Uprawnienia i obowiązki pracowników związane z usuwaniem skutków powodzi

Czy powódź usprawiedliwia nieobecność pracownika w pracy?

Zgodnie z art. 8 ustawy przeciwpowodziowej faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy.

Należy jednak pamiętać, że pracownik musi powiadomić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności nie później jednak niż w drugim dniu niestawiennictwa w pracy.

Czy pracownik, który nie dotarł do pracy w związku z powodzią zachowuje prawo do wynagrodzenia?

Zgodnie z art. 80 Kodeksu pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Natomiast za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. W takim przypadku za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy pracownikowi przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych wynikających z rozkładu czasu pracy pracownika (art. 8 ust. 2 ustawy przeciwpowodziowej). Jednakże na mocy art. 23 ust. 1 w/w ustawy w przypadku braku środków na wypłatę pracownikom wynagrodzenia przedsiębiorca, który na skutek powodzi przejściowo zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej lub istotnie ograniczył jej prowadzenie, może złożyć do właściwego marszałka województwa wniosek o udzielenie nieoprocentowanej pożyczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Z jakich uprawnień może skorzystać pracownik, który nie może dotrzeć do pracy w związku z powodzią?

W sytuacjach nagłych pracownik może skorzystać z płatnego urlopu na żądanie. Zgodnie z art. 1672 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.

Dodatkowo, zgodnie z art. 1481 Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej, w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W okresie tego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia. Pracodawca jest obowiązany udzielić zwolnienia od pracy na wniosek zgłoszony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia.

Ponadto, pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych (art. 1731 Kodeksu pracy).

Czy pracownik ma prawo do wynagrodzenia w sytuacji, gdy jest gotowy do pracy, a zakład nie funkcjonuje w związku z powodzią?

Znajdzie tu zastosowanie art. 81 § 1 Kodeksu pracy, przewidujący zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy. Taka sytuacja będzie miała miejsce w sytuacji, gdy pracodawca w związku z powodzią będzie np. musiał zamknąć swój zakład pracy albo jego część bądź nie ma możliwości polecenia pracownikowi wykonywania pracy zdalnej. Zgodnie z tym artykułem pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania- 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, które obecnie wynosi 4300 zł brutto.

Czy możliwa jest pomoc dla pracowników, których dotknęła powódź z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych?

Zgodnie z art. 10 ustawy przeciwpowodziowej, środki z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych mogą być przeznaczone na cele związane z pomocą dla poszkodowanych zatrudnionych u pracodawcy, który utworzył fundusz, a także dla poszkodowanych zatrudnionych u innego pracodawcy, w okresie wskazanym w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2 ustawy, tj. do dnia 31 grudnia 2024 r.

Czy w związku z powodzią pracodawca może nakazać wykonywanie pracy zdalnej?

Przepisy Kodeksu pracy umożliwiają organizowanie przez pracodawcę (w szczególności pracodawcę, którego zakład pracy doznał skutków powodzi) pracy w formie zdalnej, jeżeli do jej świadczenia istnieją warunki lokalowe i techniczne. Praca zdalna najczęściej jest wykonywana w miejscu zamieszkania pracownika, ale może to być też inne, wybrane przez niego miejsce, a nawet kilka różnych miejsc, na które pracodawca każdorazowo wyraża zgodę.

Pracodawca może również polecić wykonywanie pracy zdalnej bez konieczności uzgadniania tego z pracownikiem: w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu lub w okresie, w którym zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w dotychczasowym miejscu pracy pracownika nie jest czasowo możliwe z powodu działania siły wyższej (np. zniszczenie miejsca pracy na skutek powodzi). Wykonywanie pracy zdalnej na takie polecenie jest możliwe, jeśli pracownik bezpośrednio przed jego wydaniem złożył oświadczenie, że posiada do tego warunki lokalowe i techniczne.

Czy pracodawca może powierzyć pracownikom pracę polegającą na usuwaniu skutków powodzi?

Na podstawie art. 8 ust. 5 ustawy przeciwpowodziowej, pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. Zadania wynikające z potrzeby usuwania skutków powodzi można powierzyć wszystkim zatrudnionym pracownikom bez względu na to, jaką rolę pełnią w danym zakładzie pracy.

Jakie są zasady zwolnienia od pracy strażaka OSP w celu przeciwdziałania zalaniu i udzielania pomocy powodzianom i sposób jego wynagradzania?

Do udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych jest uprawniony strażak ratownik OSP. Na podstawie art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych, pracodawca jest zobowiązany do zwolnienia od świadczenia pracy strażaka ratownika OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, a także na czas niezbędny do odpoczynku. W odniesieniu do sposobu wynagradzania takich osób, wskazać należy, że strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej – otrzymuje ekwiwalent pieniężny. Jego wysokość ustala właściwa rada gminy w drodze uchwały, nie rzadziej niż raz na 2 lata – w wysokości nie przekraczającej 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. Ekwiwalent ten nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej.

Czy pracodawca mogę powierzyć pracownikom pracę polegającą na usuwaniu skutków powodzi? Dotyczy to tylko pracowników fizycznych czy także administracyjnych?

Tak, na podstawie art. 8 ust. 5 ustawy przeciwpowodziowej, pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. Przepisy przeciwpowodziowe nie rozróżniają tutaj pracowników, zadania wynikające z potrzeby usuwania skutków powodzi można więc powierzyć wszystkim zatrudnionym bez względu na to, jaką zwykle rolę pełnią w danym zakładzie pracy.

W jakie środki ochrony/odzież roboczą ma być wyposażony pracownik, któremu powierzono prace związane z usuwaniem skutków powodzi?

Zgodnie z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.) środki ochrony indywidualnej dobiera się i stosuje odpowiednio do występujących na stanowisku pracy zagrożeń, określonych na podstawie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej warunki występujące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika. Należy zauważyć, że większość prac związanych z usuwaniem skutków powodzi będzie związana narażeniem na czynniki biologiczne, wobec czego, podczas takich prac, należy wyposażyć pracownika w odpowiednie środki chroniące przed negatywnymi skutkami tego narażenia (np. rękawice gumowe, kalosze, fartuch, maska).

Czy do tych prac mają zastosowanie normy dźwigania i obowiązek wydawania instrukcji transportu?

Tak, do prac związanych z usuwaniem skutków powodzi mają zastosowanie normy dźwigania oraz istnieje obowiązek udostępnienia pracownikom aktualnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto, na podstawie § 3 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60 poz. 279, z późn. zm.) pracodawcy zobligowani są do zapewnienia posiłków profilaktycznych pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.

Gdzie można uzyskać dodatkowe informacje w tym zakresie?

Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki podjął decyzję o uruchomieniu specjalnej infolinii dla pracowników i pracodawców z terenów objętych powodzią. Pod numerem (22) 391 83 70 eksperci Państwowej Inspekcji Pracy będą dostępni od poniedziałku do piątku, w godzinach 9.00-15.00.
Dzwoniąc pod wskazany numer telefonu, osoby zainteresowane uzyskają informację na temat przysługujących im uprawnień w zakresie czasu pracy, usprawiedliwiania nieobecności, wynagrodzenia za czas nieobecności w pracy oraz zagadnień związanych z prawem pracy w kontekście nadzwyczajnej sytuacji spowodowanej powodzią.