Dwie ikony Warmii: Zientara Malewska i Nowowiejski są twórcami kolędy warmińskiej

W tym roku mija 130. rocznica urodzin i 40. rocznica śmierci Zientary-Malewskiej.

Historię powstania kolędy przybliżył Jan Boehm w Komunikatach Warmińsko-Mazurskich z 1977 roku w artykule z okazji 100. rocznicy urodzin Nowowiejskiego. Jak pisał, od 1922 roku Warmiacy szukali różnych sposobów na utrzymanie tożsamości i kultury duchowej. Chcieli nawiązać współpracę z nowymi i dawnymi sprzymierzeńcami z kraju. W ten sposób dotarli do Nowowiejskiego, którego zapamiętano jako osobę zaangażowaną na rzecz agitacji plebiscytowej w 1920 roku. Gdy Maria Zientarówna pojechała do kompozytora do Poznania wraz z księdzem Walentym Barczewskim uzgodniono, że poetka przekaże swoje utwory, by kompozytor mógł napisać do nich muzykę.

Podczas drugiego pobytu w Poznaniu Maria Zientarówna dowiedziała się, iż Feliks Nowowiejski napisał muzykę do jej kolędy. Tekst kolędy kompozytor wziął z prasy olsztyńskiej, z którą poetka systematycznie współpracowała (od 1919 roku z „Gazetą Olsztyńską”, od 1921 roku z jej tygodniowym dodatkiem „Gościem Niedzielnym”). I chociaż poezji o tematyce bożonarodzeniowej było więcej, Feliks Nowowiejski wybrał wiersz, zatytułowany Kolęda warmińska nr 1. Według relacji Marii Zientarówny, twórca muzyki uzasadniał swój wybór tym, że tekst pisany był gwarą, która przypominała mu czasy młodości.

Czy jednak wiersz Kolęda Warmijska został zapisany gwarą? Depozytariusz gwary warmińskiej Łukasz Ruch powiedział, że o kolędzie Zientary-Malewskiej nie można mówić, że jest gwarowa.

— Jest stylizowana na gwarę, niektóre słowa są gwarowe, inne nie — powiedział Ruch i dodał, że Warmiacy nie mieli gwarowych kolęd.

— Śpiewali polskie kolędy, ale inaczej akcentowali ich słowa, np. Warmiak nigdy nie mówił "Betlejem", a "Betlem” — powiedział Ruch.

Historia kolędy warmińskiej miała ciąg dalszy. W zbiorach Muzeum Warmii i Mazur (Dom Gazety Olsztyńskiej) zachowała się korespondencja pomiędzy Nowowiejskim, a Zientarą-Malewską z 1933 roku. W liście kompozytor namawia poetkę, by finansowo wsparła wydanie drukiem ich wspólnej kolędy, bo jego nie było na to stać. Nowowiejski przekonywał Zientarę-Malewską, że w tym zaangażowaniu finansowym poetka nie ma się czego obawiać, bo z całą pewnością uda się sprzedać książeczkę. Nie było jednak możliwości sfinansowania druku, dopiero rok później kolędę wydano dzięki środkom rządowym.

Kolęda warmińska nie jest jedynym utworem bożonarodzeniowym, do którego muzykę napisał Nowowiejski. "Warmiński kompozytor opracowywał kolędy tradycyjne na chóry mieszane i pisał też oryginalne kolędy. W zbiorze tych ostatnich jest np. kolęda +Jezusek czuwa+ do słów Marii Paruszewskiej, tej samej, która napisała słowa hymnu warmińskiego" - powiedział PAP zajmujący się twórczością warmińskiego kompozytora prof. Jan Połowianiuk.

— Feliks Nowowiejski wychowywał się w rodzinie bardzo religijnej, w domu z silną tradycją katolicką. Nic dziwnego, że po ukończeniu szkoły elementarnej w Barczewie, kontynuował naukę w szkole muzycznej Jezuitów w Świętej Lipce. Ta religijność była niejako wpisana w DNA Feliksa Nowowiejskiego. Każde święto chrześcijańskie, liturgiczne odcisnęło znak w jego twórczości. Nie inaczej było ze świętami Bożego Narodzenia — mówił, wskazując, że koronnym utworem jest Polska Msza Pasterska, gdzie części stałe stanowią kolędy.

PAP/ga