Nasza historia. Z dziejów wsi Wiartel
2023-10-18 10:45:00(ost. akt: 2023-10-18 10:46:02)
. Wiartel dziś
„W Wiartlu żyć, nie umierać!” - to lokalne powiedzenie, które doskonale oddaje charakter niewielkiej wsi położonej na Równinie Mazurskiej w gminie Pisz. Już w okresie międzywojennym Wiartel słynął jako kurort i był wymarzonym miejscem dla wędkarzy i grzybiarzy. Do dziś turystyka pozostała ważnym kołem napędowym rozwoju wsi. A jak Wiartel wyglądał dawniej?
Najstarsze dzieje Wiartla wpisują się w dwa ostatnie etapy kolonizacji Ziemi Piskiej (1525–1679 r. i 1679–1786 r.), a powstanie wsi wiąże się z postacią Szymona Rudnika, założyciela kuźnic (tzw. hamerni) w dwóch osadach: Jaśkowie (1570 r.) i Wiartlu (1578 r.).
Hamernia w Wiartlu, w której poddawano obróbce żelazo wytopione z rudy darniowej, prawdopodobnie była zlokalizowana w pobliżu istniejącego obecnie jazu w miejscu, w którym rzeka Wiartelnica wypływa z jeziora Wiartel.
Ważny przełom nastąpił, gdy na tronie książęcym w Prusach zasiadł w 1679 r. Fryderyk Wilhelm (przydomek Wielki Elektor), wraz z którym rozpoczął się trzeci etap kolonizacji Ziemi Piskiej. Objął on dotychczas niezasiedlone obszary leśne południowej, nadgranicznej części Prus Książęcych.
Wiartel przed II wojną światową. Na zdjęciu budynek, w którym po wojnie mieścił się posterunek MO fot. Ze zbiorów prywatnych A. Karwowskiej
W wyniku akcji osadniczej ulokowano nad jeziorem Wiartel dwie osady na prawie magdeburskim: Wiartel Mały (1699 r.) na powierzchni ok. 17 ha i Wiartel (1700 r.) na zaledwie 3 ha. W różnych latach nazwa tej ostatniej miejscowości wymieniana była z przedrostkiem Gross, tzn. Wielki. Sama nazwa Wiartel jest pochodzenia pruskiego i została zaczerpnięta od jeziora Wiartel.
Oprócz Małego Wiartla i (Wielkiego) Wiartla niemal w tym samym czasie powstały także: Kowalik, Karwica, młyn w Nidzie, Wielki Las, Szeroki Bór, Jaśkowo, Krzyże, Pieczysko i Przyrośl. W sumie w latach 1679–1786 założono na obszarze piskim 42 miejscowości.
Wiartel w międzywojniu i „kozacka kawa”
I wojna światowa mocno dotknęła Prusy Wschodnie i pomimo tego, że działania wojenne trwały tutaj stosunkowo krótko (od sierpnia 1914 do lutego 1915 r.), spowodowały bardzo duże straty materialne. Wśród spalonych puszczańskich wiosek były m.in. Wiartel i Jaśkowo. Jednak wieś podniosła się z gruzów i w okresie międzywojennym zasłynęła jako miejsce wypoczynku.
Dobrze rozpoznawalnym miejscem w tym czasie w Wiartlu był pensjonat wczasowo-wypoczynkowy Waldgasthaus uruchomiony w 1920 r. przez Heinricha Krischa. Specjalnością restauracji pensjonatu, nota bene bardzo luksusowego jak na owe czasy, był likier kawowy, tzw. Kosakenkaffee, sporządzany przez Heinricha i jego syna Horsta według własnej receptury.
„Kozacka kawa” stała się prawdziwym hitem, a rozsławili ją m.in. oficerowie z pobliskiego poligonu wojskowego w Orzyszu, którzy odwiedzali pensjonat. Do dziś w niektórych lokalach na północy Niemiec można zamówić Kosakenkaffee według receptury z Wiartla.
Przed II wojną światową Wiartel oferował przyjezdnym nie tylko oryginalne trunki służące zaspokojeniu pragnień ciała, ale również wiele wrażeń i przeżyć dla ducha, o czym pisał Melchior Wańkowicz w zbiorze reportaży Na tropach Smętka, który odwiedził Wiartel w 1935 r. podczas wyprawy kajakowej po Mazurach.
Cały artykuł autorstwa dr Anety Karwowskiej, dyrektor Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu, będący zapowiedzią najnowszego, 29 numeru, periodyku „Znad Pisy” przeczytacie już jutro (czwartek, 19 października) w papierowym wydaniu Gazety Piskiej.
Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Komentarze dostępne tylko dla zalogowanych użytkowników. Zaloguj się.
Zaloguj się lub wejdź przez