Życiorysy Niepodległej – Henryk Moszczyński 1899-1976

Urodził się 14. Lipca 1899 r., w majątku Smolan-Żardawy. Jako syn Wincentego-Jana, absolwenta szkoły w Pułtusku, ławnika sądu w Płońsku i Balbiny z Radzymińskich (pisanych także Radzimińskich).

Pojawia się dopiero, odnotowany wśród 61 biogramów w opracowaniu Czesława Gutry – „Zapisani w historii Powiatu Mławskiego” ( „Notatki Płockie” nr. 8/26, ss.7-15 w 1963 r.). Wśród odnotowanych jest i wojewoda mazowiecki, doradca książąt mazowieckich Stanisław Grad, człowiek renesansu Stanisław Grzepski i z nowszych czasów Zuzanna Morawska czy Józef Ostaszewski.

W krótkiej nocie czytamy: „Henryk Moszczeński ur. około 1901 r. kierownik Oddziału Głównego Urzędu Statystycznego, wychowanek szkół mławskich, współpracownik Kwartalnika Statystycznego, Samorządu, Samorządu Miejskiego, Głosu Gminy Wiejskiej, Polski Gospodarczej. Los obecny nieznany.” I zapewne dla autora, piszącego w latach komunizmu tak było. W każdym bądź razie lepiej nie było wówczas dociekać lub co gorsza, chwalić się swoją wiedzą.

Trudno było przeoczyć jednorazowe wydanie „Rocznika Stowarzyszenia Mławian” (1936), gdzie H. Moszczyński zamieścił swoje wspomnienia z POW, pod wymownym tytułem „Krwawym szlakiem konspiracji” - bardziej pasującym może do kolorowych pism niż poważnej publikacji. W każdym razie oddający dobrze rzeczywistość i atmosferę przejmowania władzy w roku 1918.

Ten młodzieńczy okres, niepodległościowego zrywu, tak po latach w tychże wspomnieniach opisał: „O tej młodzieży, która grupowała się w szeregach POW, wspomnę tylko, że być może naiwnie wyobrażała sobie przyszłą Polskę, niekiedy zaś aż tak naiwnie, że nie chciała dojrzeć w Niej ani więzień, ani policjantów, ani żandarma. Nie zdawała sobie sprawy z różnych orientacji politycznych".

Większej i pełniejszej wzmianki doczekał się w publikacjach krajowych, dopiero po kilkudziesięciu latach w „Muzeum Niepodległości” Nr 4-(56) z 2016 zamieszcza o nim notę biograficzną: „(…)Wykształcenie : studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Ochotnik w wojnie 1920 r i powstaniec śląski 1921.

W latach 1925-1936 pracownik Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. Podczas II wojny światowej aresztowany przez NKWD i więziony w obozach w Kozielsku i Griazowcu 1940-1941, a następnie po amnestii na podstawie porozumienia Sikorski – Majski w Wojsku Polskim w Buzułuku. Pracownik Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Żeglugi w Londynie w1943. Autor wielu artykułów w polonijnej prasie londyńskiej, m.in. w „Orle Białym”, „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza’, „Robotniku”, „Przeglądzie Polskim”. Wieloletni członek władz naczelnych PPS na emigracji.”

Jako uczeń gimnazjum mławskiego, zostaje członkiem POW i przyjmuje pseudonim „Kret”. Wspólnie z młodszym o trzy lata bratem Wiktorem innym konspiratorami z Poborza i Janowa ćwiczą się w lasach na „Królewszczyźnie”. POW mimo że powstała jako przybudówka socjalistycznej PPS, to jako związana z Piłsudskim byłą niemile widziana w komunistycznej Polsce, więc i lepiej było o niej nie wspominać.

Wchodzi w skład plutonu gimnazjalnego, którego pierwszym dowódcą do aresztowania był Czesław Jaworski. Po nim komendę przejął Aleksander Kafarski „Kurzawa”. Wśród pozostałych bojowców, był m.in Paweł Nowakowski „Leśnik”( który po 1945 r. zorganizował swój oddział ROAK „Znicz”). Drugi pluton był plutonem miejskim. Składał się z mieszkańców miasta i jego dowódcą został Zenon Kamiński „Kmicic”.

Podczas największej akcji - ataku na posterunek w Strzegowie, nieudanej zresztą i okupionej dużymi stratami już po akcji, przypadło mu działanie osłonowe. Wraz z Leonem Dębskim i peowiakiem z Mławy – Janem Królikowskim mieli za zadanie przecięcie łączności telefonicznej pomiędzy Mławą a Neidenburgiem. Celem było uniemożliwienie wezwania posiłków. Akcja udała się.

Podczas walk z bolszewikiem w sierpniu 1920 r. ginie na froncie 18 letni brat Wiktor. Henryk w następnym roku walczy w szeregach III Powstania Śląskiego.
Po powrocie kontynuuje naukę i już w 1925 r. praktycznie tworzy od podstaw jeden z wydziałów powstającego GUS. Pracuje tam do roku 1938 kiedy zostaje zatrudniony w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Działa przez ten czas aktywnie na polu społecznym i politycznym.

Jest członkiem PPS, działa w TUR Towarzystwie Uniwersytetów Robotniczych. W działalności związkowej zostaje wiceprezesem Zarządu Związku Urzędników Państwowych. Za działalność gospodarczą w samorządzie zostaje uhonorowany nagrodą m. st. Warszawy im. Hugona Kołłątaja. Pracując w Warszawie nie zapomina o Poborzu, które często odwiedza i nagminnie fotografuje okolice.

Niestety zbiory podzieliły los miasta i zostały zniszczone w Powstaniu Warszawskim. Ożenił się w 1937 r. z Apolonią Dąbrowską, córką pułkownika.
Na wojnę wyrusza jako por. rezerwy. W trakcie działań wojennych dociera do Wilna. Skąd po wejściu Sowietów, udaje mu się uciec na Litwę. Dzięki temu, że wciąż był w cywilnym ubraniu nie został potraktowany tak dokładnie jak wojskowi i początkowo ukrywa się wśród cywili. Przebywa w Kalwariji.

W litewskim obozie w Kołotowie, pełni funkcję adiutanta gen. Wacława Przeździeckiego. Po aneksji w 1940 r. Litwy przez Związek Sowiecki zostaje internowany w obozie w Kozielsku. Dla odróżnienia od obozu w którym przebywali wcześniej i zostali pomordowani oficerowie, ten nazywa się Kozielsk II. Swój pobyt w nim przedstawił w raporcie z 1944 r. w Londynie.

Zawarł w nim sposoby prowadzonej wśród jeńców agitacji sowieckiej i też co szczególnie cenne i wyjątkowe, nie ograniczył się do inicjałów, tylko podał pełne nazwiska rozpoznanych przez niego działaczy i agentów współpracujących z NKWD. Był ten raport wydrukowany w wydawanym w Polsce w IV tomie „Mars” z 1998 r. jako „Spadochroniarze z Kozielska. tajni współpracownicy NKWD w polskim obozie jenieckim w ZSSR”.

Później znajduje się min. w obozie w Griazowcu. Jest w spisie „Kompletna lista 1673 Polaków i obywateli polskich innych narodowości przebywających w obozie w Griazowcu(…).” Czyli tych od których zaczęło się formowanie Armii Polskiej w ZSSR po układzie Sikorski-Majski. Po amnestii pracuje w Ambasadzie Polskiej w Kujbyszewie. Przypada mu wydział socjalny. Później dzieli los żołnierzy i cywilów którzy przez Iran, Palestynę wydostają się z ZSSR. Od 1942, jest w Londynie, pracuje w Ministerstwie Przemysłu Handlu i Żeglugi.

Po wojnie dzieli los innych emigrantów, mając możliwość dobrze płatnej pracy w angielskich koloniach rezygnuje, zatrudnia się w firmie wysyłającej paczki do Polski. Pragnął być jak najbliżej Ojczyzny, by móc skuteczniej działać na rzecz jej wyzwolenia. Działa m.in. w Zjednoczeniu Polskim, wchodzi w skład władza PPS. Emigracyjnej partii socjalistycznej, której nie należy mylić z peerelowskim socjalizmem. PPS był w pełni antykomunistyczny.

Nigdy, podobnie jak i inni emigranci, nie podał ręki np. „reżimowcom” czyli osobom które przyjechały z PRL-u jak dziennikarze, handlowcy, naukowcy itp. nie mówiąc już o pracownikach ambasady. W środowisku emigracji dozwolone były tylko kontakty z członkami rodzin. W tamtych latach było wiadome, że wszyscy oni przybywają mając mniejszy czy większy kontakt z komunistycznymi służbami. I jak wcześniej wspomniano, pisuje do wydawnictw emigracyjnych. Umiera niespodziewanie 9 . lutego 1976 r. Pochowany na cmentarzu South Ealing Cemetery, w Ealing, Londyn.

Czytaj e-wydanie ">kliknij
Problem z założeniem profilu? Potrzebujesz porady, jak napisać tekst? Napisz do mnie. Pomogę: Igor Hrywna