Wieża „żelaznego” kanclerza w Ostródzie

Książę Otto von Bismarck – Schönhausen (1815 - 98), premier Prus od 1862, pierwszy kanclerz Rzeszy (1871 – 1890) już za życia był otoczony wielkim szacunkiem, który pod koniec XIX wieku przybrał rozmiary narodowego kultu jednostki. Oprócz wystawionych ku czci „żelaznego” kanclerza 550 pomników, z licznych darowizn i zbiórek pieniędzy sfinansowano budowę ponad 230 wież.

Kamień węgielny z datą zakończenia budowy wieży i nazwiskiem jej budowniczego – 2016 r.
Fot. R. Kowalski

Z granitowych bloków
Na terenie dzisiejszej Polski z około 40 wież Bismarcka zachowało się do dzisiaj 16 (nie licząc obiektu w Malinowie k. Działdowa), w tym w Ostródzie, Mrągowie i Srokowie. Ostródzką wieżę (o wysokości 21 m) postawiono z inicjatywy miejscowego związku kombatantów, jako jedną z pierwszych w Prusach Wschodnich. Wniosek w sprawie jej budowy wystosowano już w 1899 r., a więc rok po śmierci kanclerza. Natomiast kamień węgielny położono 1 kwietnia 1901 w parku miejskim (Collispark) naprzeciw Jeziora Drwęckiego i równo rok później wieczorem o godz. 18.30 rozpoczęło się uroczyste otwarcie wieży, z udziałem wojskowej orkiestry. Uroczystość zakończył bankiet zorganizowany w restauracji Gesellschaftshaus przy dzisiejszej ul. Pułaskiego (obecnie budynek nie istnieje). Budowlę z nieociosanych bloków granitowych wzniósł mistrz budowlany Carl Podoll, według projektu Gruhla, ostródzkiego architekta i zarazem powiatowego inspektora budowlanego. Koszt budowy wyniósł 18 tysięcy marek. Wieżę zbudowano na kwadratowej podstawie o boku 6,5 m i wysokości 4 m. Na południowej ścianie podstawy przymocowano płytę z piaskowca, na której znajdowała się odlana z brązu głowa Bismarcka, osłonięta hełmem.

Wieża Bismarcka jeszcze z misą w 1948 r. Z lewej budynek późniejszej „Panoramy”.
Arch. R. Kowalskiego

Misa ogniowa
Okrągła część wieży jest nieznacznie zwężona, ma wewnętrzną czterometrową średnicę i niegdyś była zwieńczona misą ogniową. Pierwotnie do podstawy wieży przylegał ceglany hol (długości 6 m, szerokości 5,5 m i wysokości 4 m) z szerokimi półkolistymi otworami, przez który można było dostać się do drewnianych schodów, prowadzących przez trzy kondygnacje do platformy widokowej. Na I piętrze znajdowało się wyjście na okolony dach przybudówki. Z II piętra wchodziło się na balkony, od strony południowej i zachodniej. Jednak najlepszy widok był z położonego najwyżej i biegnącego dookoła wieży tarasu platformy o szerokości 80 cm. Warto dodać, że stąd w latach 30-tych filmowano statki Adolfa Tetzlaffa. Z tarasu żelazną drabinką można było wspiąć się do misy ogniowej z betonu, gdzie do 1905 roku rozpalano ogień 1 kwietnia, czyli w dniu urodzin Bismarcka. Początkowo do oświetlania wieży służyły szczapy drewna oraz płynna smoła i nafta. Później używano wyłącznie wiórów i chrustu. Przesunięto też termin wzniecania ognia, na dzień św. Jana.

Po przebudowie
W wyniku przebudowy w 1927 roku wieża uzyskała nową formę, którą zaprojektował architekt Otto Fesser. Na marginesie: wedle jego projektów rozbudowano obecny Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica, zbudowano siedzibę straży pożarnej przy dzisiejszej ul. Stapińskiego oraz przebudowano i zmodernizowano budynki Szkoły Podstawowej nr 1 przy obecnej ul. Pieniężnego. Wracając do wieży. Rozebrano wówczas przybudówkę, wymieniono schody i misę ogniową oraz zlikwidowano dwa balkony i krenelaże. Wygląd wieży w zasadzie nie zmienił się do dzisiaj, oprócz tego, że po 1945 roku usunięto z jej podstawy płaskorzeźbę Bismarcka z brązu, a z wierzchołka budowli – drabinkę i misę ogniową. W 1947 roku Collispark przemianowano na Park Jagielloński, a stojącą w nim wieżę na Wieżę Jagiełły. Polska nazwa wieży była jeszcze w użyciu w 1958 r. – zob. „Słowo na Warmii i Mazurach” nr 28 z 12-13 lipca 1958 roku. Jednak nowe nazwy nie utrwaliły się. Pod koniec lat 50-tych, jak podaje Waldemar Skarżyński, miał powstać w wieży pożar. Nie przyniósł on jednak dużych strat i ”wieża widokowa”, jak ją określano do początku lat 90-tych, do dziś dominuje na północnym brzegu Jeziora Drwęckiego.
Ryszard Kowalski

Niedawno wieżę odnowiono, a 26 czerwca bieżącego roku udostępniono ją dla zwiedzających. Tak, jak przed laty można więc podziwiać Jezioro Drwęckie z tarasu widokowego.

Fot. R. Kowalski