Zespół Wypalenia Zawodowego, co to jest i jak go rozpoznać

Zespół Wypalenia Zawodowego, dalej ZWZ, przez lata był ignorowany przez psychiatrów, uważano go za część zaburzeń depresyjnych, dopiero ostatnie lata, zmiana trybu życia, jego komercjalizacja wymusiła na badaczach skupienie się na tym zespole. Dotychczas niedoceniany doprowadza do znacznego obniżenia jakości życia i pracy, zmniejszenia wydajności w pracy, braku wiary w siebie i w sukcesy jakie możemy osiągnąć.

Narażone są wszystkie zawody
ZWZ dotyczy najczęściej osób wykonujących wszystkie zawody, jednak częściej jest obserwowany tam gdzie występuje monotonia pracy, miesiącami, czy latami, powtarzanie tych samych czynności, gdzie brakuje widocznych sukcesów w życiu zawodowym i prywatnym, nie ma odpowiedniej atmosfery w pracy oraz możliwości podnoszenia kwalifikacji i awansów. Często do wypalenia dochodzi podczas przewlekłego stresu, kiedy nie możemy sprostać wymaganiom stawianym przez środowisko, nie znajdujemy w nim gratyfikacji, zrozumienia i wsparcia. Taki stan objawia się najczęściej fizycznym znużeniem, zaburzeniami somatycznymi, wybuchami gniewu i irytacją, okresami bezczynności w pracy, ucieczkami przed decyzjami, depresją i cynizmem. Jedna z definicji określająca ZWZ, to chroniczny (przedłużjący się) stres pracy, gdzie wymagania w miejscu pracy wyczerpują i przekraczają możliwości indywidualne jednostki.

Cechy charakterystyczne
Charakterystyczną jego cechą jest powolne, wręcz niezauważalne narastanie z dnia na dzień. Szczególnie dotyczy to osób, które mają bezpośredni kontakt z osobami cierpiącymi, kiedy konfrontują się z negatywnymi emocjami, roszczeniowymi osobami, lub tak zwanymi wampirami energetycznymi. Takim osobom trudno jest czerpać satysfakcję z wykonywanej pracy. Coraz trudniej radzą sobie z obowiązkami i obciążeniami zawodowymi. Często szukają szybkiej relaksacji w używkach. W konsekwencji występuje zniechęcenie, brak motywacji do pracy i jej jakości, wzrost napięcia, niezadowolenie i problemy zdrowotne, kłopoty rodzinne. Permanentne nieradzenie sobie ze stresem, różnego rodzaju trudności, frustrację i konflikty napędzają spiralę zespołu wypalenia.

Wypalenie zawodowe występuje u osób ze zbyt wygórowanymi ambicjami, poczuciem, że są one niezastąpione, a sprawy na którymi pracują nie mogą czekać, stawiających sobie za wysokie wymagania, i trudne do osiągnięcia cele, działanie niezgodne z własnym systemem wartości, perfekcjonizm i wysokie poczucie odpowiedzialności, wyolbrzymianie porażek, brak partnerskich relacji i systemu wsparcia w pracy i w rodzinie, brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i zawodowego (planowanie dnia).

Organizm w końcu odmawia posłuszeństwa
W tych sytuacjach i w ten sposób zmuszamy organizm do wysiłku ponad miarę, aż odmawia posłuszeństwa. Takie czynniki jak niska samoocena, nieracjonalne przekonanie o swojej roli zawodowej, poczucie, że mogę zrobić jeszcze więcej i lepiej doprowadza do poczucia bezradności, unikania trudnych sytuacji, z którymi powinniśmy się zmierzyć a omijamy je, bo coś „pękło”. Mamy często bóle głowy, żołądka, poczucie osłabienia, zaburzenia snu. Często dochodzi do przekładania życia zawodowego na prywatne, czasem kończy się to rozwodem. Często jest zbyt późno aby wszystko naprawić, to potęguje nasze złe samopoczucie. Osoby takie czasem na tym etapie trafiają do psychiatrów i psychologów. Ta droga zawsze jest bardzo długa, poprzez internistów, neurologów, wróżki i znachorów.

Profilaktyka jest realna
Trzeba pamiętać, że profilaktyka w zakresie wypalenia zawodowego jest realna i możliwa do realizacji. Musimy być świadomi istniejących nam zagrożeń. Stąd ten artykuł. Każdy człowiek może wypracować u siebie odpowiedni styl radzenia sobie z wypaleniem, a co ciekawsze może skutecznie jemu przeciwdziałać. Ważne jest odreagowanie, odpoczynek po pracy, zrelaksowanie, hooby, czy rozwijanie swoich zainteresowań. Rozgraniczenie obowiązków w pracy z życiem prywatnym jest jednym z warunków zdrowia psychicznego, o którym już pisałem. Powinniśmy bacznie obserwować nasze życie. Zazwyczaj objawy wypalenia zawodowego ewoluują w czasie i stopniowo narastają, obejmują wszystkie sfery naszego życia:

Sferę fizyczną
- dominujące poczucie zmęczenia
- zaniedbywanie aktywności fizycznej (spacery, pływanie, czynny wypoczynek)
- zaburzenia apetytu i snu
- zaniedbywanie swojego wyglądu i zdrowia
- obniżenie libido
nadużywanie alkoholu, leków, kawy, amfetaminy, palenie tytoniu

Sfera emocji i uczuć
- trudności w relaksowaniu się
- utrzymujące się poczucie znużenia, obniżony nastrój
- stała obecność pesymistycznego myślenia - czarne myśli
- długotrwałe rozpamiętywanie zatargów, kłótni i urazów do innych
- uczucie osamotnienia, izolacji, unikanie spotkań towarzyskich
- nawracające lęki
- poczucie pustki i braku celów
- rosnąca ilość działań impulsywnych i agresywnych bez względu na konsekwencje
czytanie głównie pism i książek o tematyce zawodowej.

Sfera rodzinna
- obniżone zainteresowanie członkami rodziny
- łatwe wpadanie w złość i irytację
- spędzanie czasu poza domem lub bez rodziny bez wyraźnego powodu
- opór przed wspólnym wypoczynkiem i niemoc cieszenia się nim
- nadmierne oglądanie TV lub granie na komputerze jako sposób ucieczki od problemów
- niezwykle nasilony stres związany z dużymi zmianami, narodziny, rozwód, śmierć
- obniżenie poczucia wsparcia
- zobojętnienie na osiągnięcia i niepowodzenia członków rodziny oraz przyjaciół.

Sfera zawodowa
- utrata zapału
- poczucie stałego braku czasu
- obawa przed pójściem do pracy
- rosnące poczucie niekompetencji
- poczucie marnowania czasu
- trudności w kończeniu rozpoczętych pracujemy
- narastające niezadowolenie z pracy, brak pomysłu na zmianę
- trudności w wyrażaniu własnych opinii, unikanie wypowiadania swojego zdania

Wyczerpanie emocjonalne stanowi kluczowy element i rdzeń wypalenia
Dochodzi do irracjonalnych zachowań, dużego poczucia lęku, głębokiej depresji, czasem przerywanej stanem euforii, zachowania autodestrukcyjne - porzucenie pracy, zerwanie związku, kompulsywne nieracjonalne zakupy, zażywanie narkotyków, alkoholu, dopalaczy, samookaleczenia i próby samobójcze.. W takim przypadku potrzebna jest profesjonalna pomoc psychiatry, psychoterapeuty. Nie ma na co czekać, są to sytuacje z których samemu nie można wyjść bez pomocy innych.

Wniosek może być tylko jeden: Carpe diem
Ponieważ nie znamy dnia ani godziny naszej śmierci, traktujemy życie jak niewyczerpalne źródło, a przecież wszystko zdarza się tylko określoną i to niewielka ilość razy. Jak często przypominamy sobie beztroski czas dzieciństwa, kiedy byliśmy beztroscy i szczęśliwi, które w nas tkwi i nie wyobrażamy sobie bez niego życia, może 4-5 razy, ile razy zobaczyliśmy księżyc w pełni , może z 20 razy. A jednak życie wydaje się niewyczerpane. Tak więc Carpe diem.

Paweł Petrus, lekarz psychiatra
pawelpetrus.pl
tel. 668 773 677