Ułani, Ułani...! - Cz.1

Nazwą, tradycją i barwami nawiązywał do 1. Pułku Ułanów Nadwornych (1. Pułku Ułanów Jego królewskiej Mości i Rzeczpospolitej Lekkiej Jazdy), który istniał u schyłku Rzeczpospolitej Obojga Narodów w latach 1764-1974, a w 1794 r. wziął udział w obronie niepodległości. Wziął udział w największych bitwach powstania listopadowego 1830-1831. Za kampanię polsko-rosyjską ułani otrzymali Order Virtuti Militari III klasy, 23 krzyże złote i 19 srebrnych Virtuti Militari. Po wybuchu I wojny światowej, 18 października 1914 r. naczelne dowództwo armii rosyjskiej zezwoliło na utworzenie oddziału, który od miejsca stacjonowania nazwano Legionem Puławskim. W 1917 roku przekształcił się w Pułk Ułanów Polskich.
Pułk miał wyjątkowo piękną kartę bojową.

Wyróżnił się szczególnie obroną Stanisławowa 22 i 23 lipca 1917 roku przed bandami zdemoralizowanego rosyjskiego żołdactwa, a 24 lipca 1917r. pod Krechowcami stoczył zwycięską bitwę z wojskami niemiecko – austriackimi. Zmagając się z z oddziałami wszystkich trzech zaborców, stał się symbolem ustawicznej, heroicznej walki narodu polskiego o niepodległość, zyskał nazwę wyróżniającą - Krechowiecki, a później szefa honorowego – płk. Bolesława Mościckiego, który dowodził w bitwie. Od 4 grudnia 1917 nosił nazwę 1. Pułk Ułanów Polskich, powszechnie zwanym Pułkiem Ułanów Krechowieckich. W wojnie o niepodległość i granice Polski, zimą 1918/1919 r. 1 Pułk Ułanów Krechowieckich walczył w niezwykle trudnych warunkach na froncie z Ukraińcami, gdzie wsławił się obroną Gródka Jagielońskiego, przyczyniając się do odsieczy Lwowa. Z sukcesami brał udział w zdobyciu Łucka, wyróżnił się pod Brodami, Radziwiłłowem oraz w pościgu po Kozową. W 1919 r. wydelegowani z jego szeregówoficerowie i podoficerowie organizowali do walki o niepodległość mieszkańców ziemi augustowsko-suwalsko-sejneńskiej.

Pułk uczestniczył w przejmowaniu dla Polski Pomorza Gdańskiego., 10 lutego 1920 r. asystując w symbolicznych zaślubinach Polski z Morzem. W wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. brał udział w zagonie na Koziatyn. Odniósł znakomity sukces pod Wołodarką w walkach z 1 Armią Konną Budionnego, pod wrażeniem którego na stronę polską przeszła brygada kozaków. Skutecznie bił się pod Antonowem, Zamościem, Ostrogiem, nad Słuczą, Bugiem, Styrem i Horyniem, wziął udział w bitwie pod Komarowem. W końcowym okresie wojny wykonał świetny zagon na Korosteń. W wojnie polsko-bolszewickiej pułk stracił 17 oficerów i 123 ułanów(szeregowych).

Najwyższym dowodem uznania bojowego było odznaczenie przez marszałka Józefa Piłsudskiego 20 marca 1921 r. sztandaru pułku srebrnym Krzyżem Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Ułanom przyznano 87 krzyży Virtuti Militari V klasy i 650 Krzyży walecznych.

15 maja 1921 r. pułk został rozmieszczony w Augustowie. W kampanii polskiej 1939 r. mimo tragicznej śmierci dowódcy ppłk. Jana Litewskiego walczył z przeważającymi siłami niemieckimi od granicy z Prusami Wschodnimi pod Kock, gdzie wziął udział w ostatniej bitwie kampanii 1939 r. z Niemcami. Odłączone pododdziały pułku, oraz 101. Rezerwowy Pułk Ułanów walczyły z sowieckim agresorem w obronie Grodna, Skidla oraz 22 września w boju pod Kodziowcami, największym starciu z Armią Czerwoną. Pułk jako jeden z nielicznych oddziałów kawalerii został odtworzony w ramach Armii Andersa. Jako oddział pancerny 2. Korpusu Polskiego. W okupowanym kraju, latem 1944 r., w ramach Akcji „Burza” Obwód Augustów Armii Krajowej nr 7 kryptonim „Olchy” odtwarzał na bazie obwodowych oddziałów partyzanckich i Kedywu pułk jako Oddział 1 Pułku Ułanów. (informacje tutaj przytoczone pochodzą z książki Jarosława Szlaszyńskiego „Osobowości 1 Pułku Ułanów Krechowieckich im. Płk. Bolesława Mościckiego”).

Pamięć o tych wspaniałych żołnierzach, ułanach Rzeczpospolitej Polskiej trwa nadal. Jest pielęgnowana i odtwarzana ich historia poprzez istniejące stowarzyszenia, Szwadrony 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. Do takich należy również współczesne wojsko polskie. W Orzyszu stacjonuje Batalion Czołgów Krechowieckich im. 1 Pułku Ułanów Krechowieckich im. Płk. Bolesława Mościckiego w ramach 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej im. Zawiszy Czarnego.

To z inicjatywy ppłk. Marka Białobrzeskiego Dowódcy Batalionu przy wiodącym udziale Burmistrza Orzysza Zbigniewa Włodkowskiego 25 maja br. w Orzyszu odbyła się uroczystość upamiętnienia 25 oficerów 1 Pułku Ułanów Krechowieckich im. Płk. Bolesława Mościckiego. Oficerów którzy zostali zamordowani przez NKWD w Katyniu, Charkowie, Kijowie i innych miejscach bolszewickich mordów na polskich żołnierzach. Upamiętniono również oficerów, którzy zginęli z rąk sowieckich w walkach w 1918 roku, w wojnie polsko-bolszewickiej 1920, w kampanii wrześniowej 1939 raz zamęczonych na zesłaniach. Pamięć o nich uczczono poprzez posadzenie 25 Dębów Pamięci, nadanie ulicy im. Ofiar Katynia i Sybiru, osłonięto obelisk na terenie batalionu.

W uroczystości, którą poprzedziła msza św.w kościele garnizonowym, podczas której poświęcono ziemię katyńską z miejsc, gdzie spoczywają prochy pomordowanych oficerów, część artystyczna podczas której ppłk Marek Białobrzeski zaprezentował wiersz pt. „Guziki" autorstwa płk. Adama Krysiaka, byłego oficera batalionu, a obecnie szefa Sztabu Dywizji Piechoty Legionów - udział wzięli przedstawiciele rodzin oficerów upamiętnianych, wojewody, marszałka województwa, Instytutu Pamięci Narodowej, władz powiatu piskiego, władz miasta Orzysza, kombatanci, członkowie Stowarzyszenia Rodziny Katyńskiej w Olsztynie, Związków Sybiraków, służby mundurowe, żołnierze i oficerowie WP, uczniowie klas wojskowych, ułani ze stowarzyszeń 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, starosta powiatu augustowskiego, kierownik Muzeum Katyńskiego oraz prezes Stowarzyszenia Parafiada koordynujący Program Katyń…Ocalić od Zapomnienia, radni, mieszkańcy Orzysza, przedstawiciele mediów. Całość uroczystości przygotowana i prowadzona przez pracowników miasta w tym Muzeum Wojska, Wojskowości i Ziemi Orzyskiej na czele z dyrektor Beatą Szymankiewicz odraz dowódcą Batalionu ppłk. Markiem Białobrzeskim. Po uroczystości oficjalnej zgodnie z ceremoniałem wojskowym, podczas której posadzono Dęby Pamięci, uroczystym nadaniem nazwy ulicy Ofiar Katynia i Sybiru odbyła się Konferencja Historyczna powiązana z otwarciem okolicznościowej wystawy IPN .

Rotmistrz Piotr Durakowski (z lewej) - Stowarzyszenie 1. pułk Ułanów Krechowieckich z Lublina
fot. Nadesłane przez Jana Domańskiego

Pułk Ułanów - Popławszczyzna k. Mohylewa, maj 1918
fot. Zdjęcie ze zbiorów rodziny Dowgiałło

WCZEŚNIEJSZE ODCINKI: