Nietypowe imieniny biskupa Ignacego Krasickiego

Spotkaliśmy się z zabytkiem wielkiej wagi, bohaterem sobotniego spotkania w lidzbarskim zamku stał się mianowicie starodruk drugiej polskiej encyklopedii z drugiej połowy XVIII wieku., której autorem jest sam Książę Biskup Warmiński.

W tej dziedzinie Krasicki nie był pierwszy, wyprzedził go o blisko 40 lat Benedykt Chmielowski herbu Nałęcz — jezuita z historycznej stolicy Wołynia, z Łucka. Chmielowski napisał pierwszą polską encyklopedię powszechną „Nowe Ateny”. Pełny tytuł dzieła brzmiał” Nowe Ateny albo akademia wszelkiej scyencyi pełna, na różne tytuły, iák ná classes podzielona, mądrym dla Memoryału, idiotom dla náuki, politykom dla práktyki, melancholikom dla rozrywki erigowana alias o Bogu, Bożków mnóstwie, Słow pięknych wyborze, Kwestyj cudnych wiele, o Sybillów zbiorze, O Zwierzu, Rybách, Ptakách, ô Matematyce, O Cudách Świátá, Ludźi Rządách Polityce, O Językách y Drzewách, ô Żywiołách, Wierze, Hieroglifikách, Gadkách, Narodów mánierze ; Co Kray ktory ma w sobie dźiwnych Ciekáwości, Cáły Świát opisany z gruntu w Słów krótkości. Co wszystko stało się wielką pracą y własnym kosztem Autora tu enigmatice wyrażonego: Imię Wiosna zaczyna, Wielkiej Nocy blisko, Głowę w Piwie y w Miodźie zawraca nazwisko. To iest przez Xiędza Benedykta Chmielowskiego Dźiekana Ro- hatyńskiego, Firlejowskiego y Podkamienieckiego Pasterza".

Encyklopedia Benedykta Chmielowskiego miała dwa wydania w latach 1745–1746, drugie, uzupełnione i rozszerzone, w latach 1754–1756. Hasła nie były ułożone alfabetycznie, lecz pogrupowane na działy tematyczne z kilkunastu dziedzin wiedzy od ponad stu autorów, począwszy od starożytnych, np. Pliniusza Starszego aż po sobie współczesnych; Wszystko zadziało się w epoce Oświecenia.

Inspiracją do napisania encyklopedii Ignacego Krasickiego byli encyklopedyści francuscy, z którymi biskup zasiadał do stołu, przebywając u Fryderyka Wielkiego w pałacu Sanssouci.

Tenże słynny pałac był miejscem spotkań ludzi nauki, filozofii, szeroko pojętej sztuki. Wszyscy wielcy spotykali się przy okrągłym stole i tam właśnie na dworze Fryderyka Wielkiego trwały dyskusje filozoficzne, przechadzki, lektury i koncerty. Denis Diderot, Jean Le Rond d'Alembert,Wolter, JeanJacques Rousseau i in. stali się twórcami „Wielkiej encyklopedii francuskiej”, która ukształtowała umysły intelektualistów XVIII wieku.

Dewizą Oświecenia stała się sentencja Horacego Sapere Aude: ”Miej odwagę być mądrym”. Odpowiednikiem spotkań przy okrągłym stole w pałacu Sanssouci były obiady czwartkowe w Warszawie, organizowane przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Regularnie co tydzień (od 1770 roku), przeważnie na Zamku Królewskim, latem w Łazienkach Królewskich, rozmawiano o sztuce, nauce, omawiano dzieła literackie. Na obiadach czwartkowych spotykali się artyści malarze, rzeźbiarze, poeci, literaci itp.

Na tychże obiadach czwartkowych w 1780 roku u króla Poniatowskiego w Warszawie pojawił się Krasicki z rękopisem „Zbioru potrzebniejszych wiadomości.” Jako, że panował mecenat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, królowi Poniatowskiemu Ignacy Krasicki swoją encyklopedię zadedykował, pisząc "Nayiaśniejszemu Stanisławowi Augustowi, Krolowi Polskiemu wskrzesicielowi nauk Ignacy Krasicki - Książę Biskup Warmiński — zdrowia i długoletniego panowania” życząc.

W królewskim literackim salonie, publikację poddano dyskusji, a druk zlecono pochodzącemu z Norymbergi i sprowadzonemu przez Augusta III Sasa do Warszawy, Michałowi Gröll. Tenże spolonizowany Niemiec ogłosił subskrypcję na encyklopedię Krasickiego. Tom pierwszy ukazał się pod koniec 1781 r., a drugi pod koniec 1782. w Warszawie i we Lwowie.

Encyklopedia Krasickiego jest uporządkowana alfabetycznie, są w niej także pewne tematyczne kwestie. Rozpoczyna się od czasów starożytnych, od królów Persji w czasach bajecznych, a kończy hasłem o Zygmuncie III Wazie.
Nie lada wydarzeniem zatem była możliwość obejrzenia oryginalnych ksiąg starodruku w dwóch tomach tejże encyklopedii Krasickiego, a nawet możliwość dotknięcia kart, które mają 242 lata (oczywiście w rękawiczkach) z wszelkimi zaleceniami konserwatorskimi.

Księgi Krasickiego obejrzało sporo gości z różnych części Polski — z Poznania, Wrocławia, Olsztyna, Iławy, byli też oczywiście lidzbarczanie. W chwili zadumy pochylali się nad kartami „księcia poetów”.
Już po Krasickim powstało całe mnóstwo encyklopedii w różnych dziedzinach nauk, kompendiów, słowników itp.

Jak ma się sprawa z encyklopedią dzisiaj?
Od 22 lat istnieje wszechdostępna wielojęzyczna encyklopedia elektroniczna. Wystarczy dostęp do internetu oraz wpisanie hasła do wyszukiwarki Google. Twórcą tej nowoczesnej encyklopedii – Wikipedii jest Jimmy Wales amerykański ekonomista z północnej Alabamy. Od 20 lat jej właścicielem jest organizacja non-profit Wikimedia Foundation z siedzibą w San Francisko.
Beata Błażejewicz-Holzhey