Smog i jego wpływ na zdrowie

2021-03-31 10:00:00(ost. akt: 2021-03-30 13:26:54)
Sebastian Bilski

Sebastian Bilski

Autor zdjęcia: archiwum prywatne

Od kilku lat w Polsce w dosyć zauważalny sposób doszło do wzrostu zainteresowania problemem zanieczyszczenia powietrza oraz jego wpływu na nasze zdrowie. Zanieczyszczenia powietrza to substancje gazowe, stałe lub ciekłe, znajdujące się w powietrzu, które w wyniku kumulacji naruszają określony skład chemiczny powietrza na danym obszarze.
Bardzo dobrze zdajemy sobie sprawę, że zła jakość powietrza naraża nasz kraj na olbrzymie koszty zdrowotne, społeczne i ekonomiczne, co przekłada się na funkcjonowanie gospodarki. Jednak wydaje się, że wśród mieszkańców miast oraz wsi istnieje wciąż zbyt niska świadomość wagi problemu zanieczyszczenia środowiska, w tym zanieczyszczenia powietrza. Niewiele osób zdaje sobie sprawę z wpływu zanieczyszczeń powietrza oraz jego negatywnych skutków na zdrowie człowieka. Rozwiązanie problemu zanieczyszczenia powietrza dotyczy ogółu społeczeństwa i wymaga działań różnych sektorów działalności ludzkiej, które przyczynią się do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń (dotyczy to głównie sektorów: gospodarstw domowych, transportu, przemysłu i produkcji energii). Ważne jest żeby nie ignorować i nie bagatelizować tego problemu i uświadamiać całe społeczeństwo o efekcie zanieczyszczenia powietrza i jego wpływu na zdrowie ludzkie.

Tematyka zanieczyszczenia środowiska, w tym zanieczyszczenia powietrza z punktu medycznego ma dosyć interdyscyplinarny charakter. Najbardziej narażonymi grupami ludzi na występowanie licznych negatywnych efektów zdrowotnych są dzieci (również okresie prenatalnym) oraz osoby z współwystępującymi chorobami układu sercowo-naczyniowego, układu oddechowego, z cukrzycą, otyłością, ludzie starsi oraz osoby o niskim statusie socjoekonomicznym. Na podstawie badań wiemy, że stała ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza zdecydowanie przyczynia się do zwiększonej umieralności ogólnej oraz skrócenia oczekiwanej długości życia. Związek z ogólnie występującymi wyżej wymienionymi chorobami sprawia, że wpływ zanieczyszczeń powietrza na stan zdrowia populacji jest bardzo istotny. Ważnym czynnikiem odpowiadającym za poczucie naszego zdrowia jest właśnie jakość powietrza, którym oddychamy. Niestety, wśród wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej Polska ma zdecydowanie najbardziej zanieczyszczone powietrze. Oczywiście istnieją inne państwa gdzie problem zanieczyszczenia powietrza osiąga rekordowe na skalę świata rozmiary (np. Chiny, Indie).

Czym tak naprawdę jest smog?
Smog jest zjawiskiem atmosferycznym, powstałym w wyniku wymieszania się powietrza z dymem oraz spalinami. Jest to zjawisko toksyczne i nienaturalne dla organizmu ludzkiego. Etymologia pojęcia „smog” wskazuje na połączenie dwóch angielskich słów smoke – dym oraz fog – mgła. Ze smogiem mamy do czynienia jedynie przy ściśle określonych warunkach klimatycznych, gdy dochodzi do powstawania mgły oraz gdy mamy bezwietrzną pogodę. Najprościej ujmując smog to gęsta mgła z dymem i spalinami.
Warto wiedzieć jaki rodzaj emisji spalin dokładnie przyczynia się do wzmożonego powstawania smogu. Rozróżniamy niską oraz wysoką emisję produktów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych do atmosfery. Podział pomiędzy wysoką emisją, a niską emisją spalin powszechnie zdefiniowany jest w zależności od wysokości komina.

Wysoka emisja spalin dotyczy głównie przemysłu – są to źródła punktowe takie jak spaliny z elektrowni, ciepłowni czy tez dużych zakładów produkcyjnych, Spaliny te rozprowadzane są na dużym obszarze. Warto jednak zaznaczyć, że sektor przemysłowy, elektrownie i ciepłownie w obecnych czasach emitują znacznie mniej zanieczyszczeń do atmosfery. Jest to uwarunkowane głównie dzięki temu, że te gałęzie przemysłu podlegają restrykcyjnym przepisom prawa i muszą stosować instalacje oczyszczające spaliny.

W przypadku niskiej emisji spalin mamy do czynienia z zanieczyszczeniami powietrza koncentrującymi się nisko nad ziemią (definiowane są tutaj kominy do 40 metrów emitujące spaliny). Zdecydowanie w tym przypadku odpowiedzialne za lokalną jakość powietrza są: sektor komunalno-bytowy (w skład którego wchodzą domowe piece grzewcze oraz lokalne kotłownie węglowe używane w budynkach jednorodzinnych i wielorodzinnych), lokalne kotłownie małej mocy cieplnej w budynkach użyteczności publicznej, warsztatach usługowych, obiektach handlowych. Na terenach wysoce zurbanizowanych przyczyną pogorszenia jakości powietrza w istotnym stopniu jest również transport samochodowy.

Wyróżniamy dwa główne rodzaje smogu:
Smog typu londyńskiego występuje głównie w miesiącach od października do marca. Ten rodzaj smogu ma związek z energetycznym spalaniem paliw (głównie paleniem w piecach). W skład tego smogu wchodzą przede wszystkim pyły, tlenek siarki, tlenek azotu, tlenki węgla, sadza, węglowodory np. benzopiren. Główną przyczyną tego rodzaju smogu jest zwiększone zanieczyszczenie powietrza spowodowane niską emisją spalin.

Smog typu Los Angeles tzw. smog fotochemiczny pojawia się głównie latem. Ten typ smogu występuje w słoneczne dni przy dużym ruchu ulicznym. Powstaje ze spalin samochodowych zawierających tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory. Mieszanka czynników zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza spalin samochodowych wchodzi w reakcję chemiczną ze światłem słonecznym, w wyniku czego powstaje w nadmiarze ozon – toksyczny gaz. Gaz ten może działać drażniąco na drogi oddechowe człowieka.

Kiedyś uważano, że smog występuję jedynie w wielkich miastach i na obszarach przemysłowych. Aktualnie wiemy, że nie jest to prawda. Smog zalega również na terenach poza dużymi miastami, dotychczas uważanych za czyste, pełniących funkcje rekreacyjne lub nawet uzdrowiskowe. Przykładem takiego miejsca może być Zakopane. Warto zaznaczyć, że smog swym zasięgiem, przy niesprzyjających warunkach atmosferycznych, może zdecydowanie objąć prawie cały obszar naszego kraju. Smog powstaje zwykle na obszarach, gdzie występuje niska emisja spalin. Zanieczyszczenia powietrza tego rodzaju są wdychane przez ludzi, zwierzęta oraz osiadają na roślinach, które spożywamy. Choroby związane z zanieczyszczeniem powietrza mogą ujawniać się dopiero po kilku lub nawet kilkunastu latach cyklicznego przebywania w szkodliwym środowisku. Zanieczyszczenie środowiska, a w tym zanieczyszczenie powietrza to nie tylko smog. Wskutek niskiej emisji spalin dochodzi również do powstawania kwaśnych deszczów, dziury ozonowej, globalnego ocieplenia, niszczenia dóbr materialnych innych strat ekonomicznych.

Pyły zawieszone PM10 i PM2.5
Pył zawieszony PM2.5 (ang. particulate matter – PM) to jeden z rodzajów aerozolu atmosferycznego, którego średnica nie jest większa niż 2.5 mikrometra. Dla porównania podam, że erytrocyt ludzki (tzw. krwinka czerwona) ma ok. 6–7 mikrometrów. Tego rodzaju pył zawieszony jest uznawany za bardzo szkodliwy dla zdrowia człowieka. Ten rodzaj pyłu jest bardzo drobny i w takiej postaci może przedostać się bezpośrednio do układu krążenia i powodować lub nasilać różne schorzenia przewlekłe. Warto dodać, że WHO (ang. World Health Organization -Światowa Organizacja Zdrowia) ustaliła normę średniego dobowego stężenia pyłu zawieszonego PM2.5 na 25 mikrogramów na metr sześcienny, a roczna norma to 10 mikrogramów na metr sześcienny.

Pył zawieszony PM10 (ang. particulate matter – PM) to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek, których średnica nie przekracza 10 mikrogramów. Pył ten jest niebezpieczny przede wszystkim z uwagi na zawartość szkodliwych związków chemicznych oraz substancji organicznych takich jak: benzopiren, dioksyny, furany, drobne cząstki sadzy (czyli węgla) pyłki roślinne, bakterie oraz z uwagi na zawartość metali ciężkich. Niektóre z tych substancji wykazują działanie kancerogenne (rakotwórcze). Norma średniego, dobowego stężenia tego rodzaju pyłu wg. WHO wynosi 50 mikrogramów na metr sześcienny, a roczna 20 mikrogramów na metr sześcienny. Warto wiedzieć, że informację o przekroczonych normach (ostrzeżenie smogowe) ogłasza się, gdy dobowe stężenie PM10 wyniesie 200 mikrogramów na metr sześcienny, zaś alert smogowy gdy średniodobowe stężenie pyłu PM10 przekroczy 300 mikrogramów na metr sześcienny.

Warto zaznaczyć, że mimo przyjętych przez Światową Organizację Zdrowia i Unię Europejską norm dla pyłu zawieszonego, nie jesteśmy w stanie jasno określić progu stężeń PM2.5 oraz PM10, dla którego nie stwierdza ubocznych skutków dla zdrowia, ponieważ w populacji występuje szeroki zakres wrażliwości i niektóre osoby ze współistniejącymi schorzeniami przewlekłymi są mocno zagrożone, nawet w przypadku małych stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu.

Efekt smogu na zdrowie człowieka
Dane naukowe wskazują, że w Polsce rocznie z powodu zanieczyszczonego powietrza umiera około 40-50 tys. osób. Naukowcy zwracają uwagę na bezpośrednią zależność pomiędzy występowaniem alarmów smogowych a zwiększeniem ilości udarów mózgu oraz nagłych stanów sercowo-naczyniowych w populacji osób, u których występują choroby układu krążenia oraz układu oddechowego. Długotrwała ekspozycja na zanieczyszczone powietrze, nawet przy niskich stężeniach, może sprzyjać rozwojowi przewlekłego stanu zapalnego błony śluzowej dróg oddechowych. Przewlekły stan zapalny dróg oddechowych upośledza zaś funkcje obronne dróg oddechowych, co ułatwia wirusom i bakteriom wnikanie do naszego organizmu.

Dochodzi do upośledzenia wymiany gazowej w płucach oraz zwiększonego ryzyka powstania alergii (w tym astmy oskrzelowej, alergicznego zapalenia spojówek, alergicznego zapalenia skóry, a nawet alergii pokarmowej). U osób zdrowych smog może zaostrzyć objawy przeziębienia i wydłużyć okres rekonwalescencji. W wyniku oddychania powietrzem wątpliwej jakości kobiety w ciąży rodzą dzieci z niską urodzeniową masą ciała, gdzie wtórnie przyczynia się to do słabszego rozwoju ogólnego dziecka (częstsze infekcje, zwiększone ryzyko astmy wczesnodziecięcej, niższy iloraz inteligencji). U osób ze schorzeniami układu sercowo-naczyniowego wzrasta ryzyko zawału serca, zatorowości płucnej, nasilenia miażdżycy, zaostrzenia niewydolności serca, pojawienia się dodatkowych zaburzeń rytmu serca, nasilenia dolegliwości bólowych stenokardialnych (wieńcowych). Zdecydowanie dochodzi do zwiększonego ryzyka zachorowania na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. POChP zależy głównie od palenia papierosów, ale na drugim miejscu czynnikiem powodującym tę chorobę jest właśnie smog. W wyniku wdychania zanieczyszczonego powietrza istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia zapalenia spojówek z podrażnienia, nadreaktywności oskrzeli, zaostrzenia zapalenia oskrzeli, zaostrzenia astmy oskrzelowej, podrażnienia gardła, tchawicy oraz krtani. Dodatkowo może występować bezsenność, rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji oraz problemy z pamięcią. Następuje spadek wydolności fizycznej oraz przyspieszenie procesów starzenia się organizmu.

Aktualne informacje o jakości powietrza można znaleźć na portalu Głównego Inspektora Ochrony Środowiska – www.powietrze.gios.gov.pl

Sebastian Bilski

Sebastian Bilski — studia ukończył na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku. Jest specjalistą medycyny rodzinnej. Kończy również specjalizację z medycyny pracy. Pracował głównie w szpitalach w Olsztynie, zwłaszcza szpitalu MSWiA w Olsztynie oraz w sekcji nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej WSPR w Olsztynie. Prowadzi zajęcia ze studentami V i VI roku wydziału lekarskiego polskojęzycznego oraz anglojęzycznego z zakresu medycyny rodzinnej.

2001-2024 © Gazeta Olsztyńska, Wszelkie prawa zastrzeżone, Galindia Sp. z o. o., 10-364 Olsztyn, ul. Tracka 5