Robert Szaj o noblistach

— To było i wyjątkowe wydarzenie, i wyjątkowe przeżycie — mówi „Gazecie Olsztyńskiej” Robert Szaj, dyrektor TVP Nauka. — Nasza stacja była jedyną, która prowadziła transmisje na żywo. Ja miałem ten przywilej i mogłem być na miejscu w Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk — dodaje.

Robert Szaj, jadąc na uroczystość ogłoszenia listy laureatów nagrody, zabrał ze sobą dwie książki tegorocznych laureatów.

— Tegoroczna lista nagrodzonych pokazała, że Nobel jest przyznawany często za osiągnięcia sprzed lat, które dopiero z biegiem czasu mogą być odpowiednio ocenione i docenione — komentuje.
Dyrektor TVP Nauka, który pochodzi z Warmii i Mazur i jest stałym czytelnikiem „Gazety Olsztyńskiej”, miał przy sobie w Sztokholmie polskie wydanie książki „Neandertalczyk w poszukiwaniu zaginionych genomów” Svante Paabo i „Od splątania cząstek do kwantowych teleportacji” Antona Zeilingera. Obie są, według niego, niezwykłym i cennym zaproszeniem do podróży w świat odkrywania tajemnic nauki.

— Z „Neandertalczyka w poszukiwaniu zaginionych genomów” dowiadujemy się m.in. jak technologia PCR, którą dzisiaj wszyscy znamy, pozwoliła na identyfikacje DNA naszych przodków sprzed kilkudziesięciu tysięcy lat, a Anton Zeilinger jest jednym z tegorocznych laureatów Nagrody Nobla z fizyki, a jego książka zabiera nas w niemal fantastyczny świat fizyki kwantowej. I to od splątania cząstek do kwantowej teleportacji. Obaj autorzy są tegorocznymi laureatami Nagród Nobla — mówi Robert Szaj.
Jego zdaniem polski widz i czytelnik należy do tego „lepiej wyrobionego”. Jego zdaniem mamy odruch sięgania po wiedzę. To powoduje, że zarówno książki, jak i programy o tematyce naukowej cieszą się niesłabnącą popularnością.

— I właśnie tę potrzebę staramy się zaspokoić na naszej antenie. Transmisja z ogłoszenia listy laureatów Nagrody Nobla cieszyła się dużą popularnością — zdradza nam Robert Szaj. — Każdy, kto jest ciekawy świata, powinien oglądać naszą stację — zachęca.
W tym roku, za odkrywanie tajemnic mechaniki kwantowej, nagrodę Nobla otrzymali Alain Aspect, John F. Clauser oraz Anton Zeilinger. Nagroda została przyznana „za eksperymenty ze splątanymi fotonami, ustalające naruszenie nierówności Bella i pionierską informatykę kwantową”.

— Wyróżnieni naukowcy przeprowadzili przełomowe eksperymenty z wykorzystaniem splątanych stanów kwantowych, gdzie dwie cząstki zachowują się jak pojedyncza jednostka, nawet gdy są rozdzielone. Wyniki badań utorowały drogę dla nowej technologii opartej na informacjach kwantowych — wyjaśnia nam Robert Szaj.

Nobel z medycyny za wkład w zrozumienie ewolucji człowieka trafił do szwedzkiego biologa Svante Pääbo, który stworzył zupełnie nową dyscyplinę naukową — paleogenomikę. „Dzięki swoim pionierskim badaniom Svante Pääbo dokonał czegoś pozornie niemożliwego: zsekwencjonowania genomu neandertalczyka, wymarłego krewnego współczesnych ludzi. Dokonał także sensacyjnego odkrycia nieznanego wcześniej hominida — denisowianina” — Robert Szaj przytacza uzasadnienie werdyktu komitetu noblowskiego.

Nobel z ekonomii za badanie roli banków podczas kryzysów finansowych otrzymali Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond oraz Philip H. Dybvig. Naukowcy przez lata starali się udowodnić, dlaczego zapobieganie upadkowi banków ma kluczowe znaczenie. Nobelem z chemii za narzędzia do tworzenia farmaceutyków zostali uhonorowani Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal oraz K. Barry Sharpless. To Nobel za prace nad rozwojem chemii „klik” i chemii bioortogonalnej.

— Ogłoszeniu listy nagrodzonych zawsze towarzyszy pewne napięcie, jednak lista nominatów jest ogłaszana wcześniej. Będąc na miejscu, można mieć uczucie uczestniczenia w tworzeniu historii — stwierdza Robert Szaj.

W tym roku Pokojową Nagrodę Nobla otrzymali białoruski opozycjonista Aleś Bialacki, rosyjska organizacja Memoriał i ukraińskie Centrum Wolności Obywatelskich. — Podjęli niezwykły wysiłek, aby udokumentować zbrodnie wojenne, przypadki łamania praw człowieka i nadużyć władzy. Wspólnie ukazują znaczenie społeczeństwa obywatelskiego dla pokoju i demokracji — czytamy w uzasadnieniu Norweskiego Komitetu Noblowskiego.
Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury w 2022 roku — „za odwagę i kliniczną przenikliwość, z jaką odkrywa korzenie, alienacje i zbiorowe ograniczenia osobistej pamięci” — otrzymała francuska pisarka Annie Ernaux.

Nagroda Nobla to najbardziej prestiżowe wyróżnienie przyznawane w wielu dziedzinach za wybitne osiągnięcia. Nagrody są wręczane po wcześniejszym ogłoszeniu listy laureatów. Pierwsza uroczystość odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901 roku. Od 1902 roku nagrody są wręczane przez króla Szwecji. Każdy z laureatów nagrody otrzymuje złoty medal, dyplom, a także nagrodę finansową — od 2017 roku to 9 mln koron, czyli około 4 mln zł.
Stanisław Kryściński

Polscy nobliści
Maria Skłodowska-Curie (1903, 1911) – fizyka i chemia;
Henryk Sienkiewicz (1905) – literatura;
Władysław Reymont (1924) – literatura;
Czesław Miłosz (1980) – literatura;
Lech Wałęsa (1983) – pokojowa;
Wisława Szymborska (1996) – literatura;
Olga Tokarczuk (2018) – literatura.