Paulina z baśni bez morału...

Paulina Hillmann z Nordenthal (Nory w powiecie oleckim), jako najmłodsza córka Abrahama Hillmanna, odegrała ważna rolę w życiu kulturalnym Mazur, gromadząc wokół siebie wybitnych pisarzy, poetów i intelektualistów. Jej rodzinny dom w Nordenthal był miejscem spotkań, a wśród częstych gości znajdowali się Albert Dulk, Ferdynand Hampe oraz Ludwig Walesrode. Te znajomości zaowocowały trwałymi związkami i literackimi upamiętnieniami, które do dziś świadczą o ich wzajemnych relacjach.

Ludwig Walesrode, jeden ze stałych bywalców posiadłości Hillmannów, stworzył Paulinie i jej rodzinie niezwykły literacki pomnik w postaci opowiadania „Der Storch von Nordenthal” (Bocian z Nordenthal). Książka, wydana w Hamburgu w 1857 roku, nosiła podtytuł „prawdziwa baśń, którą Ludwig przeżył i opowiedział”. Dzieło to zostało dedykowane rodzinie Hillmannów.

Opowieść Walesrode, choć osadzona w świecie zwierząt, porusza uniwersalne prawdy o ludzkim losie. Wiosna w Nordenthal przynosi pąki, kwitnące pola i słońce, a bociany radośnie klekocząc, powracają z dalekich brzegów Nilu do swoich opuszczonych mazurskich gniazd, będąc witane jako upragnieni goście.

Główny bohater utworu, Hans, który w wyniku dramatycznego sporu rodziców został wyrzucony z gniazda jako jajo, symbolizuje odmienność i poszukiwanie własnego miejsca. Jego późniejsze losy, w tym nauka latania i trudności z tym związane, a także nieszczęśliwa miłość, skłaniają do refleksji nad indywidualnym przeznaczeniem.

W końcowych zdaniach utworu autor zachęca czytelnika do własnej interpretacji: A morał tej baśni? - Kto go szuka, ten go znajdzie

Przyjaźń Pauliny Hillmann z Ferdinandem Adolfem Gregoroviusa (1821-1891) była równie znacząca. Paulina spędziła zimę 1856/1857 roku w Rzymie u kuzynki Gregoroviusa, Aurory. W tym okresie Ferdynand Gregorovius, urodzony w Nidzicy (Neidenburg), napisał dla niej jedenastozwrotkowy wiersz zatytułowany „Schloß Neidenburg”. Wiersz ten opisywał jego związek z rodzinnym zamkiem i poczucie bycia sokołem, który „odleciał w burzy w szeroki kraj”. Paulina, po powrocie do domu, wysłała mu w ramach pamiątki parawan z rysunkiem zamku Neidenburg do Włoch.

Gregorovius, który opuścił Prusy Wschodnie w 1852 roku po studiach w Królewcu, powrócił w rodzinne strony dopiero 31 sierpnia 1860 roku. Swój pobyt w Nordenthal opisał szczegółowo w „Dziennikach rzymskich” (The Roman Journals of Ferdinand Gregorovius). Odnotował, że świat w Nordenthal był „wąski”, ale dom Hillmannów posiadał „autentycznie pruską wartość i dobroć”, będąc powszechnie znanym z gościnności we wschodnich Prusach. W swoich zapiskach Gregorovius wyrażał melancholię, którą budziły „słowiański uśmiech, wzgórze, wrzosowisko, las, piękne morze”. Odwiedził swoich bliskich, którzy prowadzili „proste, oszczędne życie” i byli „szczęśliwi, a może nawet zasługują na zazdrość w swojej nieziemskiej samotności”. Zauważył, że stary właściciel majątku Hillmann, Abraham, już nie żył, a jego matka była „wzorem pruskiej matrony”. Opisywał otaczający krajobraz: szumiące sosny i jodły, przepływającą rzekę Legę, ciemne lasy i samotne wieże kościołów, a dalej widoczną Polskę.

Podczas dalszej podróży, 29 września 1860 roku, Gregorovius pojechał powozem z Nordenthal do Marggrabowy (Olecka), gdzie spotkał wielu krewnych pragnących zobaczyć kuzyna z Rzymu. Następnie udał się do Polski, przekraczając granicę w Lipówce w towarzystwie dwóch młodych Polek. Rozmawiał po polsku, choć mylił go z włoskim, a sąsiedztwo z Polską było dla niego rodzinne, gdyż jego ojciec był sędzią w Sejnach, Kalwarii i Suwałkach, a matkę poznał w Mariampolu. Opisywał Polskę jako „posępny i zniszczony” kraj, „zacieniony przez ciemny las”, wyrażając jednocześnie życzenie jej „zmartwychwstania”.

Paulina Hillmann zmarła na gorączkę we Florencji w 1866 roku. Ferdinand Gregorovius, który w tym czasie mieszkał we Florencji, głęboko odczuł tę stratę. W swoich zapiskach z 3 kwietnia opisał Paulinę jako „szlachetny umysł”, „dobry geniusz” i „prawdziwą przyjaciółkę”, która była „wzniosła w myślach i uczuciach, wolna i pozbawiona próżności i egoizmu, obdarzona jasnością intelektu, którą można nazwać rzadką”. Podkreślał, że Paulina „dzieliła jego karierę intelektualną” i że miała „najszlachetniejszą duszę”, jaką kiedykolwiek spotkał, a jej rozczarowania czyniły ją tylko szlachetniejszą i niemal całkowicie bezinteresowną. Po latach Dominik Fugger skomentował reakcję Gregoroviusa, pisząc: „Nie zachowało się z niej nic poza jednym zdaniem:
To właśnie jest nie do zniesienia w Gregoroviusie, że zawsze wyobrażał sobie, że ktoś umiera z namiętności do niego.”.

Te wspólne losy, splecione poprzez przyjaźń, literaturę i wzajemne inspiracje, stanowią fascynujący obraz życia intelektualnego i społecznego na Mazurach w XIX wieku. Paulina Hillmann, dzięki swojej gościnności i osobowości, stała się centralną postacią, która zainspirowała artystów do tworzenia dzieł, które przetrwały próbę czasu.