. Choć faktem jest, że ci ulubieńcy na liście Sir Davida regularnie się zmieniają! Gdyby natomiast mógł należeć do jakiegokolwiek innego gatunku przez cały dzień — byłby to ptak rajski. Usłyszawszy kilka lat temu takie pytanie, Sir David uśmiechnął się i odpowiedział: „oczywiście ptak rajski, więc mógłbym tańczyć cały dzień, wyglądając pięknie i zobaczyć, ile ‘ptaków’ mogę przyciągnąć”.

Może to dla kogoś szokujące — ale Sir David Attenborough dla ratowania gatunku zgadza się z klonowaniem zwierząt. „Właściwie zgadzam się z klonowaniem gatunku, jeśli został już tylko jeden”, powiedział w jednym z wywiadów. Chociaż, jak się wydaje, zgadza się na klonowanie dwóch zwierząt gatunku, dodając; „ale, by utrzymać gatunek, musiałbyś sklonować samca i samicę”.

Z kolei najrzadszym zwierzęciem, jakie kiedykolwiek widział był ostatni żółw z wyspy Pinta —opisał go podczas wykładu, który wygłosił dla Environment Trust for Richmond upon Thames w 2015 r.: „Na całym świecie był tylko jeden i go widziałem. Jest to więc niewątpliwie najrzadszy gatunek, jaki można mieć; ostatni”. Odwiedził olbrzymiego żółwia, znanego jako „Samotny George”, na Wyspach Galapagos, zanim to samotne stworzenie odeszło 24 czerwca 2012 r. Żółwia z wyspy Pinta uważano za wymarłego od około 100 lat, dopóki naukowcy nie odkryli „Samotnego George’a”.

Istotą, która najbardziej go obsesyjnie dręczy bardziej niż jakakolwiek inna, jest… ludzkie dziecko! Jak powiedział w wywiadzie dla Radio Times w 2014 r.: „18-miesięczne dziecko jest po prostu fascynujące, ponieważ ewolucja wykształciła w nas taką reakcję, która sprawia, że musimy je chronić”.

Poza tym Sir David Attenborough nadaje imiona kosom, które odwiedzają jego ogród. Jak stwierdza w książce „New Life Stories”, opartej na jego wywiadach dla Radio 4 w 2011 r.: „Mam w ogrodzie kosa — samca — który ma białe piórko na lewym skrzydle. Nazywam go, raczej bez wyobraźni, „Whitey” [‘białas’], a jego przybycie rok temu zmieniło moje rozumienie dramatów i walk, które toczą się w moich krzewach i na karmniku dla ptaków. Nagle uświadomiłem sobie, jak często — lub rzadko — jeden ptak odwiedza mój ogród; jak często się żywi; czy wygra spotkanie z innym samcem; czy się zaleca; i jakie są jego relacje z innymi osobnikami tego samego gatunku”.

Tidak, czyli ‘nie’ po indonezyjsku

Kiedyś pokonał kieszonkowca. Było to w czasie podróży po indonezyjskiej Dżakarcie. Sir David opisuje to w swojej książce „The Zoo Quest Expeditions”; „Nagle przypomniałem sobie, że w kieszeni na piersi koszuli noszę wszystkie swoje pieniądze, wieczne pióro, paszport i bilet. Zacisnąłem dłoń na kieszeni. Nie poczułem materiału, ale czyjąś rękę. Ścisnąłem ją tak mocno, jak tylko mogłem, powoli odgiąłem i wyjąłem portfel z jej palców. Jej właściciel, spocony, półnagi mężczyzna z brudną szmatą zawiązaną wokół czoła, spojrzał na mnie dziko… Zdecydowałem, że w tych okolicznościach lepiej będzie łagodnie strofować, niż udawać mściwą furię, ale jedyne słowo, jakie przyszło mi do głowy, to „Tidak. Nie”.

Hieracium attenboroughianum i inne

Nic chyba dziwnego, że na cześć Davida Attenborough nazwano co najmniej 20 gatunków i rodzajów, zarówno żyjących, jak i wymarłych zwierząt. Rośliny nazwane na jego cześć to m.in. jastrzębiec alpejski (Hieracium attenboroughianum) odkryty w Brecon Beacons, gatunek ekwadorskiego drzewa kwitnącego (Blakea attenboroughi), jedna z największych na świecie roślin mięsożernych o dzbaneczniku (Nepenthes attenboroughii), a także rodzaj roślin kwitnących (Sirdavidia). Kolejne to miniaturowy lew torbacz, Microleo attenboroughi, skamieniały konik polny Electrotettix attenboroughi — i wiele, wiele innych…

Czas ucieka…

Sir David wspomina swoje pierwsze nurkowanie na Wielkiej Rafie Koralowej w 1957 r.: „Byłem tak zaskoczony widokiem, że na chwilę zapomniałem o oddychaniu”. Od tego czasu nastąpił katastrofalny spadek życia w oceanach świata. „Czas nam się kończy” — ostrzega. Bo dziś ten sam ocean to jedne z najbardziej drastycznych ujęć szkód, jakie połowy denne — powszechna praktyka połowowa na całym świecie — mogą wyrządzić dnom mórz i oceanów. Jest to żywy przykład tego, jak przemysłowe połowy mogą wysysać życie z oceanów świata.

„Jako młody człowiek czułem, że jestem tam na wolności, doświadczając nietkniętego świata przyrody — ale to było złudzenie. Tragedia naszych czasów dzieje się wszędzie wokół nas, ledwo zauważalna z dnia na dzień — utrata dzikich miejsc naszej planety, jej bioróżnorodności.”

Sir David Attenborough. Legenda, ikona, skarb. Świadek całego wieku historii świata, nie tylko przyrody.
Och!
Magdalena Maria Bukowiecka
Korzystałam z portalu kateonconservation.com, bbc.com. earth.fm i z Encyclopædia Britannica.