„Wymyślił” je ksiądz z Warmii

Nabożeństwo Gorzkich Żali, choć znane w całej Polsce, ma swoje korzenie na Warmii. Jego autor, ks. Wawrzyniec Stanisław Benik, urodził się w Reszlu, co czyni to nabożeństwo szczególnie bliskim sercom mieszkańców naszego regionu.​
Wawrzyniec Stanisław Benik urodził się 17 sierpnia 1674 roku. Wstąpił do seminarium Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo w Warszawie, gdzie 29 sierpnia 1698 roku złożył śluby zakonne. W 1703 roku przyjął święcenia kapłańskie w Krakowie, po czym powrócił do Warszawy, gdzie pełnił posługę duszpasterską przy kościele Świętego Krzyża.

Nabożeństwo pasyjne
To właśnie tam, z polecenia ks. Michała Bartłomieja Tarły, wizytatora misjonarzy, przystąpił do pracy nad tekstem nabożeństwa pasyjnego w języku polskim. Efektem jego pracy było opublikowanie w 1707 roku dzieła zatytułowanego „Snopek mirry z Ogrodu Getsemańskiego albo żałosne Męki Syna Bożego rozpamiętywanie”, które dało początek Gorzkim Żalom. ​W 1713 roku ks. Benik został proboszczem parafii w Mławie, gdzie zmarł 23 kwietnia 1720 roku.
Wśród bogactwa wielkopostnych nabożeństw Gorzkie Żale zajmują szczególne miejsce — choć dla wielu wiernych są niezrozumiałe, trudne i „staromodne”, dla innych pozostają duchowym szczytem przygotowań do Wielkanocy. Powstałe w Polsce w XVIII wieku, mają charakter pobożności ludowej i są inspirowane strukturą liturgii godzin — w szczególności jutrzni. Nie są liturgią w sensie ścisłym, jak msza święta czy sakramenty, ale są medytacyjną modlitwą, która pozwala wiernym wejść w dialog z Bogiem, Matką Bożą i samym sobą.

Ogromne piękno
Archaiczny język i melodyjność pieśni sprawiają, że Gorzkie Żale bywają dziś uznawane za przestarzałe — szczególnie wśród młodszego pokolenia. Ale jak mówi ks. Bartłomiej Matczak, liturgista i przewodniczący komisji liturgicznej archidiecezji warmińskiej, „w tym języku jest ogromne piękno, które warto odkrywać”. Samo nabożeństwo rozpoczyna się tzw. pobudką — pieśnią, która ma obudzić duchowo uczestnika i uświadomić mu wagę tajemnicy, przed którą staje: tajemnicy męki Chrystusa i grzechu człowieka.

Nabożeństwo zbudowane jest na zasadzie dialogu — w niektórych parafiach nadal zachowany jest podział śpiewu na kobiety i mężczyzn, co nadaje modlitwie szczególną głębię. W tej wymianie zdań z Matką Bożą, Jezusem i sobą samym zawiera się ogromny ładunek duchowy. Wierni nie tylko użalają się nad cierpiącym Chrystusem, lecz także rozpoznają własny grzech i własną słabość, stając w prawdzie wobec Boga.

Gorzkie Żale są medytacją
Jak podkreśla ks. Matczak, Gorzkie Żale nie są nabożeństwem „dla odprawienia”. Ich celem nie jest mechaniczne uczestnictwo, ale medytacja nad miłością Boga. — My potrzebujemy dzisiaj medytacji nad tym, co jest wydarzeniem zbawczym. I Gorzkie Żale są taką medytacją — mówi.

Dzięki strukturze i treści, która wyprowadza z człowieka emocje i prowadzi ku refleksji, nabożeństwo może pomóc w autentycznej duchowej przemianie. Zestawione z Drogą Krzyżową, często uznawaną za bardziej obrazową, Gorzkie żale oferują inne doświadczenie — bardziej intymne, poetyckie i kontemplacyjne.
Czy to nabożeństwo ma jeszcze szansę przyciągnąć młodych? Ks. Matczak nie ma wątpliwości: — Dziś nawet młodzi, choćby nieświadomie, szukają piękna i harmonii. A piękno melodii i głębia treści Gorzkich żali — nawet jeśli trudne — potrafią ich poruszyć.

Chodzi o spotkanie
Nie chodzi też o to, by uczynić z Gorzkich żali obowiązek. Chodzi o spotkanie — z Bogiem, z własnym sumieniem, z Kościołem. A może i z samym sobą. Raz w tygodniu — w niedzielę. Ten jeden raz może wystarczyć, by zacząć duchową drogę.

Nabożeństwo to może być także formą pokuty. — „Nie odmawiaj sobie pączka czy papierosa. Weź swój największy grzech i nad nim zacznij pracować. Wytrwaj. A może właśnie pójście na Gorzkie żale będzie dla ciebie pierwszym krokiem” — mówi ks. Matczak.

Nawet jeśli nie rozumiemy od razu wszystkiego, nawet jeśli teksty wydają się niezrozumiałe — warto próbować. Można je przeczytać w domu, poszukać znaczenia trudniejszych słów. Można wybrać się raz, może drugi — i dać Panu Bogu przestrzeń, by działał.

Bo jak mówi ks. Matczak — Gorzkie żale nie dokonają bum w jednym momencie, że moje życie się zmieni. Ale jeśli zacznę wchodzić w medytację męki Chrystusa, zacznie się we mnie tworzyć przestrzeń obecności Pana Boga. A to daje szansę na przemianę.
Jan Berdycki

Gorzkie Żale w Olsztynie — gdzie i kiedy?
W większości parafii olsztyńskich Gorzkie żale odprawiane są w każdą niedzielę Wielkiego Postu, zazwyczaj po południu lub wieczorem, często bezpośrednio po mszy świętej. Najczęściej to godzina 17.15, 17.30 lub 18.00. Konkretną godzinę w każdej parafii można sprawdzić na stronach internetowych parafii lub w ogłoszeniach duszpasterskich, czytanych w kościołach.