Międzynarodowy Dzień Lasów

W poniedziałek 21 marca obchodzimy Międzynarodowy Dzień Lasów. Warto więc przypomnieć, że las to nie tylko grupa drzew, ale niezwykła i skomplikowana sieć biologicznych zależności. Nawet martwe już drzewo odgrywa w niej ważną rolę.
Dlaczego w lesie napotykamy sporo powalonych drzew, których leśnicy nie usuwają? A to dlatego, że w martwym drewnie toczy się bujne życie, a próchniejące i uschnięte drzewa są bardzo ważną częścią leśnego ekosystemu. Wzbogacają i urozmaicają środowisko, ponieważ na powierzchni martwego pnia, wewnątrz oraz pod nim tętni życie.

— Martwe drzewa mają swoje drugie, ciekawe i tajemnicze życie jako dom wielu gatunków roślin, mchów, grzybów oraz owadów, ssaków, gryzoni – mówi Sławomir Kowalczyk, leśnik z Nadleśnictwa Giżycko. — W miękkim drewnie drążą korytarze niektóre owady oraz tworzą się mrowiska. Spękania i dziuple nadają się na kryjówki dla owadów, ptaków oraz drobnych gryzoni. W miarę upływającego czasu proces rozkładu drewna nasila się, co powoduje, że obecne tam gatunki ustępują miejsca kolejnym. Proces ten trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu lat. Końcowym efektem jest wzbogacenie gleby w substancje mineralne.

Sucha kłoda domem
Zalegające w lasach martwe drzewa stanowią środowisko życia tysięcy organizmów, często unikatowych. Pozostawienie w lesie drzew do naturalnego rozkładu jest niezwykle istotne dla całego ekosystemu, ponieważ może ono być zamieszkiwane przez około sto gatunków ptaków i ssaków, a także ponad tysiąc trzysta gatunków owadów czy tysiąc pięćset gatunków grzybów. Każdy pień może stać się kolonią kilkudziesięciu gatunków roślin kwiatowych, paprotników i mszaków.

Ptakami najsilniej związanymi z drzewami, także z martwymi, są dzięcioły. – Wiedzą dobrze, że w martwym drewnie pełno jest pożywnych owadów. W okresie lęgowym, gdy ich potomstwo domaga się jedzenia, dzięcioły często zamiast szukać owadów w drzewach otaczających dziuplę, wolą polecieć kilkaset metrów dalej, by z łatwością wydobyć je próchniejących szczątków drzew — wyjaśnia Sławomir Kowalczyk.

Obumarłe drzewa, wpadające do wody są miejscem ukrycia i rozrodu niektórych gatunków ryb, a rozkładająca się masa drzewna użyźnia staw, bagna czy inne zbiorniki wodne. Leżące w lesie drewno zatrzymuje sporo wilgoci i silnie modyfikuje mikroklimat w swoim najbliższym sąsiedztwie. Obecność martwego drewna jest niezbędnym warunkiem do życia niektórych płazów czy gadów.

Nietykalne pomniki przyrody
Drzewa uznane za pomniki przyrody są prawnie chronione. Nawet po ich obumarciu ich szczątki podlegają ochronie. Wszak dalej są drzewem, tylko martwym. Czy każde drzewo może zostać pomnikiem przyrody?

— Drzewa za pomniki przyrody wyznacza się na podstawie ich wyjątkowych cech — mówi leśnik. — Może to być wiek czy gabaryty drzewa, pokrój pnia, korony czy ułożenie gałęzi. W pierwszej kolejności wszystkich interesuje wiek drzewa kandydującego do uznania go za pomnik przyrody. W naszym nadleśnictwie mamy pomnikowego graba, którego pień składa się z kilkunastu części — nie są grube, więc nie jest łatwo ustalić wiek takiego drzewa. Jednak właśnie to, że pni jest kilkanaście, świadczy o wyjątkowości tego drzewa. Za pomnik przyrody może być uznany np. żywotnik olbrzymi, nie występujący naturalnie w Polsce. Jego wyjątkowość polega na tym, że zaadoptował się w naszym klimacie i osiągnął imponujące gabaryty.

Drzewa umierają
Podobnie jak wiele jest przyczyn zamierania drzew oraz form występowania martwego drewna w lesie, tak samo wiele jest sposobów jego wykorzystania przez żywe organizmy. Za pierwotną przyczynę zamierania drzew uważa się niskie temperatury i niedobór wody, powodujące osłabienie drzew. W latach suchych najsilniej cierpią drzewa o płytkim systemie korzeniowym. W ostatnich latach najgłośniej było o zamierających świerkach np. z Białowieży.

— Osłabione niedoborem wody drzewa stają się podatne na atak owadzich szkodników oraz grzyby, co może doprowadzić do zahamowania wzrostu, a nawet śmierci drzewa — dodaje Sławomir Kowalczyk. — Grzyby i szkodniki zasiedlają głównie drzewa okaleczone lub stare i osłabione.
Największym potencjalnym zagrożeniem dla mazurskich lasów jest ryzyko wystąpienia huraganowych wiatrów. Obserwuje się tu co kilka lat występowanie takich zjawisk, na szczęście o niewielkim zasięgu występowania szkód. Zdarzenia takie miały miejsce w roku 2002, 2007 i 2016.

Renata Szczepanik