Jutrznia na Gody - Mazury jakich nie znacie

Podczas jutrzni odtwarzano sceny związane z narodzinami Chrystusa. Zazwyczaj tradycja związana jest z kościołem ewangelickim, ale znane są podobne uroczystości w kościele katolickim na Warmii i Mazurach. Niewątpliwie tradycja została zapoczątkowana w regionie w kościele przed reformacją na przełomie w XV i XVI wieku przez zakon franciszkanów.

Początkowo uroczystości miały charakter misterium religijnego, ale w XVIII stuleciu nabrały charakteru teatru ludowego. Jutrznię organizowali wiejscy nauczyciele lub pastorzy. Była to bardzo rozbudowana forma jasełek.

Czy można sobie wyobrazić coś piękniejszego na bożonarodzeniowych Mazurach, gdy w zasypanych śniegami drogach i chatach, w ciemności o godzinie 4 rano widać światła świec ludzi ubranych na biało? Tradycja od wieków Polska musiała być zatarta przez administrację niemiecką najpierw czasach bismarckowskich, a potem hitlerowskich, bo nawet w kościele ewangelickim nie było to odpowiednie dla kultury niemieckiej.

Prawda jest jednak taka, że nawet Niemcy uczestniczyli w tradycji Jutrzni i często z wielu innych powodów stawali się Mazurami, utożsamiającymi się z kulturą z korzeniami słowiańskim. W okresie wzmożenia akcji germanizacyjnej pod koniec XIX wieku jutrznia praktycznie zanikła, a w czasie II wojny światowej była tylko wspomnieniem przodków.

Odtworzył ją w okresie międzywojennym Karol Małłek, wydając Jutrznię Mazurską na Gody dla domów, szkół i zborów ewangelickich. Jutrznia Małłka zawiera wiele pieśni zaczerpniętych z "Nowo Wydanego Kancjonału Pruskiego" Jerzego Wasiańskiego wydanym w 1741 roku.

Na ceremonię tradycyjnej Jutrzni przybywali przede wszystkim aniołowie oraz żaczkowie, pasterze, sieroty, pielgrzymi, Herod, Trzej Królowie, uczeni w Piśmie Świętym. Zwyczaj był teatralną inscenizacją bogatą w oracje i dialogi, pieśni. Uczestnicy byli ubrani w białe koszule z długimi rękawami, przyozdobione kolorowymi szarfami. Anioł i żaczek trzymali w prawej ręce świecę palącą się w specjalnym lichtarzyku.

Przedstawienie odbywało się w kościele, szkole, a niekiedy w domu. Dzwony kościelne wzywały na jutrznię, która rozpoczynała się o świecie i mogła trwać nawet trzy godziny. Zaczynała się kancjonałową pieśnią Ślicznie świeci Jutrznia z rana i należała do najważniejszych wydarzeń w roku na obszarze Warmii i Mazur.

W 1870 roku Max P. Toeppen wschodniopruski regionalista pisał następująco o mazurskiej Jutrzni: "Chłopcy Odziani w biały strój (najczęściej w ojcowską koszulę przepasaną kolorową wstęgą) i wysokie korony z kwiatów wykonanych z pozłacanego papieru, dziewczęta natomiast zakładają wianki.

Pojawiają się w kościele niosąc świece lub ozdobione świeczkami choineczki i obchodzą dookoła ołtarz. Następnie część z nich siada przy ołtarzu, część na chórach i rozpoczynają antyfony, wygłaszają osobno lub chórem odpowiednią na tę uroczystość ewangelię albo pojedynczo recytują specjalnie na to święto przekazywane z pokolenia na pokolenie wierszyki (nazywa się to oracya). Na nauczycielu spoczywa obowiązek wyuczenia dzieci tych wierszy oraz ułożenia należycie akcji dramatycznej.

W ceremonii tej, zwanej Jutrznią, żywo uczestniczy cała ludność polska, a również i wielu Niemców. Już od drugiej lub trzeciej nad ranem w domach widać poruszenie. Uroczystość rozpoczyna się około godziny czwartej".

Często przykrą konsekwencją misterium, którego ważnym elementem był chłopiec opuszczany na linie na dół, przebrany za anioła i śpiewający „Z nieba wysokiego, stamtąd przybywam tu” były wypadki.

Dziś może nie starajmy się prosić pastora lub księdza w kościele czy dyrektora w szkole o zgodę na spuszczanie na linie anioła w Boże Narodzenie. Składając życzenia przy wigilijnym stole na Warmii Mazurach pamiętajmy, że nasza tradycja była tu od wieków i jednoczyła ze sobą ewangelików, katolików, Polaków, Niemców oraz inne mniejszości religijne i etniczne.

Jutrznia na Gody mogłaby się stać wspaniałą formą popularyzacji kultury i naszego regionu w okresie gdy sezonu turystycznego na Mazurach nie ma. Po co jechać do Finlandii i szukać Św. Mikołaja, który tak naprawdę pochodził z Turcji? Jak Boże Narodzenie to tylko na Warmii i Mazurach, dziś możemy tu śpiewać kolędy po polsku.

21 grudnia o godz. 16.00 w Zespole Szkół w Szkotowie uczniowie wystawią Mazurską Jutrznię na Gody.

Czytaj e-wydanie ">kliknij
Problem z założeniem profilu? Potrzebujesz porady, jak napisać tekst? Napisz do mnie. Pomogę: Igor Hrywna