Przemoc wobec kobiet okiem ONZ

Organizacja Narodów Zjednoczonych definiuje przemoc wobec kobiet jako „jakikolwiek akt przemocy ze względu na płeć, który skutkuje lub może skutkować fizyczną, seksualną lub psychiczną krzywdą lub cierpieniem kobiet, w tym groźby takich aktów, przymus lub arbitralne pozbawienie wolności, niezależnie od tego, czy ma to miejsce w życiu publicznym, czy prywatnym”. Przemoc ze strony partnera odnosi się do zachowania partnera lub byłego partnera, które powoduje fizyczną, seksualną lub psychiczną krzywdę, w tym agresję fizyczną, przymus seksualny, znęcanie się psychiczne i zachowania kontrolujące. Z kolei przemoc seksualna to „jakikolwiek akt seksualny, próba uzyskania aktu seksualnego lub inny akt skierowany przeciwko seksualności osoby z wykorzystaniem przymusu, przez jakąkolwiek osobę, niezależnie od jej relacji z ofiarą, w dowolnym miejscu. Obejmuje gwałt, zdefiniowany jako fizycznie wymuszona lub w inny sposób wymuszona penetracja sromu lub odbytu penisem, inną częścią ciała lub przedmiotem, usiłowanie gwałtu, niechciany kontakt seksualny i inne formy bezkontaktowe”.

Niestety, większość tej przemocy to przemoc ze strony partnera intymnego. Na całym świecie prawie jedna trzecia (27%) kobiet w wieku 15-49 lat, które były w związku, zgłasza, że doświadczyły jakiejś formy przemocy fizycznej i/lub seksualnej ze strony partnera.

Tymczasem, co być może czasem umyka nam wszystkim, przemoc może negatywnie wpływać na zdrowie fizyczne, psychiczne, seksualne i reprodukcyjne kobiet, a w niektórych sytuacjach może zwiększać ryzyko zakażenia wirusem HIV.
A przecież przemocy wobec kobiet można zapobiec! Największą rolę w zapewnianiu kompleksowej opieki zdrowotnej kobietom poddanym przemocy, zdaniem ONZ, w każdym kraju odgrywa sektor zdrowia — to punkt wyjścia do kierowania kobiet do innych usług wsparcia, których mogą potrzebować.

Globalnie i regionalnie
Ponad jedna czwarta kobiet w wieku 15-49 lat, które były w związku, była poddawana przemocy fizycznej i/lub seksualnej ze strony partnera przynajmniej raz w życiu (od 15. roku życia). Szacunkowe wskaźniki rozpowszechnienia przemocy ze strony partnera intymnego w ciągu całego życia wahają się od 20% w regionie zachodniego Pacyfiku, 22% w krajach o wysokich dochodach i Europie oraz 25% w regionach obu Ameryk WHO do 33% w regionie afrykańskim WHO, 31% w regionie wschodniego Morza Śródziemnego WHO i 33% w regionie Azji Południowo-Wschodniej WHO.

Na całym świecie aż 38% wszystkich morderstw kobiet popełniają partnerzy kobiet. Oprócz przemocy ze strony partnera intymnego, na całym świecie 6% kobiet zgłasza, że zostało napadniętych seksualnie przez kogoś innego niż partner, chociaż dane dotyczące przemocy seksualnej ze strony osób niebędących partnerami są bardziej ograniczone. Przemoc ze strony partnera intymnego i przemoc seksualna są najczęściej popełniane przez mężczyzn wobec kobiet.
Lockdown podczas pandemii covid-19 i jej skutki społeczne i ekonomiczne zwiększyły narażenie kobiet na przemoc ze strony partnerów i znane czynniki ryzyka, jednocześnie ograniczając ich dostęp do usług. Sytuacje kryzysów humanitarnych i przesiedleń mogą zaostrzyć istniejącą przemoc, taką jak przemoc ze strony partnerów, jak również przemoc seksualną ze strony osób niebędących partnerami, a także mogą prowadzić do nowych form przemocy wobec kobiet.

Czemu mąż bije?
Przemoc ze strony partnera, w tym przemoc seksualna jest wynikiem czynników występujących na poziomie jednostki, rodziny, społeczności i szerszego społeczeństwa, które oddziałują na siebie, zwiększając lub zmniejszając ryzyko. Niektóre są związane z byciem sprawcą przemocy, niektóre są związane z doświadczaniem przemocy, a niektóre są związane z obydwoma.

Czemu zatem mąż lub partner bije? Bo jest słabo wykształcony (sprawstwo przemocy seksualnej i doświadczenie przemocy seksualnej); bo sam jako dziecko był ofiarą znęcania się (sprawstwo i doświadczenie); bo cierpi na antyspołeczne zaburzenie osobowości (sprawstwo); bo nadużywa alkoholu (sprawstwo i doświadczenie). Czasem przyczyną jest posiadanie wielu partnerek i bardzo ich przedmiotowe traktowanie (sprawstwo). Pamiętajmy też, że część winy spoczywa na normach społecznych, które uprzywilejowują lub przypisują mężczyznom wyższy status, a kobietom niższy. Przyczyna bywa też niski poziom dostępu kobiet do płatnego zatrudnienia i/lub niski poziom równości płci, np. dyskryminujące przepisy.

A czemu mąż lub partner stosuje przemoc seksualną? Bo jest przekonany o honorze rodziny i konieczności zachowania przez kobietę czystości seksualnej. Bo powoduje nim nie wiedzieć gdzie spisane męskie prawo seksualne. Ale nie oszukujmy się — najczęściej winne są przede wszystkim słabe sankcje prawne za przemoc seksualną. Generalnie nierówność płci i normy dotyczące akceptowalności przemocy wobec kobiet są podstawową przyczyną przemocy wobec kobiet.

Konsekwencje zdrowotne
Przemoc ze strony partnera (fizyczna, seksualna i psychiczna) i przemoc seksualna powodują poważne krótkoterminowe i długoterminowe problemy ze zdrowiem fizycznym, psychicznym, seksualnym i reprodukcyjnym u kobiet. Wpływają również na zdrowie i samopoczucie ich dzieci. Ta przemoc prowadzi do wysokich kosztów społecznych i ekonomicznych dla kobiet, ich rodzin i społeczeństw. Taka przemoc może mieć śmiertelne skutki, takie jak zabójstwo lub samobójstwo. Może prowadzić do obrażeń, przy czym 42% kobiet, które doświadczyły przemocy ze strony partnera, zgłasza obrażenia jako konsekwencję tej przemocy. Czasem prowadzi do nieplanowanych ciąż, problemów ginekologicznych i chorób przenoszonych drogą płciową, w tym HIV. Badanie WHO z 2013 r. dotyczące obciążenia zdrowotnego związanego z przemocą wobec kobiet wykazało, że kobiety, które były ofiarami przemocy fizycznej lub seksualnej, były 1,5 raza bardziej narażone na zakażenie chorobami przenoszonymi drogą płciową, a w niektórych regionach na HIV, w porównaniu z kobietami, które nie doświadczyły przemocy ze strony partnera. Są również dwa razy bardziej narażone na aborcję.

Przemoc ze strony partnera w czasie ciąży zwiększa również prawdopodobieństwo poronienia, urodzenia martwego dziecka, porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej dzieci. To samo badanie z 2013 r. wykazało, że kobiety, które doświadczyły przemocy ze strony partnera, były o 16% bardziej narażone na poronienie i o 41% bardziej narażone na przedwczesny poród. Te formy przemocy mogą prowadzić do depresji, stresu pourazowego i innych zaburzeń lękowych, trudności ze snem, zaburzeń odżywiania i prób samobójczych. Analiza z 2013 r. wykazała, że kobiety, które doświadczyły przemocy ze strony partnera, były prawie dwa razy bardziej narażone na depresję i problem z piciem. Skutki zdrowotne mogą również obejmować bóle głowy, zespoły bólowe (ból pleców, ból brzucha, przewlekły ból miednicy), zaburzenia żołądkowo-jelitowe, ograniczoną ruchomość i ogólny zły stan zdrowia. Przemoc seksualna, szczególnie w dzieciństwie, może prowadzić do zwiększonego palenia, używania substancji psychoaktywnych i ryzykownych zachowań seksualnych. Jest również związana ze stosowaniem przemocy (w przypadku mężczyzn) i byciem ofiarą przemocy (w przypadku kobiet).

Jeśli dołożyć do tych przykrych konsekwencji fizycznych także te społeczne — robi mi się naprawdę słabo. Słabo — bo podbijamy cała galaktykę, a wciąż nie umiemy ani przeciwdziałać przemocy wobec kobiet, ani jej skutecznie wyeliminować.

Magdalena Maria Bukowiecka

Korzystałam z publikacji „Globalne i regionalne szacunki przemocy wobec kobiet: rozpowszechnienie i skutki zdrowotne przemocy ze strony partnera intymnego i przemocy seksualnej ze strony osób niebędących partnerami”. WHO: Genewa, 2023.